Leert u beter met schrift dan met scherm?

Zal het scherm binnenkort het schrijven vervangen? Finland, volgens meerdere ranglijsten het beste onderwijsland ter wereld, stopt als eerste in Europa met het geven van schrijflessen. De Finse Onderwijsraad heeft namelijk besloten om vanaf schooljaar 2016-2017 typ- in plaats van schrijflessen op basisscholen te geven omdat typen vandaag relevanter is dan schrijven. Snelheid, standaardisatie, en reproduceerbaarheid zijn drie kenmerken die als voordelen boven handschrift worden beschouwd. Mogelijk zullen andere Europese landen volgen.

Bij ons loopt het niet zo'n vaart - handschrijven behoort bij ons nog altijd tot de eindtermen in het basisonderwijs. Maar door de digitale opmars komt (schoon)schrijven ook bij ons in de praktijk steeds meer in de verdrukking en wordt ook hier de vraag gesteld of het aanleren van schrijven nog wel zin heeft. Praktisch alles kan digitaal en vaak gaat dat een pak sneller.

Maar is dit een goede ontwikkeling? En hoe belangrijk is het om toch te blijven schrijven met pen en papier?

Alhoewel er nog relatief weinig onderzoek bestaat naar verschillen tussen schrijven en typen, blijken er toch een aantal belangrijke verschillen te bestaan tussen het effect van schrijven en typen. Diverse onderzoeken tonen aan dat onze hersenen niet hetzelfde reageren op papier als op schermen, en anders functioneren tijdens schrijven dan tijdens typen. Dat heeft belangrijke gevolgen voor diverse cognitieve en motorische functies, wat dan weer effecten heeft op onder meer de lees- en taalontwikkeling bij (jonge) kinderen, de schrijf- en leesvaardigheid, de kennisverwerving enzovoorts. 

Het Nederlandse Platform Handschriftontwikkeling - dat weliswaar betrokken partij is als promotor van het handschrift - vatte in een recente publicatie de resultaten van het neurowetenschappelijk onderzoek over schrijven samen. 

• De motorische handeling van schrijven heeft effect op de leesvaardigheid.

Met de hand leren schrijven levert meer letter- en tekstbegrip op dan typen.

• Het schrijven van letters met de hand activeert meer gebied in de hersenen m.b.t. denken, taal, werkgeheugen en motoriek dan door typen, of door de lettervorm met de vinger te volgen. Je leert beter waarnemen en letters onderscheiden als je schrijft. De letter wordt opgeslagen in een motorprogramma in de hersenen. Schrijven helpt herinneren. Dit helpt mogelijk om de leesvaardigheid op te krikken.

Waarschijnlijk koppelen onze hersenen de fysieke ervaring van het tekenen van een letter aan de betekenis van die letter. Bij typen is de beweging hetzelfde voor alle letters: de toets indrukken staat los van de betekenis.

• Doing = knowing; eerst zintuiglijke ervaring opdoen, alvorens gebruik van de i-pad te maken. 

• Schrijven is een zeer complexe vaardigheid, veel ingewikkelder voor de hersens dan het leesproces. Zwakke schrijfvaardigheid kan alle schoolvakken negatief beïnvloeden.

• Schrijven is een zeer ingewikkelde neuro-motorische verrichting, waarbij een groot aantal spieren in actie komt die, via daarvoor bestemde zenuwbanen, worden bestuurd vanuit de hersenen.

• Schrijven creëert spierherinnering in het brein; hersenscans tonen meer activiteit bij kleuters die schrijven dan bij kleuters die letters zien; Het corpus callosum is bij jongens kleiner dan bij meisjes. Cursief stimuleert synchroniciteit van het brein (rechts/visueel, links/verbaal en ruimtelijke gebieden).

• In een test van de fijne motoriek waren jongeren die vaak een computer gebruikten, langzamer in het overtrekken van een lijn dan oudere personen – terwijl snelheid doorgaans afneemt als de leeftijd vordert. Jongeren uit 2010 hadden bovendien een minder goede fijne motoriek dan een referentiegroep uit 1980. De opmars van computers lijkt onze fijne motoriek dus negatief te beïnvloeden. Volwassenen die vaak met de hand schrijven, behouden meer precisie in hun arm- en handbewegingen.

• Proefpersonen die woorden kopieren door te schrijven, kunnen meer woorden uit het hoofd opnoemen dan mensen die ze typten. 

Er is geen bewijs dat kinderen zonder de motorische vaardigheid van het schrijven niet in staat zouden zijn te leren lezen. De onderzoeken laten wél zien dat een motorische component in het leesonderwijs het leren lezen vergemakkelijkt.

De snelheid en nauwkeurigheid waarmee kleuters letters kunnen benoemen, is een goede voorspeller van hun latere leesvaardigheden. Om letters van elkaar te kunnen onderscheiden en tegelijkertijd letters in verschillende groottes en lettertypen als hetzelfde te categoriseren, moet je letten op bepaalde kenmerken van de letters, terwijl je andere juist moet negeren. Onderzoekers denken dat kinderen dit onderscheid leren maken doordat ze letters schrijven. In het begin zijn hun geschreven letters nog niet erg stabiel – en juist die variatie is essentieel. Doordat ze verschillende versies van de geschreven letters maken en zien, leren ze namelijk wat de cruciale niet-veranderlijke eigenschappen zijn van een bepaalde letter.

• Het schrijven met de hand heeft voordelen bij het leren lezen, omdat de letters eerder en beter worden herkend en in de hersenen vastgelegd, dan wanneer er een toets wordt ingedrukt. Het motorisch geheugen ondersteunt daarbij het visuele. De sensomotorische herinnering bevordert de letterherkenning, doordat het ontstaan van de lettervorm en het erbij horende bewegingstraject belééfd worden. Uit onderzoek blijkt, dat bovenstaand ook in andere culturen geldt. In China leren de kinderen de karakters sneller als ze deze ook schrijven, dan wanneer ze die alleen zien.

• Bij kinderen met een zwak visueel geheugen blijkt het motorisch geheugen van grote betekenis; het schrijven zorgt voor inslijping. Voor ‘gewone’ kinderen geldt dat het inslijpen van de beweging in het motorisch geheugen niet alleen het vloeiend schrijven bevordert, maar ook helpt om de leerstof te onthouden. 

• Het verbonden schrijven geeft een beter besef van het woordbeeld, doordat het woord als één verbonden geheel wordt ervaren en het woord een bouwsteen van de zin is. Bij blokschrift is het gevaar van te wijde ruimtes tussen de letters binnen een woord heel groot.

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat leerlingen die in de les aantekeningen maken met pen en papier de lesstof beter kunnen opnemen en uiteindelijk ook betere resultaten halen dan leerlingen die hun laptop gebruiken. 

Uit een experiment aan de universiteit van Utrecht bleek bijvoorbeeld dat studenten zich in een hoorcollege zonder laptops met bewegende beelden en felle schermen beter kunnen concentreren.

Er zijn maar weinig motorische vaardigheden, die het lichaam en de hersens even intiem verbinden als handschrift. De fijn-motorische vaardigheid, die voor handschrift vereist is, in combinatie met het korte en lange termijngeheugen en taalverwerving, heeft voordelen voor de ontwikkeling van het brein, waar weinig andere activiteiten mee kunnen wedijveren.

Als je weinig schrijft, wordt je handschrift slechter en schrijf je waarschijnlijk langzamer – dat zal niemand verbazen. Maar wordt je fijne motoriek in het algemeen ook slechter als je meer typt dan schrijft? In een onderzoek werden twee groepen volwassenen vergeleken: een 'computergroep’ (die vooral de computer gebruikte voor tekstverwerking) en een ‘schrijfgroep’. Beide groepen werd gevraagd een aantal testjes uit te voeren om de fijne motoriek te testen. Het bleek dat op één van de testen, waarin mensen een lijn moesten volgen met een pen zonder af te wijken, de computergroep veel langzamer was dan de schrijfgroep. Meer typen en minder schrijven beïnvloedt dus niet alleen het schrijven zelf, maar ook andere gerelateerde basale motorische vaardigheden.

https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2016/december/blog-laptopverbod-in-het-onderwijs/?year=2016&;month=11