Puberteit = puber-tijd?

dossier De Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg (VWVJ) heeft een draaiboek uitgewerkt om de groei en pubertaire ontwikkeling van jongeren van 2,5 tot 18 jaar in de CLB’s te kunnen opvolgen.
Jongeren verdienen uitleg over het wat, hoe en waarom van het onderzoek van de pubertaire ontwikkeling in het CLB.
Bedoeling is om de groei (te groot of te klein, abnormale groeivertraging of –versnelling), en een te vroege of te late start van de puberteit te kunnen evalueren, en zo nodig aangepaste maatregelen te kunnen voorstellen.

De puberteit is een periode waarin je als jongere veel tegenstrijdige gevoelens ervaart. Op het ene moment voel je je erg gelukkig en goed in je vel, even later vertoef je in het diepste dal, eenzaam en ontredderd. Maar dat is nog niet alles…
Een kinderlijf groeit stilaan uit tot een volwassen mannen- of vrouwenlichaam met alles erop en eraan en met een hoop gewenste en ongewenste ‘neveneffecten’.

Wat gebeurt er met je lichaam tijdens de puberteit?

De lichamelijke veranderingen doen zich voor over meerdere jaren en worden ‘gestuurd’ door mannelijke en vrouwelijke hormonen. Teelballen en eierstokken worden ‘wakker’ gemaakt en aangepord door de hersenen.
De mannelijke hormonen worden in de teelballen gemaakt terwijl de vrouwelijke hormonen in de eierstokken worden geproduceerd. Door de vrouwelijke hormonen krijgen meisjes borsten, een smallere taille en bredere heupen. Uiteindelijk krijgt een meisje haar regels.
De mannelijke hormonen zorgen ervoor dat de teelballen en de penis groter worden, dat jongens meer spieren krijgen, een bredere borstkas en een zwaardere stem.
Ongeveer tegelijk groeit er schaamhaar en okselhaar, worden je haar en huid wat vetter en verandert je lichaamsgeur. Dit is het resultaat van hormonen die in de bijnier worden gemaakt. De bijnier wordt, net zoals de eierstokken en de teelballen ‘wakker’ gemaakt door de hersenen.
Het gebeurt vrij vaak dat jongens bij het begin van de puberteit één of twee pijnlijke tepels krijgen die wat gaan zwellen, alsof hun borst ook in ontwikkeling komt zoals bij een meisje.
Dit is perfect normaal en gaat steeds voorbij na verloop van wat tijd.
Die uitbarsting van hormonen heeft ook tot gevolg dat je erg hard gaat groeien om te stoppen bij je volwassen eindgestalte. De periode van snelle groei wordt ‘groeispurt’ genoemd.

Wanneer begint je puberteit?

Omdat elkeen op zijn eigen tempo groeit en ontwikkelt, zijn er vaak grote verschillen tussen ‘pubers’ onderling.
In het algemeen kunnen we zeggen dat meisjes vroeger puberen dan jongens.
Bij meisjes kan de puberteit zachtjes starten tussen 8 en 13 jaar. Bij jongens start de puberteit tussen 9 en 14 jaar. De snelheid waarop al de hoger genoemde veranderingen verlopen is ook sterk verschillend.
Zo kan het gebeuren dat er in een klas van 12-jarigen sommigen al erg groot zijn en er al erg volwassen uitzien, terwijl anderen merkelijk kleiner zijn van gestalte en de puberteit bij hen nog in geen enkel kenmerk zichtbaar is .
Dit is een moeilijke maar perfect normale situatie.

Waarom moeten we uit de kleren bij het medisch onderzoek?

Voor het onderzoek mag je je topje en onderbroek aanhouden. Toch zal de dokter even de groei van schaamhaar willen controleren en ook de ontwikkeling van de teelballen bij jongens en de borstontwikkeling bij meisjes. Om dit goed te kunnen doen, zal je worden gevraagd even de kledij te verwijderen. Dit deel van het onderzoek vindt niemand leuk. Waarom moet dat dan per se?
Je moet weten dat een normale puberteit niet te vroeg mag beginnen (vóór 8 à 9 jaar) maar ook niet te laat (na 13 à 14 jaar). De puberteit mag ook niet te traag of te snel verlopen. De schoolarts controleert daarom van op kleuterleeftijd tot bij het laatste medisch onderzoek of er tekens zijn van de puberteit. Op die manier kan er tijdig worden ingegrepen als er iets fout loopt.
Omdat de groei sterk door de puberteit wordt ‘gestuurd’, kan de dokter je groeipatroon beter begrijpen als die weet hoe ver je in de puberteit staat.. De dokter kan zich dan ook beter een idee vormen over hoe lang iemand nog kan groeien. Dit is voor iedereen leuk om weten maar het is bijzonder belangrijk bij jongens of meisjes die erg klein of erg groot zijn.

Hoe verloopt het onderzoek van de puberteit?

Zowel bij meisjes als jongens wordt er nagekeken of er schaamhaar groeit. De dokter noteert in het dossier in welke mate dit het geval is.
Bij de jongens zal de grootte van de teelballen worden gemeten. Dit doet men door de grootte van de teelbal te vergelijken met houten teelbalmodelletjes. Om dit op een juiste manier te beoordelen moet de dokter de teelbal zachtjes tussen duim en wijsvinger houden en vergelijken met de houten kralen. In het dossier zal dan het overeenkomstige volume worden opgeschreven. Men gaat ervan uit dat de puberteit gestart is vanaf een teelbalvolume van 4 ml. De teelballen zullen dan rustig verder groeien tot een volume van 20 à 25 ml. Daarnaast geven het uitzicht van de balzak en de penis ook mee aan hoe ver je staat in de puberteit.
Bij de meisjes wordt de ontwikkeling van de borsten gecontroleerd. In principe kan dit door eenvoudige inspectie. Hiermee wordt bedoeld dat de dokter de borst gewoon moet bekijken. Een uitzondering wordt gemaakt bij het prille begin van de borstontwikkeling. In dat geval is enkel de tepel wat gezwollen. Om het onderscheid te kunnen maken tussen een ‘echte start’ van de borstontwikkeling (en dus tegelijk een teken van het begin van de puberteit) of gewoon wat vetweefsel onder de tepel, moet de dokter voelen aan de tepel. Als de borst echt begint te groeien, is er een soort hard schijfje net onder de tepel te voelen.
Ook dit wordt in het dossier genoteerd.
De dokter noteert al deze informatie volgens vaste wetenschappelijke afspraken.

Als de puberteit rond is, moet een onderzoek van de geslachtsdelen dan niet meer?

Ook volwassenen gaan regelmatig naar de dokter voor preventief onderzoek.
Een vrouw zal regelmatig een borstonderzoek laten uitvoeren en een uitstrijkje laten nemen van de baarmoederhals. Beide onderzoeken moeten er voor zorgen dat kanker vroeg kan worden opgespoord en behandeld. Bij de man is regelmatige controle van de teelbal en de prostaat zinvol.
Het is dus goed om van jongsaf deze gewoonte aan te nemen en je regelmatig te laten controleren.

Wat jullie zeker moeten weten:

• Het onderzoek moet met het grootste respect voor jullie privacy worden uitgevoerd.
• Jullie hebben recht op uitleg over alle onderdelen van het onderzoek.
Als jullie vragen hebben, aarzel dan niet om ze voor te leggen aan de arts of de verpleegkundige.
• Het onderzoek van de puberteit is een volwaardig onderdeel van de preventieve zorg? voor je gezondheid of met andere woorden : door je (regelmatig) te laten onderzoeken, draag jij mee zorg voor je lichaam.