500 nieuwe gevallen van malaria in België

In België is het aantal aangegeven gevallen van malaria toegenomen. In 2018 noteerde het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) maar liefst 351 Belgen die malaria opliepen tijdens hun reis in het buitenland. Het gaat om patiënten die in het ITG behandeld werden, of wiens diagnose werd bevestigd in het referentielaboratorium van het Instituut. Het aantal malariagevallen in België is al enkele jaren in stijgende lijn. In 2015 werd er bij 275 mensen malaria vastgesteld, zo’n 30% minder dan vorig jaar. De belangrijkste boodschap aan alle reizigers blijft: voorkomen is beter dan genezen.

De oorzaak en achtergrond van deze stijgende trend is onduidelijk en wordt momenteel onderzocht. Eén van de oorzaken van het stijgende malariacijfer is het groeiende aantal Belgen met Afrikaanse roots dat terugkeert om familie te bezoeken. Velen denken dat ze immuun zijn tegen de malaria en nemen geen preventieve malariapillen tijdens hun reis. Wie in een risicogebied is opgegroeid bouwt een zekere resistentie op, maar die neemt af na enkele jaren.

Een andere mogelijke oorzaak is het ‘Stromae-effect’. De bekende Belgische zanger nam Lariam, preventieve malariapillen die slechts uitzonderlijk worden voorgeschreven, tijdens zijn Afrikaanse tour in 2015. Stromae reageerde erg slecht op de pillen in kwestie, die angstgevoelens en depressie in de hand kunnen werken. Reizigers krijgen door zulke verhalen schrik om preventieve malariapillen te nemen. Malaria is perfect te behandelen maar toch gebeurt het nog dat Belgen sterven aan malaria die ze in het buitenland hebben opgelopen. 

Meer dan ooit is gepast en geïndividualiseerd reisadvies noodzakelijk voor elke reiziger naar tropische gebieden, ook voor migranten die langere tijd in ons land verblijven en (tijdelijk) terugkeren naar hun thuisland. 

Malaria komt alleen voor in tropische gebieden waar Anopheles muggen aanwezig zijn. Vanaf 1500 tot 2500 m kunnen er minder tot geen anophelesmuggen voorkomen, afhankelijk van temperatuur en klimaat op die hoogte. In de meeste grote steden is er weinig of geen risico voor besmetting, behalve in Afrika, waar er een reëel risico is in de meeste steden. Er is ook risico in de buitenwijken van de grote steden in Azië (o.a. India). In een aantal gebieden varieert het risico sterk volgens de seizoenen.

• Voorkomen van muggenbeten is de eerste en altijd noodzakelijke stap. De Anophelesmug is enkel actief in de avonduren en ’s nachts, terwijl de virussen die dengue veroorzaken of Chikungunya, te gast zijn bij muggen die overdag steken. Om een mug niet in verleiding te brengen om te prikken helpt het om ’s avonds lichtgekleurde kledij te dragen die armen, schouders en benen bedekt. De niet-bedekte lichaamsdelen kunnen ingesmeerd worden met een insectenwerend middel. Essentieel is ook slapen onder een muskietennet geïmpregneerd met permethrine of deltamethrine. 

• Preventief innemen van antimalariamiddelen verlaagt het risico van een ernstig verloop van een malariaziekte door Plasmodium falciparum, maar voorkomt geen infecties door P. vivax of P. ovale. De noodzaak voor chemoprofylaxie en de keuze van het middel steunt op het reisgedrag van de persoon in kwestie en de streken die hij of zij gaat bezoeken. De Wetenschappelijke Studiegroep voor Reisgeneeskunde ontwierp recent een nieuwe wereldmalariakaart met de weergave van het risico in vijf categorieën: gaande van ‘geen malariarisico’, tot ‘zeer hoog malariarisico’.

In malariaregio’s waar resistentie aan chloroquine werd vastgesteld, is het dagelijks (tijdens de maaltijd) innemen van de vaste combinatie atovaquon+proguanil een alternatieve chemoprofylaxie: 1 tablet een dag voor vertrek tot één week na het verlaten van het malariagebied. Ook mefloquine (250 mg per week in 1 dosis) is een alternatief: 2 tot 4 weken voor aankomst tot 4 weken na verlaten van het gebied. Opstart 4 weken voor vertrek laat toe om mogelijke nevenwerkingen te observeren voor verblijf in het malariagebied. Sinds 2014 is het verplicht om aan elke patiënt die mefloquine neemt, een ‘waarschuwingskaart’ te overhandigen met de contactgegevens van de voorschrijvende arts. Ten slotte is het dagelijks innemen van 100 mg doxycycline ook doeltreffend: vanaf 1 dag voor aankomst tot 4 weken na het verlaten van het malariagebied.

Geen enkele preventieve maatregel is 100% doeltreffend om malaria te voorkomen. In geval van koorts in de eerste 3 maanden na terugkeer uit de tropen moet u steeds aan de mogelijkheid van een malaria-infectie denken en een arts raadplegen. Tijdig herkende malaria is perfect te behandelen, zonder gevaar voor terugkerende aanvallen.