Fijn stof eist meer levens dan tabak

Dat luchtvervuiling een stille doder is, is genoegzaam bekend. Instellingen als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaan ervan uit dat luchtvervuiling, met name fijn stof, verantwoordelijk is voor 4,2 à 4,5 miljoen extra doden per jaar. Dat cijfer blijkt een grove onderschatting. In een studie die vandaag verschijnt in het gereputeerde European Heart Journal, betogen Duitse wetenschappers dat we dat cijfers gerust mogen verdubbelen.

Die spectaculaire sprong wijten de onderzoekers, die onder meer verbonden zijn aan de Johannes Gutenberg Universiteit en het Max Planck Instituut voor Chemie in Mainz, aan het gebruik van een nieuw model dat de interactie tussen verschillende pollutiebronnen, atmosferische processen, onze blootstelling aan vervuiling en de sterftecijfers beter in kaart brengt. Het nieuwe model is gebaseerd op een ongezien aantal langetermijnstudies in veel landen, en focust met name op fijn stof en ozon.

Het gros van deze doden (40 tot 80 procent) schrijven de onderzoekers toe aan hart- en vaatziekten, zoals hartaanvallen en beroertes. Voor wie al hartpatiënt is, of last heeft van cholesterol, kan blootstelling aan hoge concentraties luchtvervuiling de kans op een hartaanval versnellen. Binnen de Europese Unie zou 15 tot 28 procent van alle sterfte aan hart- en vaatziektes toe te schrijven zijn aan luchtvervuiling. ‘Dat is veel meer dan we dachten’, zegt professor Thomas Münzel aan de telefoon. Hij is coauteur van de studie en cardioloog aan het universitair ziekenhuis van Mainz. ‘Om de cijfers in perspectief te plaatsen: de WHO gaat ervan uit dat in 2015 7,2 miljoen mensen stierven door de gevolgen van tabak. Dat betekent dat luchtvervuiling wereldwijd meer levens eist dan tabak. En roken kun je vermijden, pollutie niet.’

Eerdere studies wezen er altijd op dat vooral mensen in ontwikkelingslanden de grootste slachtoffers zijn van luchtpollutie. Die claim plaatsen de Duitse onderzoekers in perspectief. Wereldwijd veroorzaakt luchtvervuiling gemiddeld 120 extra doden per 100.000 inwoners per jaar. In Europa stijgt dat gemiddelde naar 133, wat neer komt op een verkorting van de levensduur met gemiddeld 2,2 jaar. Duitsland, Polen en Italië vallen op met respectievelijk 154, 150 en 136 extra doden per 100.000 inwoners. België zit met 126 rond het EU-gemiddelde van 129. In Oost-Europese landen als Bulgarije, Kroatië en Roemenië krijg je pieken boven de 200.

‘De hoge Europese cijfers kunnen we verklaren door de combinatie van slechte luchtkwaliteit en een grote bevolkingsdichtheid, wat onze blootstelling aan pollutie van de hoogste ter wereld maakt’, zegt Thomas Münzel. ‘Dat de cijfers vooral pieken in Oost-Europa, waar de vervuiling vergelijkbaar is met die in West-Europa, komt vermoedelijk door de betere gezondheidszorg in West-Europa.’ Deze studie betoogt niet dat de situatie hier erger is dan in bijvoorbeeld Bejing, zegt Thomas Münzel. ‘Wij hebben enkel gekeken naar gemiddelden per land. In China compenseert het platteland wat voor de grote steden. Dat effect zie je op kleinere schaal ook in Frankrijk of Spanje.’

Europa blijft worstelen met de strijd tegen luchtvervuiling. De maatregelen om verkeer te bannen en over te schakelen op schone energiebronnen gaan niet snel genoeg, hekelen de wetenschappers. De gemiddelde Europese jaarlimiet voor fijn stof ligt op 25 microgram per kubieke meter, die van de WHO ligt met 10 µg/m3 een pak lager. In ons land bijvoorbeeld wordt de WHO-jaarlimiet zo goed als nergens gehaald. ‘Landen als de VS, Canada en Australië, waar de grens op respectievelijk 12, 10 en 8 µg/m3 ligt, wijzen de weg’, zegt professor Münzel. ‘De EU hinkt ver achterop.’ Het voorstel dat nu bij de EU op tafel ligt is om de limiet te verlagen tot 20 µg/m3.

‘Het gros van de fijn-stofuitstoot komt van de verbranding van fossiele brandstoffen’, stelt professor Jos Lelieveld van het Max Planck Instituut. ‘We moeten dringend overschakelen op schone energie. Dat is noodzakelijk om de klimaatdoelen van Parijs te halen, én we kunnen het aantal luchtvervuilingsdoden met 55 procent reduceren.’ Verdere gezondheidswinst kunnen we boeken door ook de emissies van de industrie en de landbouw verder naar beneden te halen. ‘In Duitsland,' stelt Lelieveld, ‘draagt de landbouw via chemische reacties met andere stoffen bij tot 45 procent van het fijn stof in de atmosfeer.’

Deze studie focust enkel op de sterfgevallen, wat een beperkte invalshoek is. Voor elke dode zijn er zoveel mensen die jarenlang last hebben aan de longen of kanker krijgen zonder vroegtijdig te overlijden. Het zijn ook ‘statistische’ doden, je zult nooit iemand ‘zien’ sterven aan luchtvervuiling. De gevolgen van het verkeersgerelateerde stikstofdioxide (NO2) zijn evenmin opgenomen. Niettemin zijn de cijfers alarmerend. Het goede nieuws is dat we er iets aan kunnen doen. Door de luchtkwaliteit te verbeteren kunnen we de gezondheid van de Europeanen gevoelig beschermen, besluiten de auteurs. Het slechte nieuws, zegt Münzel, is dat hij niet gelooft dat politici ook werkelijk drastisch zullen ingrijpen. ‘Dit is een strijd van lange adem, zoals ook die tegen tabak nog steeds niet gestreden is.’