Voedingsaanbevelingen bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

dossier Tot nu toe bestaat er geen enkel bewijs dat inflammatoire darmziekten zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn uitgelokt of verergerd worden door bepaalde voedingsmiddelen. Volgens de huidige wetenschappelijke opvattingen is een specifiek dieet bij de ziekte van Crohn dan ook weinig zinvol, tenzij in sommige omstandigheden zoals ernstige verteringsstoornissen of na een heelkundige ingreep.

Sommige mensen geloven dat het weglaten van bepaalde voedingsmiddelen de ziekte van Crohn zou kunnen genezen of minstens de acute opstoten zou kunnen voorkomen. Voedingsmiddelen die in dit verband vaak geciteerd worden, zijn o.m. koffie, alcohol, specerijen, rauw fruit, noten, koolsoorten, uien, prei, tomaten, enz. Maar tot nu toe bestaan daarvoor geen bewijzen.
Alleen rauwe groenten en vruchten worden beter vermeden tijdens periodes van opstoot omdat ze de gasvorming, krampen en diarree stimuleren. Dat geldt ook voor koolsoorten (behalve bloemkool en broccoli), prei, ui, knoflook, peulvruchten en spruiten. Ook gashoudende dranken zouden die klachten doen toenemen.

Wat men eet, wordt het best bepaald door de zieke zelf, in functie van het klachtenpatroon. Voedingsmiddelen die duidelijk last veroorzaken, kunnen maar beter worden vermeden. Toch mag niet elke opflakkering van klachten automatisch op rekening worden geschreven van het laatste gegeten voedingsmiddel. Op die manier zou de lijst van "te mijden levensmiddelen" immers te lang worden met een eenzijdig voedingspatroon als gevolg.
Essentieel is om zoveel en zo gevarieerd mogelijk te eten zodat de dagelijkse energiebehoeften gedekt worden en ondervoeding wordt voorkomen. De voeding moet energie- en eiwitrijk, maar relatief vetarm zijn.

Energierijk dieet
Veel Crohnpatiënten zijn onvoldoende of onevenwichtig gevoed. Hiervoor bestaan verschillende redenen, zoals een gebrek aan eetlust en angst voor de buikkrampen en de diarree die door een maaltijd worden uitgelokt. Bovendien vergt de ziekte zelf heel veel energie en worden de voedselbestanddelen maar heel gebrekkig en beperkt opgenomen.
Dit is vooral een probleem bij kinderen en jongeren die tijdens de groei juist extra energie nodig hebben. Groeiachterstand en verlate puberteit ten gevolge van ondervoeding, zijn dan ook frequente symptomen van de ziekte van Crohn. Bij kinderen zijn het dikwijls de eerste en enige tekenen van de ziekte.
De opname van voldoende energie is dus cruciaal. Voor opgroeiende kinderen moet de dagelijkse voeding plus minus 80 kcal per kg lichaamsgewicht aanbrengen. Concreet : voor opgroeiende kinderen moet gestreefd worden naar 3.500 à 4.000 kcal per dag.
De beste manier om de nodige energie en voedingsstoffen op te nemen is meerdere keren per dag kleine hoeveelheden te eten. Op die manier beperkt men de hoeveelheid voedsel en afvalstoffen die door de darm moet worden verwerkt.

Eiwitrijk dieet
De ziekte veroorzaakt een verhoogd gebruik en een verhoogd verlies van eiwitten doorheen de ontstoken darmwand.

Vetarm dieet
Minder vetrijke maaltijden zijn lichter verteerbaar en hebben doorgaans een constiperend effect. Algemeen wordt aangeraden om het vetgebruik te beperken tot ongeveer 70 gr per dag.
Kies vooral die producten die rijk zijn aan onverzadigde vetzuren en waar er veel omega-3 in zit. De omega-3 vetzuren zijn belangrijk omdat ze ontstekingsremmend werken. Vette vis bevat veel omega-3.

Vezelrijk of vezelarm?
Dat is nog steeds een punt van discussie. Een beperking van de vezelinname biedt zeker voordelen bij patiënten met vernauwde darmsegmenten, buikkrampen en hevige diarree. Maar anderzijds zou een hogere inname van oplosbare vezels (zoals guargom en pectine) de darmdoorvoer versnellen en aldus de contacttijd tussen eventuele schadelijke stoffen en de darmwand beperken. Bij patiënten met frequente, waterige stoelgang kan het bovendien een gunstig effect hebben doordat deze vezels het vocht vasthouden.

Vitamines en mineralen
• Een extra inname van vitamine D en Calcium is meestal aangewezen, vooral voor patiënten die met corticoïden worden behandeld, om de botontkalking tegen te gaan die vaak door deze geneesmiddelen wordt veroorzaakt.
• Wanneer het laatste uiteinde van de dunne darm sterk is aangetast of werd weggenomen zijn supplementen van Foliumzuur en vitamine B12 noodzakelijk.
• Wanneer de patiënt gewoon kan eten, zijn supplementen van zink, magnesium, fosfor en oligo-elementen zelden noodzakelijk. Deze supplementen zijn wel belangrijk voor mensen die enkel kunstmatig via het bloed worden gevoed.
• Ijzertekort is bij Crohnpatiënten heel frequent. Zij verliezen namelijk veel ijzer door de bloedende letsels, terwijl ze anderzijds minder ijzer opnemen door de uitgebreide letsels in de dunne darm. In de meeste gevallen zijn ijzersupplementen dan ook aangewezen.

Melkproducten
Een beperking van melkproducten is alleen verantwoord wanneer de overgevoeligheid voor deze producten duidelijk is aangetoond. Melk en melkproducten vormen immers een zeer belangrijke bron van calcium en eiwitten. Zure melkproducten (zoals yoghurt of karnemelk) geven doorgaans minder last omdat ze minder melksuiker (lactose) bevatten. Kaas (vetarm) geeft normaal ook weinig hinder.
Ter vervanging van melk kunnen eventueel met calcium verrijkte sojaproducten worden gebruikt.

Probiotica (Lactobacillus, Bifidobacteriën)
Een probioticum is een voedingssupplement met bepaalde levende gezondheidsbevorderende micro-organismen. Wat betreft inflammatoire darmziekten zouden deze probiotica mogelijk een gunstig milieu in de darm kunnen maken zodanig dat een beter verteringsproces geschiedt.

Sondevoeding Wanneer de patiënt ernstig ziek is of wanneer grote delen van de darm werden weggenomen, wordt het onmogelijk om alleen via de maaltijden voldoende energie op te nemen. In die gevallen is (tijdelijk) sondevoeding aangewezen. Wanneer ze enkel als bijvoeding wordt toegediend, gebeurt dit meestal ‘s nachts. Deze enterale voeding kan bij volwassenen en kinderen een verbetering van de ziektetoestand (remissie) teweegbrengen. Ze bevordert ook de groei bij kinderen die groeiachterstand hebben opgelopen. De doeltreffendheid van deze voeding hangt echter af van de mate waarin de patiënt deze voeding verdraagt, en van zijn vermogen om deze voeding gedurende een lange periode te gebruiken.

Nierstenen
Patiënten met de ziekte van Crohn lopen duidelijk meer kans op de ontwikkeling van nier- en galstenen.
• Nierstenen ontstaan vooral bij patiënten bij wie een stuk van de dundarm is weggenomen. Deze nierstenen zijn een gevolg van een verhoogde opname van oxaalzuur in de dikdarm en een verhoogde uitscheiding en neerslag van dit oxaalzuur in de urine. De vorming van nierstenen kan preventief worden tegengegaan door oxaalrijke voedingsproducten te mijden (b.v. spinazie, tomaten, asperges, rabarber, peterselie, sterke koffie of thee, oploskoffie, chocolade), door het vetgebruik te beperken en door bovenop de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vocht (1,5 l.) nog eens 1,5 liter extra te drinken.

• Het verhoogde risico op galstenen, o.m. ten gevolge van de verminderde opname van galzouten in de darm, kan niet worden vermeden door de voeding aan te passen. De neiging tot het vormen van galstenen hangt immers vooral af van de lengte van het aangetaste of verwijderde dunnedarmsegment en niet van de voeding. Tengevolge van een reactie van het laatste deel van de dundarm worden nl. meer galzouten in de stoelgang uitgescheiden en worden er minder opgenomen door de dundarm. De lever tracht dit verlies te compenseren door een verhoogde aanmaak en afgifte van zouten aan de gal. Wanneer die aanmaak het verlies niet compenseert dan daalt de concentratie galzouten van de gal. Nu zijn die galzouten belangrijk om de cholesterol oplosbaar te houden. Indien hun concentratie daalt, dan zet het cholesterol zich neer en stijgt dus de neiging tot galsteenvorming.

Dieetadvies
Bij een (langdurige) opvlamming van IBD kan advies van een diëtist wenselijk zijn. De voeding wordt minder goed opgenomen, er treedt door bijvoorbeeld diarree een groter verlies op van voedingsstoffen. Met als gevolg een ongewenst gewichtsverlies en tekort aan voedingsbestanddelen.

Bron:
www.crohn-colitis.nl