De pandemie bedreigt ook ons milieu. Hoe kan je zelf de plasticzee en -berg kleiner maken?

In dit artikel

Mosselen met witte wijn en plastic
Wat is de impact van de pandemie?
Een plasticvrije zee begint bij onszelf
Upcycling, recycling: enkele praktische tips voor iedereen

dossier

Tot scha en schande van de menselijke soort, waartoe we allemaal behoren, moeten we constateren dat onze planeet vervuild is door plastic en ander afval. Plasticfragmenten zijn overvloedig aanwezig in het milieu: van noord tot zuid, op het land en in het water.

We leven nu eenmaal in een wegwerpmaatschappij waar het accent op ‘eenmalig gebruik’ ligt en waar ‘oververpakking’ een realiteit is. Een voorbeeld: Flessen frisdrank in een plasticfles worden per zes of per acht met een plasticwikkel tot een unit gesealed, en al die units worden dan nog eens op een pallet gestapeld die op haar beurt nog eens helemaal met een plasticfolie omwikkeld wordt zodat ze ongeschonden en gemakkelijk hanteerbaar in de supermarkt aankomt.

Gelukkig groeit stilaan het bewustzijn, ook bij de overheid, dat het zo niet verder kan en dat die plasticsoep of -berg een bedreiging vormt voor het leven op onze aardbol.

Mosselen met witte wijn en plastic

Helaas belandt er elk jaar wereldwijd gemiddeld 8 miljoen ton plasticafval in zee, dat is een volle vrachtwagenlading per minuut. Volgens een schatting die UN Environment in 2018 deed, is dat een zware onderschatting en zou het jaarlijks om maar liefst 13 miljoen ton plastic gaan. En dat zijn dan nog de cijfers van voor de pandemie! De wegwerp-mondmaskers (die vaak polypropyleen bevatten), maar ook ander medisch afval dat gerelateerd is aan de bestrijding van COVID-19, hebben een desastreuze impact op ons milieu, vooral op de oceanen.
Het duurt zo’n 450 jaar voor dat plasticafval allemaal verteerd is! Zeer kleine fragmenten verdwijnen zelfs nooit helemaal. Naar schatting dreef er voor de pandemie gemiddeld 1,23 kg plastic rond per vierkante kilometer oceaan. Dat is afval van allerlei industriële activiteiten of producten, maar ook zwerfvuil (plastic flessen en zakjes, sigarettenpeuken ….) dat gedumpt werd of door de wind werd meegevoerd. Vaak ook zijn het microdeeltjes die niet gefilterd kunnen worden door de waterzuiveringsinstallaties en die finaal via het riolenstelsel in zee terechtkomen. Daar worden ze opgepeuzeld door vissen en andere zeebewoners en op die manier belanden ze finaal in de voedselketen. Volgens milieutoxicoloog Colin Janssen van UGent eet de gemiddelde mosseleter jaarlijks zo’n 11.000 plasticdeeltjes.

Maar niet alleen de zeeën zijn vervuild met plastic en afval, ook de aardbodem kreunt eronder.

Lees ook: Microplastics in het milieu: een bedreiging voor de volksgezondheid?

Wat is de impact van de pandemie?

Bij heel wat mensen is de koopattitude gewijzigd sinds de pandemie: uit veiligheidsoverwegingen kopen ze liever voorverpakt voedsel omdat het hygiënischer is en ze winkelen veel meer online wat ook extra plastic verpakkingsmateriaal oplevert.

Het grootste probleem weliswaar zijn de wegwerp-mondmaskers/handschoenen en hun verpakking. Zij vormen een zeer zware belasting voor het milieu. In Italië alleen al bijvoorbeeld worden er in de postlockdown-fase maandelijks nog een miljard wegwerp-mondkapjes en een half miljard plastic wegwerphandschoenen verbruikt. Als 1 procent daarvan - wat spijtig genoeg een te optimistische hypothese is - in het milieu terechtkomt, is dat een extra 40 ton zeer moeilijk afbreekbaar afval. En het grootste deel daarvan zal finaal in de Middellandse Zee belanden.
Ook de Franse 'Opération Mer Propre' slaat alarm sinds duikers in de Middellandse Zee tientallen handschoenen, maskers en flessen handontsmettingsmiddel tegenkomen die met het gebruikelijke afval zijn vermengd.
Zelfs op onbewoonde eilanden in Azië, zoals bijvoorbeeld de Soko-eilanden, spoelen mondmaskers aan. Op een strandstrook van amper honderd meter trof de milieuorganisatie 'Oceans Asia' maar liefst zeventig exemplaren aan en de week erna lagen er alweer dertig andere.

Maar niet alleen de oceanen kreunen onder die extra afvalberg, ook de hoeveelheid zwerfvuil is fel toegenomen. In de het Verenigd Koninkrijk stelt men vast dat het op bepaalde plaatsen zelfs meer dan verdubbeld is.

Tot slot moet hieraan nog worden toegevoegd dat de overheid andere prioriteiten stelt bij een dergelijke pandemie. In bepaalde landen of regio's (onder andere ook in Spanje en Italië) staan recyclingprogramma's op een (zeer) laag pitje. En door het virus draait de afvalbeheerindustrie wereldwijd sowieso op een beperkte capaciteit.

Een plasticvrije zee begint bij onszelf

Plastic op zich is een nuttig materiaal en min of meer eco ‘proof’ …. op voorwaarde dat het op een degelijke en milieuvriendelijke manier gerecycleerd wordt!

Niet alleen de industrie moet met de vinger worden gewezen en nieuwe standaards zetten rond plasticgebruik (bijvoorbeeld micro-plasticbolletjes in producten zoals cosmetica, douchegels of tandpasta bannen). Ook de consument heeft een belangrijke impact op de verspreiding van plastic (en ander) zwerfvuil in ons milieu. Een eenvoudige mentaliteitsverandering zou al een wereld van verschil maken!

Upcycling, recycling: enkele praktische tips voor iedereen

Tien tips om de plasticsoep te helpen indijken, waaruit iedereen zijn keuze kan maken: zowel de starters als de ‘diehards’.

Gooi nooit afval (plastic of ander afval) op de openbare weg of in de natuur. Ook gebruikte mondmaskers of plastic handschoenen horen niet thuis op straat of in een berm. Houd afval bij tot je een vuilnisbak tegenkomt waar je het kunt deponeren. En als die toevallig vol zit, neem het afval dan gewoon mee naar huis om het daar achter te laten in de juiste vuilnisbak. Dat is de enige plaats waar afval thuishoort. Afgedankt beschermingsmateriaal deponeer je best thuis in bij het restafval. Spread the word…

Maak er een gewoonte van om je vuilniszak zo kort mogelijk op de stoep te laten staan wanneer de vuilniswagen langskomt. Zo verklein je het risico dat de zak scheurt (een kat in de buurt ruikt misschien een lekker restje… ) en dat er vuil ontsnapt en gaat rondzwerven.
Sorteer zo goed als je kan, dan komt er ook minder plastic bij het restafval terecht. Sommige plastieksoorten mogen in de pmd-zak, harde plastic kan je kwijt op het containerpark.
Kies zoveel mogelijk voor lokaal en voer het motto ‘Onverpakt best’. Concreet betekent dat: zo weinig mogelijk voorverpakt voedsel kopen en zoveel mogelijk plastic verpakking vermijden. Groente en fruit kan je meestal ook los (per stuk) aankopen en vlees en kaas horen niet per se thuis in een plastic doosje met deksel. Bij producten waar je de keuze hebt tussen karton (waspoeder), papier (een stuk zeep in plaats van douchegel uit een plastic fles) of tetrabrik (melk) enerzijds en plastic anderzijds, geniet de eerste optie altijd de voorkeur. Er bestaan ook koffiecapsules die gemaakt zijn van composteerbaar materiaal. Google ‘composteerbare koffiecups’ en je krijgt meteen een overzicht van een aantal webshops.
Koop ook zo weinig mogelijk water in plastic flessen. Geef de voorkeur aan water uit glazen flessen of drink gefilterd kraantjeswater.
Voor de diehards: maak je eigen verzorgingsproducten en schoonmaakmiddelen en verpak ze in herbruikbare flessen.

Recycleer zelf verpakkingsmateriaal. Geef de verpakkingen die je al in huis hebt een nieuw leven: glazen potjes kunnen worden hergebruikt voor zelfgemaakte confituur of andere inmaak, eierdoosjes kunnen opnieuw gevuld worden met losse verse eieren … Met een beetje creativiteit kan je er zelfs iets leuks en origineels van maken.
Herbruikbare (katoenen) tassen en zakjes, of zelfs bokalen en flessen die je kunt meenemen naar de winkel of de supermarkt zijn eveneens een goed idee. In België zijn er momenteel een veertigtal verpakkingsvrije winkels: https://www.bewustverbruiken.be/artikel/verpakkingsvrije-winkels-belgi%C3%AB.

Vermijd wegwerp-gebruiksvoorwerpen in plastic zoals bestek, borden, bekers (ook papieren bekers zijn vaak met een dun laagje plastic gecoat), roerstaafjes, wegwerpscheermesjes …
Gebruik liever glazen bekers, een thermos of een drinkfles die je kunt afwassen, en herbruikbare rietjes uit glas of bamboe.
Voor wie nog een stapje verder wenst te gaan: er bestaan zelfs wasbare, herbruikbare luiers en maandverbanden.
Feestje met ballonnen? Hoe leuk het ook is, laat ze niet op. Op een bepaald moment landen ze ergens in de natuur en komen ze als afval in het milieu terecht.
Gebruik een speciale zak om synthetische kledij te wassen of installeer een filter in je wasmachine. Dergelijke kledij geeft tijdens de wasbeurt plasticvezeltjes af die via het afvalwater in het milieu terechtkomen.
Spring voorzichtig om met verf en gebruikte verfborstels. Verfresten en spoelwater van borstels verspreiden eveneens microplasticdeeltjes in het milieu.
Neem eens vaker de fiets of het openbaar vervoer. Autobanden verslijten nu eenmaal en die slijtage veroorzaakt heel wat microplasticdeeltjes, zeker bij zware wagens. Daarom is het ook belangrijk om je autobanden goed te onderhouden en de spanning af en toe te (laten) checken.

We kunnen sowieso allemaal ons steentje bijdragen om onze aardbol en onze zeeën wat plasticvrijer te maken. Let’s do it!