Spataders: oorzaken, behandeling en hoe voorkomen?

dossier

Heb je blauwe aders die vooral zichtbaar zijn op je benen? Wellicht heb je dan last van spataders of varices. Spataders komen voor bij 2 à 3 op 10 mensen, en zelfs bij 8 op 10 volwassenen als je ook de kleinste spataders meetelt. Vrouwen hebben tweemaal zo vaak spataders in de benen dan mannen. Naast hun minder fraaie uiterlijk kunnen spataders ook de oorzaak zijn van pijnlijke en opgezette benen. Soms kunnen ze leiden tot open wonden.

Lees ook: Kan je spataders voorkomen?

Symptomen spataders

Spataders zijn verzwakte en uitgezette aders. Spataders die dicht onder de huid van de benen lopen, zijn zichtbaar als zachte, blauwkleurige, kronkelend verlopende verdikkingen. Ze komen meestal voor in de onderbenen, maar kunnen ook in de schaamstreek en de onderbuik voorkomen. 

Lees ook: Ontsierende bloedvaatjes op de benen: soms een voorbode van spataders

Oorzaak spataders

Normaal wordt het bloed vanuit de aders naar het hart teruggepompt, maar bij spataders loopt dit mis. Ofwel doordat de druk in de beenaders verhoogd is ofwel doordat de aderkleppen, die moeten beletten dat het bloed dat naar het hart wordt gestuwd terugvloeit, slecht functioneren.

Het bloed hoopt zich dan op in de aders, vooral van de onderste ledematen, en wordt te traag naar het hart afgevoerd. Normaal zorgt het bloed ook voor de afvoer van vocht. Maar doordat het bloed niet goed weggevoerd wordt, kan er zich vocht in de weefsels van het been en de voet beginnen opstapelen. Deze zwellen hierdoor op. Dit verschijnsel wordt oedeem genoemd. Het veroorzaakt het typische zware en pijnlijke gevoel in de benen.

Spataders kunnen meerdere oorzaken hebben, we zetten enkele factoren die kunnen meespelen bij het ontstaan van spataders op een rij.

1. Erfelijkheid is de belangrijkste oorzaak van spataders. Heeft één van je ouders spataders, dan heb je zelf 70 procent kans op spataders. Hebben allebei je ouders spataders, dan heb je zelfs 90 procent kans. 
2. Langdurig staan en weinig bewegen verhoogt je risico. Tot de risicogroep behoren onder andere bepaalde arbeiders, leraars, verpleegkundigen, kappers en winkelpersoneel. 
   
3. Leeftijd: hoe ouder je bent, hoe meer kans. Je aders worden minder stevig als je ouder wordt. 
4. Veel vrouwen hebben er tijdens hun maandstonden meer last van, omdat de aders dan door hun vrouwelijke hormonen meer uitzetten. 
5. Ook zwangerschap is een risicofactor. Onder invloed van de hormonen zetten de aders namelijk uit. Bovendien drukt de baarmoeder op de aders in het bekken, waardoor de terugstroming van het bloed naar het hart wordt gehinderd.
6. Als je veel te zwaar bent, drukt het vet in je lichaam op je aders. Bovendien bewegen mensen met veel overgewicht ook minder. 
7. Als je vroeger een trombose - een bloedklonter - in de beenaders gehad hebt. Daardoor zijn die aders beschadigd of verstopt. De kleppen werken dan ook niet goed meer.  
8. Roken: daardoor wordt de wand van de aders minder veerkrachtig. 
9. (Heel) hoge bloeddruk.

Lees ook: Zwangerschapsoedeem: vocht vasthouden tijdens de zwangerschap

Klachten van spataders

Het is niet te voorspellen of spataderen klachten zullen geven of dat eventuele klachten zullen verergeren. De ernst van spataders staat niet per se in verhouding tot hoe ze eruitzien. Met andere woorden: kleine spataders veroorzaken soms meer pijn dan grote, vergevorderde spataders.

• Een moe en loom gevoel in de benen, vooral als men lang staat;
• Pijn en jeuk;
• Krampen en rusteloze benen tijdens de slaap;
• Tintelingen in de benen;
• Dikke zomerbenen

Op warme dagen kan de hinder van spataders nog toenemen. Wanneer de temperatuur oploopt, kan het lichaam zijn overtollige warmte slechts moeizaam kwijt. Een van de manieren waarop dit gebeurt, is door het verwijden van de oppervlakkige bloedvaten in de huid. Het bloed stroomt dan dicht onder het lichaamsoppervlak zodat de warmte gemakkelijker afgegeven kan worden aan de buitenlucht. Dit bloed komt dus in aders terecht die reeds verzwakt zijn. De spieren van de verzwakte aders worden aangezet om zich te ontspannen. Bovendien wordt er meer bloed naar deze aders gestuwd. De verzwakte aders worden daardoor extra belast. Het bloed blijft nog langer staan, het oedeem wordt erger, de pijn en de hinder worden nog erger.

Lees ook: Wat is de oorzaak van nachtelijke spierkrampen en wat kan je eraan doen?

Mogelijke complicaties

• een beenzweer of open been (ulcus cruris): wonden die moeilijk genezen
• oedeem: vochtophoping in de benen
  
• huidafwijkingen: zoals rode of bruine verkleuring, verharding en verdunning van de huid, jeukend eczeem
• aderontstekingen (flebitis)
• spataderbloedingen
  

Wanneer moet je een arts raadplegen? 

• vaak last hebt van zware en gezwollen benen, ook al zijn er geen duidelijke spataders zichtbaar; 
• spataders hebt en ze esthetisch onaanvaardbaar vindt. 
• een open beenwond oploopt en al lang last hebt van spataders; 
  
• symptomen vaststelt die kunnen wijzen op een trombose of een aderontsteking (zwelling en warmte in één been, roodblauwe verkleuring van de benen, pijn ter hoogte van de kuit, een pijnlijke, warme, rode en strengvormige zwelling ter hoogte van een oppervlakkige spatader)

Hoe wordt de diagnose gesteld? 

Lees ook: Oedeem: wanneer zijn gezwollen benen, enkels en voeten gevaarlijk?

Behandeling spataders

Spataders hoeven vaak niet behandeld te worden. Als ze veel klachten geven of als je ze erg storend vindt, kan dat een reden zijn om ze toch te laten behandelen. Ook als de huid begint te veranderen is het beter om in te grijpen, want dit zijn tekenen van mogelijke complicaties zoals een ‘open been’. 

Drukkousen 

Draag op warme dagen speciale steunkousen die te koop zijn in de apotheek. Ook tijdens de zwangerschap kunnen deze nuttig zijn. Drukkousen zijn één van de beste manieren om klachten bij spataders te helpen voorkomen. Ze bieden de aders in de benen immers een zekere ondersteuning en helpen voorkomen dat ze overmatig uitzetten. Ze verminderen zo alvast een verergering van de klachten. Bovendien kan de druk de pompfunctie van de spieren herstellen, zeker als dit gepaard gaat met voldoende lichaamsbeweging. Draag ze van bij het opstaan.

Drukkousen geven op warme dagen misschien een iets minder fris gevoel, maar het extra comfort maakt veel goed. Losse kousen zijn frisser dan panties, maar je moet opletten dat de kousenboord niet knelt. Knellende kousenboorden kunnen de klachten immers nog verergeren. 

Compressiekousen

Wanneer drukkousen niet voldoende helpen, kan het nuttig zijn om de overstap te maken naar echte compressiekousen. Deze sluiten zeer nauw rond het been en bieden een veel betere steun dan de gewone drukkousen. Ze moeten zo nauwkeurig passen dat ze per been afzonderlijk gemaakt worden op basis van metingen door een arts die hierin ervaring heeft.

Er bestaan verschillende klassen van kousen, volgens de sterkte van de druk. Klasse 1 en 2 dienen voor de behandeling van spataders. Koop zeker de juiste maat. Je hebt meer dan één paar nodig, want je moet ze elke dag wassen. Daardoor worden ze weer stevig, zoals een jeansbroek. Anders verslappen ze. 

Je kunt ook een aantrekhulp kopen: een toestel waarmee je de kousen gemakkelijk aan- en uit kunt trekken terwijl je neerzit in een stoel. 

Lees ook: Compressiekousen: wat zijn Therapeutisch Elastische Kousen (TEK)?

Geneesmiddelen

Er bestaat geen preventief geneesmiddel. Er bestaan wel middelen tegen het zware gevoel en de zwelling van de benen. Wondjes genezen er ook wat sneller door. Maar het bewijs voor het nut van dergelijke geneesmiddelen is nog niet eenduidig geleverd.

Spataders verwijderen

Er bestaan meerdere technieken om spataders te verwijderen of te vernietigen. De behandeling varieert afhankelijk van het type spatader en de ernst van de aandoening. Bedoeling van de ingreep is de werking van de aders te normaliseren en de uitbreiding van de aandoening en mogelijke complicaties te voorkomen. Na het behandelen of verwijderen van spataderen kunnen er evenwel weer nieuwe spataderen ontstaan. 5 jaar na de ingreep krijgt 5 tot 10 procent van de patiënten er opnieuw mee te maken, zelfs na een perfect uitgevoerde operatie. 

Lees ook: Spataders verwijderen: mogelijke behandelingen

Bronnen:
https://www.uzleuven.be
https://www.mayoclinic.org
https://www.healthline.com