Gevaarlijke stoffen in het lichaam

reserve Het Steunpunt Milieu en Gezondheid heeft in de periode 2004-05 vervuilende stoffen uit het milieu gemeten in navelstrengbloed, het bloed en de urine van 1196 moeders en hun pasgeborenen, 1679 jongeren van 14 en 15 jaar en 1583 volwassenen tussen 50 en 65 jaar. Hiermee wilde men nagaan of het wonen in verschillende types van gebieden in Vlaanderen een invloed heeft op de gehaltes van vervuilende stoffen in het lichaam én op de gezondheid.

De gemeten stoffen

Het ging om zware metalen (lood en cadmium), moeilijk afbreekbare gechloreerde stoffen (PCB’s, dioxine-achtige stoffen, hexachloorbenzeen en een afbraakproduct van DDT) en afbraakproducten van benzeen en polyaromatische koolwaterstoffen (PAK’s).

Lees ook: Wonen & gezondheid (1/14): Luchtkwaliteit

De gebieden

Landelijke gemeenten, de grootstedelijke agglomeraties Antwerpen en Gent, industriegebieden met petrochemische en metaalvervuiling, de fruitstreek rond Sint Truiden en gebieden in de onmiddellijke omgeving van verbrandingsovens voor huishoudelijk afval
De Antwerpse agglomeratie omvat de stad Antwerpen en de deelgemeenten Berchem, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Merksem en Wilrijk.
De Gentse agglomeratie omvat de gemeenten Destelbergen en Gent (centrum + nieuw Gent), met zijn deelgemeenten: Gentbrugge, Ledeberg, Mariakerke, Oostakker, Sint-Amandsberg, Wondelgem en Zwijnaarde.
De fruitstreek bestaat uit de gemeenten: Nieuwerkerken, Sint-Truiden, Borgloon, Alken, Kortenaken, Wellen en Herk-De-Stad en Geetbets.
Landelijk Vlaanderen omvat gemeenten van Oost-Vlaanderen (Zwalm, Zomergem, Zingem, Wortegem-Petegem, Sint-Laureins, Maarkedal, Lierde, Knesselare, Kaprijke, Horebeke, Brakel), West-Vlaanderen (Zuienkerke, Vleteren, Mesen, Lo-Reninge,Koekelare, Heuvelland, Diksmuide, Damme, Alveringem) en Vlaams-Brabant, Houthulst, Gooik, Galmaarden, Bever).
Het Antwerpse en Gentse havengebied omvat volgende gemeente uit de regio Gent: Zelzate, Evergem, Gent, Wachtebeke; en volgende gemeenten uit de regio Antwerpen: Stabroek, Antwerpen, Beveren, Zwijndrecht.
De regio Olen is een streek met veel non-ferro nijverheid. Het gebied bestaat uit deelgebieden van de gemeenten Geel, Grobbendonk, Herentals, Kasterlee, Olen en Westerlo.
De Albertkanaalzone omvat de gemeenten: Balen, Beringen, Diest, Geel, Ham, Laakdal, Leopoldsburg, Meerhout en Tessenderlo.
De regio Verbrandingsovens omvat gebieden in de buurt van 11 huisvuilverbrandingsovens die nog in werking waren na 1990 (Wilrijk, Gent, Menen, Harelbeke, Houthalen-helchteren, Roeselare, Sint-Niklaas, Brugge, Oostende, Eeklo, Knokke). Het aandachtsgebied omvat delen van de volgende gemeenten: Wilrijk, Bredene, Oostende, Dudzele, Zeebrugge, Eeklo, Gentbrugge, Harelbeke, Houthalen, Kuurne, Menen, Roeselare en Sint-Niklaas.

Aanwezigheid van de schadelijke stoffen

De gemeten gehalten aan polluenten in de bloed- en urinestalen lagen meestal beneden de huidige wettelijke normen of richtwaarden. Wel werden er grote individuele verschillen gevonden in gemeten gehalten.

Leeftijd

De polluentgehaltes lagen steeds hoger bij de volwassenen dan bij de jongeren. Voor de moeilijk afbreekbare stoffen zoals dioxines, PCB’s, HCB en voor de metalen cadmium en lood werd dit verwacht omdat deze stoffen zich opstapelen in het lichaam bij het ouder worden. De gemeten waarden waren vergelijkbaar met deze uit andere West-Europese landen en met meetwaarden uit vroegere meetcampagnes in Vlaanderen.
De blootstelling werd niet alleen bepaald door het gebied waar men woont, maar ook door roken, geslacht, beroep, hobby’s en voedingsgerelateerde factoren.

Omgeving

Het wonen in verschillende gebieden heeft een meetbare impact heeft op het gehalte aan cadmium, lood, PCB’s, dioxines en op de persistente bestrijdingsmiddelen hexachloorbenzeen en DDT.
Voor blootstelling aan benzeen en polyaromatische koolwaterstoffen (PAK’s), gemeten op basis van afbraakproducten in urine bij jongeren en volwassenen, konden slechts kleine streekverschillen vastgesteld worden, wat mogelijk wijst op een meer diffuse en uniforme blootstelling aan deze stoffen in gans Vlaanderen.
• In het minder bevolkte en weinig geïndustrialiseerde landelijk gebied werden niet noodzakelijk lagere gehaltes gevonden dan in de stedelijke gebieden of in de industriegebieden.
• de gehaltes van gechloreerde koolwaterstoffen (PCB’s, dioxines, HCB en DDT) zijn verhoogd in het landelijk gebied. De fruitstreek heeft lagere waarden voor deze stoffen, behalve bij de volwassenen die nog verhoogde gehaltes hebben van DDT en HCB, wat mogelijk te wijten is aan een vroeger verhoogd gebruik van deze bestrijdingsmiddelen in deze streek.
• De Albertkanaalzone vertoonde een verhoogd gehalte aan DDT.
• Cadmium (gemeten in urine) is alleen nog bij de volwassenen verhoogd in de Albertkanaalzone en in Olen, maar niet bij de jongeren en de jonge moeders.
• De blootstelling in de havengebieden van Gent en Antwerpen vertoont gelijkenis met de blootstelling in de aanleunende stedelijke agglomeraties, zowel voor de metalen als voor de gechloreerde koolwaterstoffen Dit geldt voor de gehalten gemeten bij de jongeren en bij de moeders maar niet bij de oudere volwassenen.
• Vervuiling kan erg lokaal zijn. Indien we de zes bestudeerde verbrandingsovens samen beschouwen, werden er geen hoge waarden vastgesteld, maar in de buurt van specifieke verbrandingsovens kunnen meetwaarden wel verhoogd zijn.

Lees ook: Wonen & gezondheid (1/14): Luchtkwaliteit

Mogelijke gezondheidsproblemen

Niet alleen de blootstelling aan vervuilende stoffen werd onderzocht, maar er werd ook nagegaan of deze stoffen effecten hadden op de gezondheid. De onderzochte stoffen zijn mogelijk kankerverwekkend, hormoonverstorend, ze kunnen het afweersysteem verstoren en/of de eigenschappen van de vaatwand beïnvloeden, ze kunnen een effect hebben op het geboortegewicht, lengte en hoofdomtrek van de baby, puberteitsontwikkeling van jongeren, vruchtbaarheid, zwangerschapsduur en het voorkomen van miskramen bij jonge moeders.

Astma
Het voorkomen van astma was hoger bij jongeren dan bij jonge moeders en bij oudere volwassenen, respectievelijk 9 %, 4,3 % en 5,5 % rapporteerden astma diagnose door hun arts.
Astma werd meer gemeld door moeders uit de stedelijke agglomeraties, deze trend was vergelijkbaar maar niet statistisch betekenisvol bij jongeren en bij volwassenen.
Als de gegevens van alle gebieden samengebracht werden, dan bleek dat bij jongeren astma meer voorkomt bij stijgende cadmiumconcentraties in het bloed, ook jonge moeders met hogere cadmium waarden (boven 2,0 µg/L navelstrengbloed ) en met hogere loodwaarden melden vaker astmaklachten.
De gechloreerde koolwaterstoffen blijken astma te onderdrukken: bij volwassenen was de kans op astma kleiner bij hogere gehalten in het serum van PCB’s, DDT en HCB, bij jongeren daalde de kans op hooikoorts bij hogere PCB gehalten.

Allergie
Voor geen enkele vorm van allergie werden significante verschillen tussen de regio’s vastgesteld.

Puberteitsontwikkeling
De puberteitsontwikkeling bij jongeren was licht vertraagd in de Antwerpse agglomeratie en in het Antwerpse havengebied (alleen bij meisjes).
Als de gegevens van alle gebieden samengebracht werden, dan zien we dat jongens met verhoogde gehalten aan PCB’s, HCB en DDT een hoger testosteron gehalte en een iets versnelde puberteitsontwikkeling hebben.
Bij meisjes meten we een vertraagde puberteitsontwikkeling bij verhoogde loodgehalten in bloed, ook dit werd in eerdere studies waargenomen.

Zwangerschapsduur
In de fruitstreek was de zwangerschapsduur gemiddeld korter in vergelijking met het referentiegemiddelde. De verschillen zijn echter klein en hebben geen gezondheidskundige betekenis maar ze zijn wel statistisch aantoonbaar.

Vruchtbaarheid
Moeders met hogere gehalten aan PCB’s, dioxineachtige stoffen en HCB vermelden meer gebruik van vruchtbaarheidsbehandeling.

Diabetes
Volwassenen met diabetes hebben licht verhoogde gehalten aan PCB’s en HCB. De trends zijn zwak en alleen op groepsniveau statistisch waarneembaar. Maar ze komen wel overeen met de mogelijk hormoonverstorende werking van gechloreerde koolwaterstoffen.

DNA-schade
Herstelbare schade lag hoger bij jongeren uit Antwerpen, het Antwerps havengebied en de Albertkanaalzone.
Bij de oudere volwassenen lag de herstelbare DNA-schade significant hoger in de Gentse agglomeratie en was die lager in de fruitstreek en in Olen.
De gemiddelde waarde van de micronucleustest (die meer permanente schade meet) en van 8-hydroxy-deoxyguanosine (een maat voor herstel van DNA schade en bijgevolg een indirecte maat voor stress op het genetisch materiaal) was licht verhoogd in de gebieden rond de verbrandingsovens en verlaagd in de fruitstreek.
Als de gegevens van alle gebieden samengebracht werden, dan zien we dat jongeren met verhoogde loodgehalten meer DNA schade hebben, grotendeels herstelbare DNA schade. Ook bij volwassenen met verhoogde PAK-belasting in het lichaam lijkt meer DNA schade opgetreden te zijn die moet hersteld worden.
Deze relaties worden verder onderzocht.

Kanker
Het percentage deelnemers met kanker (op basis van zelfrapportering) was niet significant verschillend tussen de acht regio’s. Er werd ook geen verband gevonden tussen het hebben van kanker en de blootstelling aan de gemeten polluenten.
CEA (Carcino-Embryonaal Antigen) is een tumormerker die gebruikt wordt in de diagnose van darm-, pancreas- en leverkanker. Hogere waarden van bloed lood, urinair cadmium en de PAK-merker bij volwassenen zijn geassocieerd met een hoger CEA gehalte.
Al deze relaties worden verder onderzocht.