21 aanbevelingen voor verantwoord antibioticagebruik

Het onverantwoord gebruik van antibiotica bij mens en dier maakt bacteriën steeds sneller resistent. Dit heeft overlijdens, meer ziekenhuisopnames en een langere ziekteduur tot gevolg. In België ligt het antibioticagebruik in de ambulante sector (met vooral de huisartsen als voorschrijvers), in de woonzorgcentra en in de veeteelt hoger dan het Europese gemiddelde. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) onderzocht de oorzaken hiervan, en formuleerde 21 aanbevelingen om de situatie te verbeteren.

Het onverantwoord gebruik bij mens en dier zorgt ervoor dat bacteriën steeds sneller resistent worden, waardoor die gezondheidswinst riskeert te worden teniet gedaan. Volgens de OESO zal de resistentie tussen 2015 en 2050 in de Europese Unie gemiddeld 33.000 overlijdens per jaar veroorzaken, waarvan 533 in België. Ook het aantal bijkomende ziekenhuisdagen en de zorgkosten zullen er enorm door stijgen.

In 2017 stond België op de 9e plaats van de grootste voorschrijvers in de ambulante zorg in Europa. Vooral huisartsen, op grote afstand gevolgd door tandartsen en dermatologen, schrijven veel antibiotica voor. Ook de ouderen in de Belgische woonzorgcentra nemen meer antibiotica dan deze in de rest van Europa. Voor de ziekenhuissector doet ons land het beter, en blijft het net onder het Europese gemiddelde.

Hoewel het antibioticagebruik in de veterinaire sector de laatste jaren is verminderd, is er ook daar nog ruimte voor verbetering: in 2016 verkochten de Belgische dierenartsen meer dan het Europees gemiddelde aan antibiotica.

Op het individuele niveau van de arts/dierenarts zijn dat o.a. tijdsdruk, onzekerheid, en druk van de patiënt/eigenaar van het dier. In de ziekenhuizen, waar het risico op resistentie het grootst is, zijn antibioticabeleidsgroepen verplicht. Deze krijgen echter vaak onvoldoende steun, waardoor hun impact beperkt is. In de landbouwsector is het hoge antibioticagebruik o.a. het gevolg van de industrialisering van de veeteelt. Dieren leven vaak dicht bij elkaar en worden vroegtijdig bij de moeder weggehaald in functie van de productiviteit. De landbouwers en dierenartsen nemen dan vaak hun toevlucht tot antibiotica, om het risico op ziekten en de verspreiding ervan te vermijden. Ziekte betekent immers economisch verlies voor een veehouder.

De aanbevelingen hebben o.a. betrekking op de versterking van het ‘antibiotic stewardship’ in de ziekenhuizen en het ontwikkelen ervan in de ambulante sector en de woonzorgcentra. Daarnaast zouden de apothekers (in de ambulante sector) de toelating moeten krijgen om het exact benodigde en voorgeschreven aantal antibioticatabletten af te leveren. Op die manier blijven er na de voorgeschreven kuur geen tabletten meer over, en wordt de kans op latere zelfmedicatie of milieuverontreiniging kleiner.

Sensibiliseringscampagnes moeten gerichter worden opgezet. Ziekenfondsen en patie¨ntenorganisaties zouden hierin een ondersteunende rol kunnen spelen. Zo zou men eigenaars van huisdieren kunnen informeren over de overdracht van (resistente) bacterie¨n van hun huisdier naar henzelf (en omgekeerd) en hun gezinsleden bij (te) nauw contact. 

De campagnes moeten ook gericht worden aan groepen die aangepaste boodschappen vereisen: bv. bewoners en personeel van woonzorgcentra, sociaal en economische zwakkere groepen en burgers die de landstalen niet beheersen. Bij het bepalen van de doelgroepen moet ook rekening worden gehouden met de gezondheidsvaardigheden. Daarom moet een beroep worden gedaan op communicatieteams met specifieke expertise in het bereiken van deze groepen. 

Bewustmakingscampagnes moeten ook rekening houden met culturele barrie`res zoals het vermijden van onzekerheid, paternalisme, de houding tegenover zelfgenezingsmechanismen. 

Om jongeren zo vroeg mogelijk bewust te maken van het verantwoord gebruik van antibiotica en het resistentieprobleem, zijn nog meer gerichte acties voor schoolkinderen nodig en moeten verschillende communicatiekanalen worden gebruikt, zoals sociale media, lokale radiozenders, populaire televisieprogramma's op de openbare omroep, op de commercie¨le zenders en op zenders die vaak worden bekeken door burgers van vreemde origine. 

Verder zou de adviserende rol van dierenartsen in de veeteelt moeten worden versterkt, en moet er meer oog komen voor dierenwelzijn en bioveiligheid. Ook het antibioticagebruik bij huisdieren verdient meer aandacht.