Hoe kunt u gezondheidsklachten door nachtwerk voorkomen?

nieuws Naar schatting zou zowat 10% van de volwassen bevolking regelmatig 's nachts moeten werken. Nachtwerk komt vooral voor in zorgberoepen, horeca, de vervoerssector en in bepaalde industriële sectoren. Nachtwerk kan gezondheidsklachten veroorzaken.

Effecten van nachtwerk
Bekend is dat nachtdiensten het circadiane ritme kunnen beïnvloeden. De kans bestaat dat hierdoor een groot aantal essentiële lichaamsprocessen (bijvoorbeeld de regulering van hormoonspiegels van onder andere melatonine en cortisol, lichaamstemperatuur, slaapwaakritme, urinepro- ductie) die volgens een vast 24-uursritme verlopen, ontregelen. Het circadiane ritme wordt gereguleerd door de biologische klok. Melatonine is een lichaamseigen stof die als hormoon belangrijk is voor het slaapwaakritme.

Werknemers blijken te verschillen in hoe goed zij tegen het werken tijdens nachtelijke uren kunnen. Dit komt onder meer doordat mensen verschillen in de hoeveelheid slaap die ze nodig hebben om optimaal te functioneren en in hun genetische aanleg (ochtend- of avondmens).
• Werken tijdens de nacht kan op korte termijn onder andere leiden tot concen- tratieverlies met verhoogde kans op bedrijfsongevallen, verhoogde prikkelbaarheid, slaapproblemen en chronische vermoeidheid.
• Op de lange termijn bestaat er mogelijk een verband ussen het langdurig verrichten van nachtwerk en sommige kankers, zoals borstkanker bij vrouwen.

Hoe negatieve effecten van nachtwerk voorkomen?
In Nederland heeft de Gezondheidsraad een advies "Nachtwerk en gezondheidsrisico's - Mogelijkheden voor preventie" uitgebracht over preventieve maatregelen om werknemers te beschermen tegen de gezondheidsrisico’s van nachtwerk. Het onderzoek geeft nog geen uitsluitsel over welke van deze preventieve maatregelen werknemers het beste kunnen beschermen. De bewijskracht van het beschikbare onderzoek is niet sterk. Bovendien richten de preventieve maatregelen die in de literatuur zijn beschreven, zich uitsluitend op de gevolgen op de korte termijn. Op dit moment is onduidelijk hoe mogelijke effecten op langere termijn – zoals borstkanker – voorkomen kunnen worden.

1. Nachtwerk beperken
• Om gezondheidsklachten door nachtdiensten te voorkomen, raadt de Gezondheidsraad aan het werken tijdens nachtelijke uren zoveel mogelijk te beperken.
• Mensen die borstkanker hebben of hebben gehad, zouden geen nachtwerk mogen doen. Nachtwerk zou namelijk een negatief effect hebben op de werking van het hormoon melatonine, dat beschermt tegen borstkanker. Werken tijdens nachtelijke uren zou deze beschermende werking op de tumorgroei verminderen.

2. Aanpassingen van het ploegendienstrooster
Werknemers met een (snel) voorwaarts roterend dienstrooster (waarbij een dienst van ochtend-middag wordt gevolgd door een middag-avond/nacht-dienst) zijn doorgaans minder moe, alerter en slapen beter in vergelijking met werknemers met een achterwaarts roterende rooster (ochtend-avond/nacht-middag). Dit zou namelijk meer het 24-uursritme volgen.

3. Beïnvloeden van de lichtblootstelling
Beïnvloeding van de lichtblootstelling (extra licht tijdens de nachtdienst, al dan niet gecombineerd met getinte brilglazen tijdens en na de dienst) zou de negatieve effecten van nachtwerk op alertheid, slaperigheid en slaapkwaliteit enigszins kunnen verminderen.

4. Korte slaapperiode tijdens de nachtdienst
Een korte slaap (± 20-40 minuten) tijdens de nachtdienst verhoogt de alertheid en vermindert de vermoeidheid. Wel kunnen de werknemers bij het weer oppakken van het werk, direct na de korte slaap, even een (tijdelijke) dip in functioneren ervaren.
Het is evenwel niet bekend welke tijdstip (in het eerste of het tweede deel van de nachtdienst) en duur van de korte slaap voor een optimaal effect zullen zorgen. Mogelijk voorkomt een korte slaap in de eerste helft van de nachtdienst dat iemand extreem slaperig wordt en dat de korte slaap niet te diep wordt zodat er direct daarna geen korte dip is. Hiervoor is echter geen wetenschappelijk bewijs. Ook in de studies waarin de korte slaap in de tweede helft van de nachtdienst werd gehouden, leidde dit tot verhoogde alertheid en betere werkprestaties.

5. Innemen van (genees)middelen
• Het gebruik van melatonine had geen effect op de alertheid en slaperigheid. Volgens de Gezondheidsraad is er geen bewijs dat melatonine een preventieve werking heeft om de nadelige effecten van nachtwerk te voorkomen.

• Het gebruik van zowel slaapstimulerende als alertheidverhogende geneesmiddelen wordt afgeraden om klachten door nachtwerk bij gezonde werknemers te voorkomen, onder andere omwille van de mogelijke nevenwerkingen.

• Het gebruik van cafeïne om de alertheid te verhogen is slechts beperkt onder- zocht. Hoewel deze resultaten positief zijn, vindt de commissie dat de studies onvoldoende bewijskracht hebben om duidelijke aanbevelingen te kunnen doen voor nachtdienstwerkers.