of zoek op rubriek »

Facebook rss

Reisvaccinaties en preventieve behandelingen

In dit artikel

1. BASISVACCINATIES
Tetanus en difterie
Poliomyelitis (kinderverlamming)
Mazelen-bof-rubella
Hepatitis A
Hepatitis B
2. ANDERE VACCINATIES
Gele koorts
Buiktyfus
Meningokokken - meningitis
Hondsdolheid (Rabiës)
Schistosomiase ( bilharziose )
Japanse encefalitis
Tekenencefalitis
Cholera
Malaria
Dengue
Zika

dossier

Update 2019

Vaccinaties zijn nodig voor de meeste tropische bestemmingen, maar ook voor een aantal bestemmingen in andere landen, zelfs in Europa. Welke vaccinaties aanbevolen zijn, hangt onder meer af van de reisbestemming, de duur van de reis, de manier van reizen en van een aantal persoonlijke medische kenmerken. Daarom bespreek je een reis best vooraf met je huisarts of een gespecialiseerd reisvaccinatiecentrum.

Je start liefst minstens zes weken voor vertrek met vaccinaties; voor hepatitis zelfs 3 maanden vooraf. Heel wat mensen laten zich te laat vaccineren. Toch kan “te laat” geen reden zijn om de vaccinatie tegen bijvoorbeeld hepatitis A en B niet reeds op te starten voor vertrek, omdat toch een zekere weerstand kan opgebouwd worden, ook al is de bescherming niet optimaal.

1. BASISVACCINATIES

Tegen een aantal ziekten, zoals mazelen, bof, rubella, polio, tetanus, difterie, kinkhoest (pertussis), hepatitis B (sinds 1999) enzovoort ben je normaal als kind in België al gevaccineerd. Het risico voor de meeste van deze ziekten is op reis dikwijls niet veel groter dan in België, maar het is toch belangrijk dat je bij een verre reis, en zeker een reis naar een tropisch of subtropisch land of naar sommige landen uit de voormalige Sovjet-Unie, die basisvaccinaties laat controleren en – indien nodig – een herhalingsvaccinatie (rappel) krijgt. Sowieso is iedere reis een goede gelegenheid om samen met je huisarts je basisvaccinaties te controleren en zo nodig aan te vullen.

Tetanus en difterie

De voorbereidingen voor een reis zijn een ideaal moment om de tetanus- en difterievaccinatie op punt te stellen. Vaccinatie tegen tetanus is onontbeerlijk, ook voor wie niet op reis gaat. Het vaccin tegen difterie is in het bijzonder aanbevolen voor wie naar tropische of subtropische gebieden reist, en onontbeerlijk voor wie naar één van de staten van de vroegere USSR gaat. In ons land geldt de aanbeveling om alle volwassenen om de 10 jaar in te enten tegen tetanus en difterie.

De volledige vaccinatie van kinderen omvat 3 dosissen, op 2, 3 en 4 maanden. Een herhaling is nodig op 15 maanden en op 6 jaar, en vervolgens om de 10 jaar. Indien de laatste vaccinatie 10 jaar geleden werd toegediend, is een herhalingsinspuiting nodig. Is de vorige injectie langer dan 20 jaar geleden, dan worden 2 inspuitingen met 6 maand interval aangeraden. Indien de reiziger ook tegen polio moet gevaccineerd worden, kan het dT-IPV vaccin (Boostrix Polio™) gebruikt worden.

Lees ook: Alles wat je moet weten over tetanus

Poliomyelitis (kinderverlamming)

Polio of kinderverlamming is een infectie veroorzaakt door het poliovirus. Polio is het enige vaccin dat in België wettelijk verplicht is. Het wordt voor de leeftijd van 15 maanden toegediend (samen met de vaccins tegen difterie, tetanus, kinkhoest, Haemophilus influenza B en hepatitis B), met een herhaling tijdens het eerste leerjaar (5-7 jaar).

Het vaccin bezorgt in principe een levenslange bescherming, maar omdat het virus nog steeds circuleert in delen van Afrika en Azië, wordt voor die werelddelen een eenmalige herhalingsinenting tegen polio aangeraden na de leeftijd van 16 jaar, ook voor een korte tropenreis.

• Indien je nooit eerder gevaccineerd werd: 2 inspuitingen met 2 maanden tussen en een derde na 12 maanden.

• Voor sommige landen is nog een extra inenting nodig wanneer men er langer verblijft dan 28 dagen.

Er bestaan 3 vaccins in België: Imovax Polio® ( vaccin tegen polio, € 9,65), Revaxis® (vaccin tegen tetanus,difterie en polio; € 20.17), BoostrixPolio® (vaccin tegen tetanus, difterie, kinkhoest en polio € 31.56

Door wereldwijde vaccinatieprogramma´s is de ziekte bijna uitgeroeid en komt nog maar in enkele landen voor (op dit moment in Afghanistan, DR Congo, Kenia, Mozambique, Niger, Nigeria, Pakistan, Papua Nieuw Guinea & Somalië). Om te voorkomen dat het virus zich weer verspreidt vanuit die landen heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) extra maatregelen genomen.

Alle reizigers (van alle leeftijden) die langer dan 4 weken in een van de volgende landen zullen verblijven, moeten minstens 4 weken en maximaal 12 maanden voor het verlaten van deze landen gevaccineerd worden tegen polio. Het bewijs van toediening van het vaccin moet worden gedocumenteerd in het 'gele' boekje, waar het vaccinatiebewijs voor verplichte vaccins wordt aangebracht).

Afghanistan
Indonesië
Nigeria
Pakistan
Papua Nieuw Guinea
Somalië

Voor reizigers die langer dan 4 weken in één van de volgende landen verblijven, is dit extra vaccin aanbevolen, maar niet verplicht:

Democratische Republiek Congo
Kenia
Mozambique
Niger

Lees ook: Vaccinatie tegen polio blijft belangrijk, ook voor volwassenen

Mazelen-bof-rubella

Normaal ben je als kind ingeënt tegen de mazelen. Een volledige vaccinatie vereist 2 dosissen (met minstens 4 weken tussen de eerste en de tweede dosis).

Wereldwijd, ook binnen Europa, zijn er mazelenuitbraken. Daarom is elke reis een goede gelegenheid om je vaccinatiestatus na te kijken en zo nodig te vervolledigen.

Wanneer je als kind niet of niet volledig bent gevaccineerd tegen mazelen, en deze ziekte als kind niet hebt doorgemaakt, is het zinvol deze vaccinatie te vervolledigen.

• Voor volwassenen geboren vanaf 1970 die geen mazelen hebben doorgemaakt en geen of slechts 1 vaccin gehad hebben, is dit vaccin gratis. Na 2 vaccinaties met minimaal 1 maand interval ben je volledig gevaccineerd. Heb je slechts één dosis gekregen, dan moet je de tweede dosis krijgen voor de reis. De eerste dosis blijft geldig ongeacht de termijn die verloopt tussen beide dosissen.

Deze vaccinatie gebeurt altijd met een combinatievaccin tegen mazelen, bof en rubella (MMR VAX PRO). Vraag raad aan je arts.

• Zuigelingen die nog geen mazelenvaccinatie kregen, kunnen vervroegd gevaccineerd worden tussen de leeftijd van zes en twaalf maanden wanneer zij reizen naar landen met een hoog risico op mazelen. Dit vervroegde vaccin telt niet als een volwaardige vaccinatie maar biedt een kortdurende bescherming. Na deze dosis moeten zij nog twee vaccinaties krijgen, volgens de vaccinatiekalender.

Vaccinatie tegen mazelen kan ook nuttig zijn binnen de 72 uur na contact met een besmet persoon.

Vrouwen mogen dit vaccin niet krijgen als ze zwanger zijn en na vaccinatie worden ze best niet zwanger binnen de eerste maand.

Raadpleeg hier de lijst met landen waar mazelen voorkomen. Deze lijst wordt maandelijks aangepast.

Hepatitis A

Hepatitis A is een besmettelijke leverontsteking, die overgedragen wordt via besmet voedsel en water of door direct contact met een besmet persoon. Van de infecties die vermijdbaar zijn door vaccinatie, komt hepatitis A (ook geelzucht genoemd) bij reizigers het meest voor. Na 1 maand avontuurlijk reizen is tot 2% van de reizigers besmet met het hepatitis A-virus en vertoont ziekteverschijnselen. Het verloop van de ziekte is meestal mild bij kinderen, maar kan ernstiger zijn bij volwassenen (bijv. langdurige vermoeidheid die enkele maanden kan aanslepen). In de geïndustrialiseerde landen is de kans op infectie erg klein, maar ze is hoger in ontwikkelingslanden.

Vaccinatie tegen hepatitis A is absoluut aangeraden voor alle reizigers, ongeacht de reisduur (dus zelfs maar voor een zeer korte trip) naar Afrika (ook Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Egypte), Latijns-Amerika, Azië(ook het Nabije Oosten). Zelfs in luxehotels is men niet gevrijwaard van het risico van hepatitis A.

Voor gebieden met middelmatig risico voor hepatitis A (de Caraïben, Oost- en Zuid-Europa) is vaccinatie aangewezen indien de reis in twijfelachtige hygiënische omstandigheden verloopt. Hoewel het risico hier gemiddeld lager is, is het aantal reizigers naar deze gebieden zeer groot, zodat een substantieel aantal importgevallen van hepatitis A bij deze categorie reizigers te vinden is. Hepatitis A is bijvoorbeeld bij reizigers naar Zuid-Europa mogelijk naar aanleiding van het eten van rauwe vis of oesters. Frequente reizigers moeten dan ook stellig overwegen om geïmmuniseerd te zijn tegen hepatitis A. Kinderen kunnen vanaf 1 jaar gevaccineerd worden. Het mag, indien echt nodig, aan zwangeren gegeven worden.

Enkelvoudig vaccin (Havrix, Vaqta):

Het volledige vaccinatieschema bestaat uit 2 injecties met een tussenperiode van 6 maanden à 1 jaar.

• 14 dagen na één injectie bereikt men nagenoeg 100% bescherming gedurende minstens 1 jaar.

• Een tweede inenting na 6 à 12 maanden geeft een levenslange bescherming bij iemand met normale immuniteit.

• Men hoeft de serie nooit volledig opnieuw te beginnen, ook al verliepen er meerdere jaren tussen de twee injecties.

Combinatievaccin hep A en hep B: (Twinrix). Indien vaccinatie tegen hepatitis B ook aangewezen is (zie verder), wordt een combinatievaccin toegediend: 3 vaccins op dag 0-30- 120 à 180. Omdat Twinrix maar de helft van de hepatitis A-vaccindosis bevat, ben je pas na 2 dosissen Twinrix voldoende beschermd tegen hepatitis A gedurende minstens 1 jaar.

Last minute reiziger:
Het is nooit te laat om (zelfs nog vlak) voor een reis met de vaccinatie te starten. Indien men nog op de luchthaven zelf gevaccineerd wordt voor het opstijgen van het vliegtuig, is men nog voor 70 à 90 % beschermd indien men de eerste weken een hepatitis A besmetting zou oplopen.

Hepatitis B

Hepatitis B wordt overgedragen via seksuele relaties en via bloed (bloedtransfusie in bepaalde landen, gebruikte injectiespuiten, niet-steriele piercing en tatoeage). Hepatitis B kan zich ontwikkelen tot chronische hepatitis, met soms levercirrose als gevolg.

In België zijn kinderen geboren na 1987 en mensen werkzaam in de zorgsector normaal gevaccineerd.

De WHO raadt voor elke reiziger aan om vaccinatie tegen hepatitis B in overweging te nemen.

Het vaccin wordt alleszins zeer sterk aangeraden voor:

Personen die regelmatig naar Azië, Latijns-Amerika, Afrika, of personen die er meer dan 3 maanden verblijven;
Kinderen die besmet kunnen raken door directe of indirecte contacten (mond, ogen, huid), en zeker die in ontwikkelingslanden zullen wonen, met geregeld contact met lokale kinderen;
Elke reiziger die mogelijk seksuele contacten kan hebben;
Elke reiziger die mogelijk een chirurgische ingreep of tandzorg nodig zal hebben, of die mogelijk piercings of tatoeages laten uitvoeren;
Voor avontuurlijke reizen, reizen waarbij een risico op verwonding bestaat (trektochten, extreme sporten...);
Voor wie met wezen of straatkinderen werkt, enz;
Voor allochtonen en hun kinderen uit tropische landen die teruggaan om vrienden of familie te bezoeken;
Voor iedereen die in de gezondheidszorg werkt.

Het huidige hepatitis B vaccin (Engerix, Hbvaxpro) is zeer doeltreffend en 100% veilig.
Basisschema: 2 injecties met 1 maand tussen, 3de injectie na 4 tot 6 maand (bescherming na 4-6 maanden).
Indien vaccinatie voor hepatitis A en B aangewezen is, kan men gebruik maken van de gecombineerde vorm Twinrix: 2 injecties met één maand tussen, 3de na 4 tot 6 maanden.
Het vaccin mag samen met om het even welk ander vaccin toegediend worden. Voor kinderen tot en met 15 jaar volstaat halve dosis (= Junior-vorm), die terugbetaald wordt tot en met de leeftijd van 12 jaar.
Bij volwassenen wordt, 1-3 maanden na de volledige vaccinatieserie een antistofcontrole aangeraden.

In dringende gevallen kan men een schema van 3 injecties gebruiken met een interval van één maand (0 - 1 - 2), gevolgd door een rappel na één jaar. De bescherming is voldoende na de 3de dosis (2 maand). In uitzonderlijke omstandigheden kan men zelfs twee dosissen met een interval van 2 weken toedienen. Het rappel na één jaar is wel noodzakelijk voor een (waarschijnlijk) levenslange bescherming.

Lees ook: Landentabel met aan te bevelen en verplichte vaccinaties

Lees ook: Hepatitis: verschillende soorten

2. ANDERE VACCINATIES

Gele koorts

Dit is een ernstige ziekte die voorkomt in bepaalde subtropische streken van Afrika en Latijns-Amerika. Vaccinatie tegen gele koorts is absoluut noodzakelijk wanneer u naar deze streken reist. Sommige landen eisen bij het binnenkomen of verlaten van streken waar gele koorts kan voorkomen ook een vaccinatiebewijs. Je kan de kaart met risicolanden raadplegen op reisgeneeskunde.be.

Vraag steeds raad in een erkend reisvaccinatiecentrum of je je al dan niet moet laten inenten. Het vaccin mag ook alleen in deze centra worden toegediend. Het vaccin kost € 12. De vaccinatie bestaat uit één inspuiting.

• Kinderen kunnen worden gevaccineerd vanaf de leeftijd van 9 maanden, in uitzonderlijke omstandigheden vanaf 6 maanden.

• Zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven worden normaal gezien niet ingeënt, maar in geval er een reeël risico bestaat, kan het vaccin toch toegediend worden vanaf de zesde zwangerschapsmaand.

• Patiënten met een aangeboren of verworven onderdrukking van de immuniteit (o.a. leukemie, lymfomen, veralgemeende kanker, patiënten die met immuunonderdrukkende geneesmiddelen of radiotherapie worden behandeld, HIV met klinische tekenen van immunodeficiëntie). Dit geldt ook voor patiënten met de ziekte van Crohn, reumatoide artritis, psoriasis… die met immuunonderdrukkende geneesmiddelen worde behandeld. In die gevallen wordt in het vaccinatieboekje vermeld dat de vaccinatie om medische redenen onmogelijk is en wordt een apart attest meegegeven.

• Na een beenmergtransplantatie moet twee jaar gewacht worden.

Bij tegenaanwijzing voor vaccinatie tegen gele koorts kan het nodig zijn om een verandering in reisbestemming aan te bevelen.

De vaccinatie gebeurt enkel in de erkende vaccinatiecentra. Zij zijn de enige die een officieel vaccinatiebewijs (het "gele boekje") kunnen afleveren, en zij kunnen ook het best beoordelen of vaccinatie al dan niet nodig is en de voor- en nadelen afwegen.

Lees ook: Vaccinatie gele koorts: wanneer nodig?

Buiktyfus

Buiktyfus is een ernstige infectie die door de Salmonella typhi-bacterie verwekt wordt. U kunt besmet worden door het eten of drinken van voeding of water besmet met feces. Bescherming bestaat hoofdzakelijk uit hygiënische maatregelen.

Het risico voor reizigers is in de meeste landen zeer laag met uitzondering van bepaalde landen in het Indisch subcontinent. Personen die in primitieve omstandigheden reizen lopen uiteraard meer risico.

Vaccinatie wordt enkel aangeraden voor reizen langer dan 3 weken

• naar het Indisch subcontinent (India, Pakistan, Bangladesh, Nepal, Malediven, Sri Lanka)

Vaccinatie kan overwogen worden bij reizen langer dan 3 weken

• voor reizigers van buitenlandse origine die hun land van afkomst gaan bezoeken (Visiting Friends & Relatives).

• of in zeer slechte hygiënische omstandigheden.

Vaccinatie bestaat uit een serie van 3 capsules (Vivotyf). Dit geeft maar een gedeeltelijke bescherming gedurende 3 jaar zodat goede voedingshygiëne belangrijk blijft.

Meningokokken - meningitis

Meningitis of hersenvliesontsteking kan worden veroorzaakt door verschillende infecties. De meningokok is één van de bacteriën die een bacteriële meningitis kan veroorzaken, al dan niet met bloedvergiftiging. Er bestaan verschillende types van meningokokken.

Voor iedereen die tussen eind december tot eind juni naar een land in het Sahelgebied (van Gambia in het westen tot Ethiopië in het oosten) reizen wordt een vaccinatie met een vaccin tegen meningokokken A, C, Y en W aangeraden (bij voorkeur Nimenrix of Menveo, prijs: € 52,60) als je:

• er langer dan vier weken verblijft;

• of in nauw contact komt met de plaatselijke bevolking (o.a. reizen met openbaar vervoer, overnachten in local guesthouses, migranten die naar hun land van herkomst reizen en daar bij familie logeren)

• of een slecht werkende milt hebt of bij wie de milt werd verwijderd, ook al verblijf je slechts kortstondig in één van de risicolanden.

Ook voor migranten die naar hun land van herkomst reizen en daar bij familie zullen logeren, wordt vaccinatie aangeraden.

Deze vaccinatie is verplicht voor bedevaarders naar Mekka.

Tijdens een kort verblijf in een gebied waar op dat ogenblik een epidemie gesignaleerd wordt, loopt de gewone reiziger in feite geen echt risico (tenzij bij zeer nauw contact met de bevolking). De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat hier vaccinatie moet overwogen worden, en desgewenst kunnen deze reizigers dan ook gevaccineerd worden.

Het vaccin wordt in één dosis gegeven en moet tien dagen voor het vertrek toegediend worden, en is drie jaar werkzaam.

Nimenrix kan worden toegediend vanaf de leeftijd van 6 weken. Bij zuigelingen zijn drie dosissen nodig (0, 2 maanden en 12 maanden). Menveo kan worden toegediend vanaf de leeftijd van 2 jaar. In sommige landen wordt Menveo vanaf de leeftijd van 2 maanden toegediend, met een tweede dosis vanaf één maand na de eerste dosis, en (indien het risico blijft voortduren) een derde dosis vanaf de leeftijd van 12 maanden. Vanaf de leeftijd van 1 jaar volstaat 1 dosis. Mencevax: kan worden toegediend vanaf de leeftijd van 2 jaar.

Hondsdolheid (Rabiës)

Rabiës is een dodelijke infectie die veroorzaakt wordt door een virus. Besmetting vindt plaats via het speeksel van een besmet zoogdier of een besmette vleermuis. Het virus kan het lichaam binnenkomen via een beet, een krab of door een lik op slijmvliezen. Via vleermuizen kan dit zelfs ongemerkt tijdens de slaap gebeuren, omdat de beten vaak moeilijk te zien zijn. In landen waar rabiës voorkomt, worden reizigers vaak gebeten, gekrabd of gelikt door zoogdieren, vooral honden maar ook katten en apen.

Hondsdolheid (Rabiës) bestaat nog in vele landen. Elke reiziger moet worden gewezen op het risico, en moet worden aangeraden geen dieren te strelen, ook geen huisdieren, en nooit dode dieren aan te raken.

Bij de gewone reiziger is het risico klein en is preventieve vaccinatie niet aanbevolen.

Preventieve vaccinatie is alleen aangewezen voor de volgende reizigers:

• Personen die lang verblijven in een risicogebied of in afgelegen gebieden waar geen medische hulp op korte termijn beschikbaar is.

• Personen die veel reizen naar endemische gebieden.

• Reizigers die een langdurige fietstocht ondernemen of joggers in endemische gebieden.

Het vaccin tegen rabiës kan bekomen worden in reiscentra. Het vaccin wordt toegediend in twee dosissen met één week tussen beide dosissen.

Wanneer je op reis gebeten bent door een mogelijk besmet dier (of gelikt bent over de slijmvliezen), moet je zo snel mogelijk een arts raadplegen, ook als je voor de reis gevaccineerd bent. In geval van dierenbeet dient men de wonde eerst met water en zeep uit te wassen, vervolgens te ontsmetten met isobetadine. Mogelijk heb je specifieke antirabiës-immunoglobulinen (MARIG) nodig en een serie rabiësvaccinaties, waarvan de eerste dezelfde dag nog toegediend moet worden.

Lees ook: Hondsdolheid (rabiës): nieuwe vaccinatierichtlijnen

Schistosomiase ( bilharziose )

Schistosomiase (ook bilharziose genoemd) is een wormaandoening die men kan oplopen tijdens het zwemmen of baden in besmet water. Dit komt voor in het grootste deel van Afrika en in beperkte delen van Zuid-Amerika en het Nabije en Verre Oosten.

Bekende waters in Afrika met gekende overdracht zijn Lake Victoria (Uganda), de Nijl (Egypte, Uganda), de Crater Lakes (Uganda), Lac Kivu (Rwanda), Lac Muhazi (Rwanda), de Congorivier (RDC), Lac Taganyika (RDC, Tanzania, Burundi), de Omorivier (Ethiopië), de Dogon Valley (Mali), Lake Malawi (Malawi), rivieren in Madagascar en de Zambezi (Zambia, Zimbabwe - zie kaarten onderaan).

In Azië zijn de Mekong river (Laos) en rivieren in de Filipijnen bekende plaatsen van besmetting. Noordoost-Brazilië (in de buurt van Fortaleza) is ook een transmissiegebied.

Zeer recent werden er ook meer dan honderden gevallen van schistosomiasis gerapporteerd vanuit het zuidoosten van Corsica door watercontact in de Cavurivier.

Het risico op bilharziose is het grootst in stilstaand water (zeker in stuwmeren), maar ook in de rivieren (grote of kleine, snel- of traagstromend) kan besmetting optreden.

De ziekte presenteert zich meestal met griepale klachten, maar men kan ook besmet geraken en initieel geen symptomen ontwikkelen. Indien er geen symptomen optreden kan men zich laten testen 3 maanden na eventuele blootstellling. Er zullen dan bloed, urine en stoelgang afgenomen worden (microscopie, serologie en eosinofilie). Indien men wel symptomen ontwikkelt, kan men sommige testen eerder uitvoeren. Uitzonderlijk kunnen zich reeds ernstige complicaties in de eerste maanden na blootstelling voordoen (bloed in de urine, verlamming), dan moet men onmiddellijk een arts raadplegen.

Er bestaat geen vaccin. Je vermijdt dus best om te baden of te zwemmen in zoetwater.

Japanse encefalitis

Japanse encefalitis is een ernstige virale aandoening die door muggen in rurale streken van Zuid- en Zuid-Oost-Azië (van India tot Japan) wordt overgedragen. Zeer zeldzaam kunnen infecties optreden aan de rand van de grote steden. De infectie komt in de meeste gebieden seizoengebonden voor, meestal ergens tussen april-mei tot oktober-december.

Noch voor de gewone toerist noch voor de zakenreiziger is vaccinatie aangewezen. Vaccinatie kan nodig zijn voor mensen die langer dan 3-4 weken op het platteland verblijven. Beschermende maatregelen tegen muggenbeten vanaf de beginnende avondschemering zoals voor malaria zijn een doeltreffend alternatief.

Vaccinatie (Ixiaro) bestaat uit twee dosissen van het vaccin met een maand tussen beide dosissen, plus een herhalingsvaccinatie na 12-24 maanden. Bij kinderen van 2 maanden tot en met 2 jaar wordt een halve ampul (0,25 ml) Ixiaro toegediend. Voor kinderen wordt hetzelfde vaccin toegediend als bij volwassenen (0,5 ml), maar een duidelijke rode lijn geeft aan tot waar de dosis voor kinderen reikt (0,25 ml).

Versneld vaccinatieschema: (bij volwassenen): 2 dosissen met 7 dagen tussen elke dosis, en een eerste herhalingsinenting na 12 à 24 maanden.
Volgende herhalingsinentingen ten vroegste na 10 jaar.

Tekenencefalitis

Centraal-Europese Teken Encephalitis ("Frühsommer encephalitis") is een gevaar voor de toeristen die van de lente tot de herfst in bosrijke streken in Centraal-Europa (Beieren, Tirol) en Oost-Europa kamperen of trekken. De ziekte komt voor in meerdere landen van centraal Europa, de zogenaamde “TBE-gordel” (Oostenrijk, Zwitserland, Zuid-Duitsland, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Polen, ex-Joegoslavië, ex-USSR, Bulgarije, Roemenië, enz.), maar er zijn ook haarden in Zweden, Denemarken en de Baltische staten. Het risico is seizoensgebonden: vanaf de lente tot en met de herfst (van april tot oktober).

Vaccinatie kan aangewezen zijn voor reizigers (natuurvorsers, kampeerders, trekkers, maar ook gewone wandelaars) die langdurig in bosrijke omgeving verblijven in die landen waar de ziekte vaak voorkomt.

Voor vertrek naar een risicogebied moet men minimaal 2 injecties (FSME-IMMUN) gekregen hebben; dit geeft een bescherming van 90-95% twee weken na die tweede inspuiting. Na 5 tot 12 maanden is een derde injectie nodig. Bij mensen ouder dan 60 jaar dient om de 3 jaar een herhalingsvaccinatie te worden gegeven.

Versneld vaccinatieschema: eerste 2 vaccins op dag 0 - dag 14, dan 5 a` 12 maanden na tweede vaccin, eerste rappel na 3 jaar, nadien om de 5 a` 10 jaar.

Een stricte bescherming tegen tekenbeten is een zinvol alternatief voor of aanvulling op de vaccinatie: lange broek, kousen die over de broek getrokken worden, hoge schoenen, en twee keer per dag het lichaam controleren op de aanwezigheid van teken. Het gebruik van insect-repellents, op basis van DEET is een nuttig alternatief en aanvulling voor de bescherming tegen tekenbeten; het product kan op de huid aangebracht worden of op de kleding. De werkingsduur is beperkt (enkele uren).

Lees ook: Tekenencefalitis na tekenbeet: griepachtige symptomen met mogelijk ernstige gevolgen

Cholera

Het risico op cholera voor reizigers is bijzonder klein. Vaccinatie tegen cholera wordt niet aangeraden, zelfs niet voor mensen die naar een gebied reizen waar een cholera-epidemie heerst. Een vaccinatie wordt enkel aanbevolen voor hulpverleners tijdens een cholera-epidemie

Malaria

Malaria is een zeer ernstige infectieziekte. Malaria is de infectieuze doodsoorzaak nummer één bij de tropenreizigers. Het ziektebeeld wordt gekenmerkt door koortsaanvallen, hoofd- en spierpijn. Het kan in het begin sterk lijken op een gewone griep. Soms kan op enkele dagen tijd een dergelijke aanval dodelijk aflopen indien niet tijdig een correcte behandeling wordt ingesteld.

Sommige mensen lopen meer risico op malaria of op ernstige complicaties dan anderen: jonge kinderen, zwangere vrouwen, mensen ouder dan 60 jaar en mensen met een verzwakt immuunsysteem zoals hiv/aidspatiënten.

Er bestaat nog altijd geen vaccin tegen malaria. Er lopen wel diverse tests met experimentele vaccins, maar deze vaccins zijn niet geschikt voor reizigers.

Malaria komt alleen voor in de tropen en in een aantal subtropische gebieden.

• Op een hoogte van 1500 tot 2500 m (afhankelijk van de temperatuur en het klimaat) zijn er minder tot geen anophelesmuggen, en daardoor vermindert het risico op malaria.

• Ook in de meeste grote steden in Azië of in Latijns-Amerika is er weinig of geen risico voor besmetting. In Afrika blijft het risico ook in de steden meestal wel reëel, evenals in de buitenwijken van de grote steden in Azië (o.a. India).

• In sommige gebieden varieert het risico sterk volgens de seizoenen.

Op de website van het ITG vind je een kaart met het verspreidingsgebied van malaria.

Antimugmaatregelen: vanaf valavond tot ’s ochtends.

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet die wordt overgebracht door muggen die 's avonds en 's nachts actief zijn. Het is niet omdat u geen muggen waarneemt, dat er geen muggen aanwezig kunnen zijn (anophelesmuggen zoemen nauwelijks).

Indien deze antimugmaatregelen correct worden uitgevoerd, vermindert men het risico op malaria reeds met minstens 80 à 90 procent. Ze zijn in het bijzonder aangewezen voor kinderen, zwangere vrouwen, personen zonder milt en bejaarden, die extra kwetsbaar zijn met hoger risico voor ernstige malaria.

• Draag 's avonds lichtgekleurde kledij die zoveel mogelijk armen en benen bedekt.

• Smeer de niet bedekte delen van het lichaam in met een insectenverdrijvend middel zoals:

- producten op basis van deet (zoals MoustiMug, Z-stop, Anti-M, OTC-repellent, Mouskito, Care Plus Deet);

- citrodiol-extract van eucalyptusolie (Care-Plus Natural, Mosegor/Mosiguard);

- producten op basis van (p)icaridine (Care-Plus Repel-it, Parazeet);

- producten op basis van IR3535 (o.a. Cinq sur Cinq, Moustidose ).

Andere producten worden niet aanbevolen.

• Slaap 's nachts in een muggenvrije kamer (muggengaas aan de ramen, gebruik electrisch verwarmde antimug-plaatjes; airconditioning weerhoudt de muggen niet altijd om te steken) of slaap onder een muskietennet, dat met insecticide (permethrine of deltamethrine) geïmpregneerd is, dat boven het bed wordt opgehangen en waarvan de randen onder de matras worden gestopt.

Airconditioning vermindert het agressief gedrag van de muggen maar weerhoudt ze niet om te steken. Ook in kamers met airconditioning moeten de maatregelen tegen muggenbeten in acht genomen worden.

• Apparaatjes die door (ultra)geluid de muggen op afstand (zouden) houden, zijn waardeloos. Van de inname van vitamine B1 heeft men nooit de doeltreffendheid kunnen bewijzen.

Wanneer neem je het best preventief malariapillen (chemoprofylaxe)?

Of malariapillen aangewezen zijn (steeds in combinatie met antimugmaatregelen), hangt af van de bestemming en in sommige regio’s ook van de verblijfsmodaliteiten. Binnen een zelfde land/streek kan het type malariapreventie verschillen naargelang ?het seizoen, de verblijfsduur en de verblijfsomstandigheden.

Er bestaan verschillende soorten malariapillen. De arts zal bepalen welk middel het meest geschikt is. De malariamedicatie is zeer efficiënt en zorgt voor meer dan 95 preventieve bescherming bij correcte inname.

• Voor reizen naar een land met een hoog malariarisico, is de preventieve inname van malariapillen bijna altijd aanbevolen.

• Soms zal geopteerd worden om tijdens kortere perioden van een langere reis tijdelijk chemoprofylaxe te nemen (“on demand chemoprofylaxe”), wanneer men reist doorheen een gebied met wisselend malariarisico.

• Bij reizen naar streken met een matig of lager malariarisico zijn preventieve malariapillen niet altijd nodig en moet het risico op malaria worden afgewogen tegenover de mogelijke bijwerkingen en de kostprijs, en zal men soms enkel muggenwerende maatregelen aanbevelen.

Wat zijn de symptomen van malaria?

De incubatietijd (de tijd tussen een muggensteek en de eerste symptomen) bedraagt gemiddeld 1 tot 4 weken (zelden enkele maanden).

Het ziektebeeld wordt gekenmerkt door koortsaanvallen maar kan in het begin lijken op dat van een gewone griep. Indien een correcte behandeling niet tijdig wordt gestart, kan de ziekte dodelijk aflopen. Tijdig herkende malaria is perfect te behandelen.

• Een malaria-aanval kan erg op griep lijken. De meest voorkomende symptomen zijn: koorts (vanaf 38 °C in de oksel gemeten), vermoeidheid, hoofdpijn en spierpijn.

De koorts is niet altijd hoog en gaat niet altijd gepaard met rillen. Ze kan regelmatig of onregelmatig zijn.

• Verder kunnen diarree, braken en hoesten met kortademigheid voorkomen.

• Soms kan een malaria-aanval op enkele dagen tijd dodelijk aflopen indien niet tijdig een correcte behandeling wordt ingesteld.

Indien je in malariagebied verblijft, moet je altijd de koorts meten als je je onwel voelt, zelfs als je meent geen of maar amper koorts te hebben. Het valt immers geregeld voor dat de zieke de eerste dagen hoegenaamd niet 'het gevoel van koorts' heeft, wat de situatie erg verraderlijk maakt, omdat er kostbare tijd waarin men nog vlot een malaria kan behandelen, verloren gaat.

Een koortsthermometer is dan ook een onontbeerlijk onderdeel van de reisapotheek.

Elke temperatuurstijging (vanaf 38°C in de oksel) langer dan 24 uur die zich voordoet tijdens of tot drie maanden na een verblijf in een streek waar malaria voorkomt – ook zonder andere klachten - moet als malaria-aanval worden beschouwd, tot het tegendeel bewezen is, en vraagt om een snelle medische actie.

Wanneer moet je een arts raadplegen?

• Wanneer je tijdens een verblijf in malariagebied of in de drie maanden na terugkeer koorts krijgt (vanaf 38 °C in de oksel) die langer dan 24 uur duurt, behalve tijdens de eerste 7 dagen van het verblijf, moet je het ergste vrezen en zo snel mogelijk een arts raadplegen. Ook als je geen andere klachten hebt.

• Bij de minste twijfel moet er zo snel mogelijk een malariatest uitgevoerd worden door de dichtstbijzijnde arts of ziekenhuis (een bloedafname met edta-tube, waarvan de resultaten binnen enkele uren moeten worden meegedeeld).

• Indien er alarmsymptomen aanwezig zijn, zoals koorts die langer dan 3 dagen bestaat, donker gekleurde urine, geelzucht, kortademigheid of verminderd bewustzijn, is een dringende hospitalisatie aangewezen.

• Als je tijdens jouw verblijf in malariagebied een malaria-aanval hebt gehad en daarvoor ter plaatse verzorgd werd, moet je na terugkeer in België zo snel mogelijk een arts raadplegen.

Zelftests zijn niet betrouwbaar

Er worden onder meer op internet allerlei zelftests te koop aangeboden. Die zijn zeer wisselend van kwaliteit. Ze zijn ook moeilijk om correct te gebruiken, kunnen gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd worden, bij een langdurig verblijf zijn meerdere testkits nodig en ze zijn vrij duur. Het gebruik van dit soort tests door de reiziger wordt afgeraden en is zeker niet betrouwbaar genoeg om op basis hiervan te besluiten of u al dan niet malaria hebt.

De enige manier om de diagnose met zekerheid te bevestigen (of uit te sluiten ) is door middel van een bloedonderzoek ('dikke druppel' en een 'bloeduitstrijkje' in combinatie met een sneltest). Eens terug in België moet een dergelijk onderzoek dringend uitgevoerd worden bij elke koorts (tot 3 maanden na verlaten van het malariagebied).

Is het zinvol om een malaria noodbehandeling mee te nemen op reis?

Als geen preventieve malariapillen worden genomen, kan het voor sommige reizen (langer dan enkele weken) door een gebied met een matig of wisselend malariarisico nuttig zijn om een noodbehandeling tegen malaria mee te nemen. Dit is zelden nodig voor de gewone toerist die op correcte wijze de preventieve maatregelen toepast. Bespreek dit met uw arts.

De zelfbehandeling mag alleen gestart worden wanneer binnen de 24 uur geen betrouwbare medische hulp voorhanden is. Dan nog moet u zo snel mogelijk medische hulp zoeken, omdat niet elke koortsaanval, zelfs met succes behandeld met antimalariamiddelen, ook echt malaria is.

In België is een snelle diagnose altijd mogelijk en is een noodbehandeling op eigen initiatief absoluut af te raden.

Wat moet je doen na terugkeer in België?

Indien je tijdens jouw reis malaria hebt gehad of dat vermoedt, of indien je in de eerste drie maanden na terugkeer griepachtige verschijnselen en/of koorts krijgt, moet je zo snel mogelijk een arts raadplegen.

Een eenvoudige bloedafname (EDTA-tube) en een betrouwbaar labo zijn nodig om binnen enkele uren de diagnose van malaria aan te tonen of uit te sluiten, en een adequate behandeling te starten. Indien tijdig behandeld, is malaria perfect te genezen.

Lees ook: Wat je moét weten over malaria

Dengue

Dengue en chikungunya zijn twee veel voorkomende tropische infectieziekten. Ze worden overgedragen door muggen van het geslacht Aedes die als kenmerk hebben dat ze overdag steken.

Dengue breidt zich momenteel sterk uit in diverse tropische gebieden in Zuidoost-Azië, de Caraïben, Midden-Amerika, Zuid-Amerika en sporadisch ook in Afrika en Noord-Australië. De ziekte is momenteel in volle expansie in vele tropische gebieden.

Het chikungunyaviruskomt sporadisch voor in grote delen van Afrika. Er zijn momenteel epidemieën in India en Zuidoost-Azië. Sinds begin 2014 is er een epidemie in de Caraïben en Midden-Amerika, en is de verspreiding over het Zuid-Amerikaanse continent begonnen (momenteel Brazilië, Colombia, Suriname, de Guyana’s en Venezuela).

In tegenstelling tot malaria komen beide ziekten niet alleen voor op het platteland, maar ook in steden.

Beide ziekten wordt gekenmerkt door koorts en meestal felle spierpijnen. Uiterst zeldzaam kan dengue dramatisch verlopen met bloeddrukval en bloedingen, maar die mits goede medische verzorging bijna steeds een gunstige afloop kent.

Symptomen: hoge koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn.

Alarmsignalen: bloedingen, sterke daling van de bloeddruk.

Er bestaat geen behandeling, dengue en chikungunya genezen spontaan. Gebruik geen aspirine maar alleen paracetamol als pijnstiller. Er is geen vaccin beschikbaar.

Maatregelen om muggensteken te voorkomen, vormen ook hier de belangrijkste preventiemaatregel.

• De muggen die de ziekte overbrengen, steken gedurende de dag.

• Er bestaan echter grote regionale verschillen. In sommige streken steken de muggen vooral in de voormiddag (tussen 9 en 11u), in andere vooral in de namiddag (tussen 13 en 17u).

• Bij het gelijktijdig gebruik van een zonnecrème en een muggenwerend middel op basis van DEET, wordt aangeraden om de repellent DEET of een andere repellent samen met de zonnemelk aan te brengen en bovendien bijkomende beschermingsmaatregelen tegen UV te voorzien, bijvoorbeeld een zonnecrème met een hogere beschermingsfactor.

Lees ook: Dengue (knokkelkoorts): virusinfectie met ernstige complicaties

Zika

Het zikavirus wordt voornamelijk overgedragen door de Aedes-mug die overdag steekt. Meestal verloopt een infectie asymptomatisch, soms veroorzaakt ze een griepaal syndroom. Sinds 2015 is er een epidemie in Centraal– en Zuid-Amerika, maar het virus komt ook voor in sommige landen van Zuidoost-Azie¨, Afrika en de eilanden van de Stille Oceaan. De ziekte kan ook tijdens de zwangerschap worden overgedragen van de moeder op het ongeboren kind en kan afwijkingen veroorzaken zoals groeiachterstand, oogafwijkingen, gehoorsafwijkingen, gewrichtsmisvormingen en neurologische afwijkingen zoals microcefalie (te kleine schedel) en psychomotorische retardatie en tot een miskraam leiden. Aan zwangeren en vrouwen met een zwangerschapswens tijdens of vlak na de reis raden we af om te reizen naar landen waar zika voorkomt.

Het zikavirus kan ook via seksueel contact of via bloedtransfusie worden overgedragen.

Er is geen vaccin, noch een behandeling. De enig mogelijke preventie bestaat uit muggenwerende maatregelen overdag.

Voor zwangere vrouwen en vrouwen met een actuele zwangerschapswens raadt de Hoge Gezondheidsraad reizen naar risicolanden af omdat bij een zika-infectie tijdens de zwangerschap ernstige complicaties bij de foetus kunnen optreden.

Omdat het zika-virus via het sperma kan overgedragen worden, raadt de Hoge Gezondheidsraad mannen van wie de partner zwanger is of wil worden, aan om alleszins geen onbeschermde seks te hebben in risicolanden.

Voor alle risicolanden raadt de Hoge Gezondheidsraad rigoureuze maatregelen aan tegen muggenbeten overdag.

Koppels met een zwangerschapswens die in het recente verleden in één van die landen zijn geweest kunnen zich laten testen voor de zwangerschap. Indien zij ziek zijn geweest, gebeurt dit best zo snel mogelijk. Indien zij geen klachten hebben gehad, gebeurt dit best 3 weken na blootstelling.

Lees ook: ZIKA / Nieuwe aanbevelingen voor reizen naar risicolanden

Meer info:
www.reisgeneeskunde.be
www.laatjevaccineren.be
Gezond op Reis
www.itg.be/N/reisgeneeskunde/ziekten-en-vaccinaties
www.itg.be/Files/docs/Reisgeneeskunde/ngezond.pdf
www.itg.be/N/Artikel/reisgeneeskunde/extra-poliovaccinatie
www.itg.be/N/Artikel/mazelenvaccinatie
www.itg.be/Files/docs/Reisgeneeskunde/NHEPATI.pdf
www.itg.be/Files/docs/Reisgeneeskunde/nrabi.pdf
www.itg.be/N/Artikel/reisgeneeskunde/schistosomiase-laat-je-testen
www.itg.be/N/reisgeneeskunde/malaria
www.zorg-en-gezondheid.be/dengue-knokkelkoorts