Behandeling ALS: spectaculaire resultaten met nieuwe gentherapie

Een nieuwe internationale klinische studie bevestigt dat het geneesmiddel tofersen ALS kan tegengaan bij patiënten met een SOD1-mutatie. Voor het eerst tonen artsen en onderzoekers hiermee aan dat ALS in principe een behandelbare ziekte is. De resultaten van het onderzoek werden gepubliceerd in The New England Journal of Medicine.

Wereldwijd lijden ongeveer 400.000 mensen aan ALS (amyotrofische laterale sclerose). Het is een dodelijke ziekte die zich kenmerkt door een geleidelijke achteruitgang van de motorische zenuwcellen. Na verloop van tijd werken de spieren niet meer zoals het hoort. Patiënten ondervinden spierzwakte, verlammingsverschijnselen en moeilijkheden met kauwen, slikken en spreken.

Meestal is de ziekte niet erfelijk, maar bij ongeveer twee procent van de patiënten is de oorzaak een mutatie in het SOD1-gen. Die genetische afwijking leidt tot een toxische opstapeling van SOD1-eiwitten die de motorische zenuwcellen doen afsterven.

Enkele jaren geleden ontwikkelden onderzoekers een nieuwe behandeling op basis van gentherapie voor de groep patiënten met een SOD1-mutatie. Het geneesmiddel tofersen bindt op het genetisch materiaal en blokkeert zo de aanmaak van het schadelijke SOD1-eiwit.

De eerste klinische studies bij een klein aantal patiënten waren al beloftevol. Onlangs maakte men ook de resultaten van een grotere fase 3-studie bekend. Meer dan 100 patiënten wereldwijd namen eraan deel. Ze kregen ofwel de behandeling met tofersen, ofwel een placebo als controle, en werden een jaar lang opgevolgd. Verschillende tests registreerden de functionele hinder die ze ondervonden door ALS.

Prof. dr. Philip Van Damme, neuroloog en ALS-expert in UZ Leuven, werkte mee aan de studie: “Vooral bij patiënten die vroeg in het ziekteverloop konden starten met het geneesmiddel, was de respons soms spectaculair: bij sommigen stopte de ziekteprogressie volledig en ze herwonnen zelfs wat spierkracht. Patiënten die de behandeling later startten, vertoonden veeleer een vertraging van het verdere ziekteverloop.”

In het domein van ALS ziet men deze resultaten als een mijlpaal. “Voor het eerst is er een behandeling die de ziekte kan stilleggen. Dit onderzoek toont aan dat ALS in principe een behandelbare ziekte is, als we maar genoeg weten over de oorzaken en ziektemechanismen”, zegt professor Van Damme.

Een nadeel van de huidige behandeling is dat tofersen via maandelijkse lumbale puncties (ruggenprik) moet worden toegediend. Onder andere daardoor ontwikkelden sommige patiënten ernstige bijwerkingen. “Gelukkig zagen we geen zware neveneffecten bij de patiënten die een behandeling kregen in UZ Leuven, maar hopelijk kunnen we het middel in de toekomst via een andere manier toedienen. Er loopt bijvoorbeeld onderzoek om het SOD1-gen te onderdrukken met behulp van virale vectoren, via een eenmalige injectie”. Daarnaast onderzoekt men ook of tofersen het uitbreken van de ziekte kan tegenhouden bij nog gezonde dragers van de SOD1-mutatie.