Over de mogelijke gezondheidsrisico’s van genetisch gewijzigde voedingswaren circuleren de wildste verhalen. Zijn de zorgen terecht? Hoe weet je trouwens of producten genetisch gemodificeerd zijn, en is het dan wel veilig om die te consumeren?

Wees gerust. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn genetisch gewijzigde planten die voldoen aan de wettelijke normen voor registratie minstens even veilig als de bestaande voedingsmiddelen. 

Het ‘manipuleren’ van de natuur is al zo oud als de mensheid zelf. Het fokken van vee voor een betere melkproductie of voor meer trekkracht en het kruisen van gewassen voor een betere opbrengst, wordt reeds toegepast sinds de mens zich vestigde als landbouwer.

Zo kan men aardappelen of maïs uitrusten met het genetisch materiaal van een bacterie zodat deze beter bestand zijn tegen bepaalde insecten. De mogelijkheden zijn eindeloos. 

Ook op het vlak van gezondheid zijn er mooie voorbeelden te noemen.

Golden Rice - ontwikkeld door een Duitse en Zwitserse wetenschapper - is een nieuw type rijst dat bètacaroteen bevat (dit is provitamine A, een geel-oranje plantenpigment dat het lichaam indien nodig omzet in vitamine A). Omdat rijst een basisvoedsel is in veel gemeenschappen met een vitamine A-tekort in Azië, kan Golden Rice een belangrijke hulp zijn bij het verbeteren van de vitamine A-status in deze gebieden. Golden Rice ontving in 2018 positieve evaluaties op het gebied van voedselveiligheid van de United States Food and Drug Administration, en in 2019 van het Department of Agriculture-Bureau of Plant Industry. Deze instanties zijn het erover eens dat Golden Rice net zo veilig is als gewone rijst. Dit is een belangrijke realisatie omdat zeer veel mensen in Azië en Afrika rijst eten als basisvoedsel, daar het gemakkelijk te telen is en goedkoop. Uit andere voedingsmiddelen halen ze te weinig bètacaroteen waardoor vitamine A-deficiëntie heel veel voorkomt in deze landen, de belangrijkste oorzaak van blindheid bij kinderen. Naar schatting zijn er tussen de 250.000 à 500.000 gevallen per jaar (volgens de WGO), van wie ongeveer de helft overlijdt binnen het jaar nadat ze blind zijn geworden. Door acties van de groene beweging is deze genetisch gemodificeerde rijst evenwel nog niet wereldwijd gecommercialiseerd, alhoewel de Filipijnen het eerste land waren dat in 2021 de commerciële teelt ervan goedkeurde met de bedoeling het vitamine A-tekort bij kinderen aan te pakken. 

En dat is niet het enige product met een hogere nutritionele waarde. Via genetische modificatie heeft men tomaten gekweekt met een veel hoger gehalte aan lycopeen, de mooie rode kleurstof in rijpe tomaten. Lycopeen is een krachtige antioxidant met een bijzonder gunstige werking in het lichaam.

En wat dacht je van plantaardig vet dat minder schadelijke verzadigde en meer onverzadigde vetzuren bevat, groenten die even smakelijk zijn maar langer houdbaar, granen die geen allergieën veroorzaken of koffie zonder cafeïne... 

Vermits de gentechnologie zich beperkt tot het inbrengen van één of een paar genen, is het verschil met het "oorspronkelijk" organisme miniem. Zo bevat een aardappelplant ongeveer 40.000 genen. Om deze plant resistent te maken tegen infecties worden twee, drie of vier genen toegevoegd. De gewijzigde aardappel is bijgevolg voor meer dan 99,9% de oude. Deze biotechnologische ingreep wijzigt het genetisch materiaal zelfs minder drastisch en veel selectiever dan de klassieke veredelingstechnieken.

Genetisch gewijzigde organismen (GGO’s) worden reeds geruime tijd op grote schaal toegepast in de geneesmiddelenindustrie (bv. voor de productie van insuline) en in de voedingstechnologie, bv. bij de fabricatie van enzymen die gebruikt worden in de kaasbereiding, als broodverbeteraar, om fructose aan te maken, enz.

Binnen de Europese Unie bestaat een registratieprocedure volgens dewelke de nieuwe voedingsgewassen onderworpen worden aan een uitgebreide reeks tests inzake kwaliteit, voedingseigenschappen, veiligheid, enz. Zelfs wanneer producten intensief worden getest in de VS of Japan moeten ze opnieuw de Europese goedkeuringsprocedure doorlopen. Voor de hoger geciteerde maïs- en soja-producten kwamen de Europese experts tot de bevinding dat er geen enkel gevaar bestaat voor menselijke (en dierlijke) consumptie.

Een tweede luik in de Europese wetgeving heeft te maken met de etikettering. In principe moet het etiket van producten die genetisch gewijzigde eiwitten bevatten, dit uitdrukkelijk vermelden. Op die manier kan de consument zelf oordelen of hij een dergelijk product al dan niet wil kopen. Die etikettering biedt ook uitkomst voor eventuele filosofische of godsdienstige bezwaren worden eveneens gehoord. Wanneer men bv. een varkensgen zou inplanten in een ander organisme kan dit op verzet stuiten bij bv. strikte vegetariërs of Arabisch/Joodse culturen.

Verhogen GGO's het risico op allergieën? Door de genetische modificatie wordt immers de genetische code van de plant gewijzigd zodat deze een "nieuw" eiwit aanmaakt. Omdat allergenen, dit is het voedingsbestanddeel waarop allergisch wordt gereageerd, steeds eiwitten zijn, worden deze nieuwe eiwitten als mogelijke allergenen beschouwd.

De voornaamste voedselallergenen zijn eiwitten uit melk, eieren, pinda’s, schaaldieren, diverse graangewassen en sojabonen. Allergie treft ongeveer 1 tot 2% van de bevolking. Men vreest nu dat wanneer een donorgen afkomstig is van een allergiserende plant, die allergie ook wordt doorgegeven aan de nieuwe plant.

Dit gevaar is niet helemaal denkbeeldig. Een transgene soja met een gen van de Braziliaanse noot om de voedingswaarde van de soja te verbeteren, bleek bijvoorbeeld allergische reacties te veroorzaken bij mensen die voorheen niet allergisch waren voor soja, maar wel voor die Braziliaanse noot.

Toch mag ook dit risico niet worden overdreven. Ten eerste is de kans dat een ingeplant gen een allergeen zou zijn, miniem. Een allergische reactie is vrijwel steeds het gevolg van een reactie tegen verschillende eiwitten, terwijl bij genetische modificatie slechts een beperkt aantal eiwitten wordt gewijzigd. Bovendien wordt elk GGO uitgebreid getest op het allergeen vermogen vooraleer te worden goedgekeurd.

Omgekeerd kunnen de GGO’s in de toekomst mogelijk ook een oplossing zijn voor mensen met een bestaande allergie. Men zou bv. gewassen kunnen creëren die geen of minder allergenen bevatten. Nu al wordt in Japan bv. geëxperimenteerd met rijst met verlaagde allergeniciteit.