Gezonder zonder gluten ? Zeven vragen over gluten

nieuws De rekken van warenhuizen puilen tegenwoordig uit van de glutenvrije producten. Veel restaurants serveren glutenvrije gerechten. En bakkers bieden steeds meer glutenvrij brood aan. Want steeds meer mensen willen geen gluten meer eten. Ze zijn ervan overtuigd dat gluten schadelijk zijn en allerlei gezondheidsklachten veroorzaken.
Voor deze uit de Verenigde Staten overgewaaide hype bestaan echter nauwelijks wetenschappelijke bewijzen.

1. Wat zijn gluten?
Gluten is een complexe groep van eiwitten die van nature voorkomen in bepaalde granen (tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut). De twee belangrijkste gluteneiwitten zijn gliadine en glutenine. Niet-granen, zoals boekweit, quinoa, amaranth, soja enzovoorts bevatten geen gluten.

Gluten zitten dan ook vooral in producten die gemaakt zijn van graan zoals brood, pasta, cake, ontbijtgranen, paneermeel enzovoorts. Daarnaast zijn gluten vaak verwerkt in tal van andere producten als soepen, sauzen, vleesvervangers, kruidenmengsels, snoep enzovoorts. Op het etiket moet uitdrukkelijk worden vermeld dat ze glutenbevattende granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, kamut) bevatten. Gluten kunnen ook voorkomen in sommige vitaminesupplementen en geneesmiddelen.

Gluten leveren structuur, sterkte, elasticiteit en rekbaarheid aan voedingsmiddelen. Ze maken de bewerking van deeg gemakkelijk, doordat ze zorgen voor stroperigheid en elasticiteit. Daarnaast reguleren gluten het vocht in voedsel. Ook leveren gluten eiwitten, voedingsstoffen en vezels. Voor de textuur zijn gluten belangrijk, omdat ze zorgen voor een uniforme celstructuur, een zachte samenhangende elastische structuur en de gewenste ontwikkeling van de korstkleur. Zonder de gluten verouderen producten daarom sneller en gaat de houdbaarheid omlaag.

2. Zijn gluten ongezond?
Als we de vele publicaties en internetsites over gluten zouden mogen geloven, dan zijn gluten verantwoordelijk voor zowat alle kwalen en kwaaltjes waarmee de moderne mens wordt geconfronteerd. Ze zouden mee verantwoordelijk zijn voor de obesitas- en diabetesepidemie, zouden het immuunsysteem aantasten, bij kinderen de groei vertragen, de opname van vitamines en minderalen uit onze voeding bemoeilijken, acne en andere huidaandoeningen, allerlei darmklachten, onvruchtbaarheid, depressie en chronische vermoeidheid veroorzaken, enzovoorts.

Glutenvrij eten zou daarentegen zorgen voor een betere vertering, gewichtsverlies, meer fysieke en mentale energie, een lager cholesterolgehalte, een sterker immuunsysteem, enzovoorts.
Voor al deze beweringen bestaat evenwel geen enkel wetenschappelijk bewijs.
De overgrote meerderheid van de mensen ondervindt geen enkel probleem met gluten en hoeft dus helemaal niet glutenvrij of glutenarm te eten. Het lichaam gaat niet anders om met gluten dan met eiwitten afkomstig uit andere voedingsmiddelen, bijvoorbeeld uit vlees of eieren.
Sommige klachten die aan gluten worden toegeschreven, zoals een opgeblazen gevoel na het eten van brood, kunnen bijvoorbeeld gewoon te wijten zijn aan de hoeveelheid voedingsvezel in het brood. En die voedingsvezels zijn nu net onmisbaar in een gezonde voeding.

3. Wat is glutenintolerantie of coeliakie?
Voor mensen die lijden aan glutenintolerantie of coeliakie zijn gluten wél schadelijk: hun darmen kunnen beschadigd worden als ze gluten eten.
Coeliakie is een aangeboren chronische darmaandoening waarbij het immuunsysteem abnormaal reageert op gluten, vooral dan op gliadine. Dit kan leiden tot allerlei darmklachten. Bovendien kunnen door de beschadiging van de darm bepaalde bestanddelen uit de voeding niet meer opgenomen worden, waardoor allerlei tekorten aan onmisbare voedingsstoffen kunnen ontstaan. Dat kan dan weer leiden tot bloedarmoede, groeiachterstand, osteoporose enzovoorts.

Coeliakie kan zowel bij kinderen als volwassenen worden vastgesteld. Naar schatting zouden ongeveer 1 à 2 % van de Belgen coeliakie hebben. Velen daarvan weten echter niet dat ze aan coeliakie lijden. Eerstegraads familieleden van een patiënt met coeliakie hebben een verhoogd risico op het krijgen van de ziekte, namelijk 5 tot 10%.

4. Kunt u allergisch zijn voor gluten?
De term glutenallergie wordt veel gebruikt, maar glutenallergie bestaat niet.
U kunt wel allergisch zijn voor tarwe, maar dit komt heel zelden voor. Een tarwe-allergie is een volledig andere ziekte dan coeliakie met andere symptomen zoals benauwdheid, ademhalingsproblemen, diarree, braken, buikpijn en huiduitslag. Nog een verschil is dat deze symptomen zeer snel na consumptie van tarwe optreden, terwijl de symptomen bij coeliakie pas later optreden.
Mensen met een tarwe-allergie kunnen in tegenstelling tot mensen met coeliakie wel andere glutenbevattende granen gebruiken. Mogelijk gaat het dus niet om een allergie voor gluten maar voor andere bestanddelen die in tarwe voorkomen.

5. Wat is glutensensitiviteit?
Sommige mensen bij wie in het bloed geen antistoffen worden aangetroffen die wijzen op coeliakie, hebben toch darmklachten en reageren goed op een glutenvrij dieet. Het gaat dan om klachten zoals een opgeblazen gevoel, diarree of verstopping, buikkrampen, aften in de mond, vermoeidheid, hoofdpijn, enzovoorts.
Deze relatief nieuwe aandoening wordt glutensensitiviteit of non-celiac gluten sensitivity (NCGS) genoemd. Mogelijk zou zouden zowat 2 op 100 mensen aan deze aandoening lijden, volgens sommigen zelfs 10 tot 15 %. Het zou vooral voorkomen bij vrouwen vanaf de leeftijd van 40 jaar.

Er bestaat in de wetenschap echter grote discussie of deze aandoening effectief bestaat en inderdaad veroorzaakt wordt door gluten. Daarover worden momenteel veel studies uitgevoerd en verschijnen ook veel publicaties, die elkaar echter tegenspreken.
• Misschien lijden deze mensen toch aan coeliakie, maar kan dat om een of andere reden (nog) niet aangetoond worden. Zo heeft onderzoek aangetoond dat de helft van de mensen met NCGS drager zou zijn van HLA-DQ2 of -DQ8, de erfelijke genen bij coeliakie.
• Misschien gaat het om een andere of nog onbekende auto-immuunaandoening. Zo zouden veel mensen met NCGS een auto-immuunziekte hebben (zoals de ziekte van Hashimoto, een aandoening van de schildklier) of drager zijn van zogenaamde ANA's, dat zijn antistoffen tegen de eigen celkernen.
• Nog een andere hypothese is dat deze mensen in feite lijden aan het prikkelbare darmsyndroom (PDS).
• Het zou ook kunnen dat deze mensen reageren op andere eiwitten dan gluten of om andere stoffen die aanwezig zijn in graanproducten. Bijvoorbeeld lactose (een melkeiwit) of bepaalde niet-verteerbare koolhydraten in granen.

Hoe aantonen? De Salerno-criteria
Europese experts hebben in 2014 een aantal criteria opgesteld voor de diagnose van NCGS als coeliakie of tarwe-allergie is uitgesloten. Dit zijn de zogenaamde Salerno-criteria.
Samengevat wordt een patiënt zes weken gevolgd met een gluten houdend dieet en daarna zes weken lang met een glutenvrij dieet. Dan volgt een gecontroleerde ‘gluten challenge’ met een dieet (zonder of juist met) gluten. Ook dan vult de patiënt vragenlijsten in over veranderingen in één tot drie van zijn symptomen.

Als de antwoorden op de vragen uit de gluten- en placeboperiode onderling meer dan 30 procent verschillen, zou op grond daarvan de diagnose NCGS kunnen worden gesteld.

6. Komt glutenintolerantie of glutensensitiviteit veel voor?
Neen. Naar schatting zou ongeveer 1 op 100 à 200 mensen aan coeliakie lijden en mogelijk nog eens zowat 2 op 100 aan glutensensitiviteit.
Dat betekent dat 97 à 98 % van de mensen geen enkel probleem heeft met de vertering van gluten en alvast niet om medische redenen glutenvrij of glutenarm moet eten.

In België zouden naar schatting zo'n 55.000 à 60.000 mensen coeliakie hebben. Het probleem is dat de overgrote meerderheid van de mensen die coeliakie hebben dat niet weten. Van de 55.000 zouden er naar schatting slechts 5 à 6.000 bekend zijn. Dit komt omdat de klachten vaak vaag zijn, waardoor er niet snel aan glutenintolerantie wordt gedacht.

7. Is glutenvrij eten gezond?
Er bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs dat glutenvrij of glutenarm eten gezonder is voor mensen zonder een glutenintolerantie. Er bestaat ook geen enkel bewijs dat u van glutenvrij eten zult afvallen.
Volgens heel wat wetenschappers kan een glutenvrij dieet zonder medische noodzaak en zonder goede begeleiding, de gezondheid zelfs schaden.
• Aangezien granen en vooral tarwe een belangrijk onderdeel zijn van ons dagelijks voedsel, is het zomaar weglaten van gluten en dus van granen niet per definitie gezond.
• Een te lage inname van vezels uit (volkoren) graanproducten heeft een negatief effect op de darmflora en vergroot de kans op constipatie. Een adequate inname van graanvezels zou ook het risico op chronische welvaartsziekten zoals diabetes type 2 verkleinen.
• Alleen maar gluten en dus granen uit uw dieet weglaten, leidt tot een eenzijdig eetpatroon. Hierdoor kan er gebrek aan vitamines (B en E) maar ook aan ijzer optreden, omdat er te weinig wordt nagedacht over vervangers voor het vezelrijke tarwe.
• Veel glutenvrije producten zijn gemaakt van minder volwaardige meelsoorten zoals mais en/of rijstmeel, en bevatten soms extra toevoegingen zoals vet, suiker of zout ter compensatie van de smaak en textuur die ze missen. Glutenvrij producten hebben bovendien vaak lagere hoeveelheden vezels, ijzer en B-vitaminen.

• Uit onderzoek van Wageningen Universiteit en het Nederlandse Coeliakie Vereniging bleek bijvoorbeeld dat veel mensen met een glutenvrij dieet te veel verzadigd vet en te weinig vezels eten. Ook voldoende vitamine D, foliumzuur, magnesium en calcium, bleek een probleem, net als de ijzer-inname bij veel vrouwen