Miltvuur of Anthrax, nog steeds een bedreiging

dossier In 2001 is er in de USA grote onrust ontstaan naar aanleiding van twee gevallen van miltvuur (anthrax). Er bestaan met name vermoedens dat het zou kunnen gaan om een bewuste besmetting met deze uiterst gevaarlijke ziekte.

Anthrax (miltvuur) is een infectie die al eeuwen bekend is. Tegenwoordig komt humane anthrax in de westerse wereld weinig voor. De incidentele gevallen die gerapporteerd worden zijn meestal gerelateerd aan beroepsmatige blootstelling aan dierlijke materialen besmet met B. anthracis uit landen waar deze ziekte veel voorkomt.
In de afgelopen jaren hebben zich in de VS tientallen incidenten voorgedaan waarbij gedreigd werd met anthrax-sporen. Bedrijven en instellingen werden met "anthrax geconfronteerd" via de airconditioning of als "poeder" verpakt in brieven. De meeste gevallen bleken te berusten op incidenten waarbij uiteindelijk toch geen sporen waren gebruikt. De brieven bevatten vaak waspoeder of poedermelk. Maar de angst van de potentieel besmette personen en de angst voor de gevolgen voor de volksgezondheid waren aanzienlijk.
Een terroristische groepering verspreidde aërosolen met anthrax-sporen en botulisme-toxine in Tokyo, gelukkig zonder gevolgen voor de bewoners.
Minder geluk hadden in 1979 de bewoners van Sverdlovsk, een stadje in de voormalige Sovjet Unie, toen anthraxaerosolen "ontsnapten" uit een laboratorium: van de 79 gevallen van respiratoire anthrax overleden er 68.
Minstens 17 landen beschikken over bioterroristische wapens; het is nog onduidelijk hoeveel landen daadwerkelijk sporen van anthrax als wapen kunnen gebruiken.
Een theoretische berekening van de WHO daterend uit 1970 laat zien dat het "strooien" van 50 kg sporen van anthrax vanuit een vliegtuig boven een stedelijk gebied met ongeveer 5 miljoen inwoners, 250.000 besmettingen als gevolg zou kunnen hebben waarvan 100.000 - zonder behandeling - met dodelijke afloop.

Behalve anthrax zijn er ook andere micro-organismen die gebruikt zouden kunnen worden voor terroristische doeleinden zoals onder andere: het pokkenvirus (pokken), Yersinia pestis (pest), Clostridium botulinum-toxine (botulisme), Coxiella burnetti (Q-koorts), Francisella tularensis (tularemie). De gevaarlijkste micro-organismen zijn degenen die infecties veroorzaken met op grote schaal dodelijke afloop, die gemakkelijk verspreid kunnen worden via aërosolen en die de geschikte grootte hebben om de onderste luchtwegen te kunnen bereiken. De anthrax-sporen voldoen aan deze voorwaarden.

Wat is miltvuur?

Anthrax wordt veroorzaakt door de aërobe sporenvormende bacterie Bacillus anthracis.

• Inademing van sporen van B. anthracis leidt tot een zeer ernstig ziektebeeld (respiratoire of ademhalings-anthrax) met vaak dodelijke afloop.
• Ook de andere vormen, de cutane (huid) en gastro-intestinale (maag-darm) anthrax kunnen, zonder behandeling, dodelijk zijn.

De bodem vormt het reservoir voor B. anthracis. Miltvuur is voornamelijk een ziekte van planteneters, die tijdens het grazen besmet raken met de bacterie. Ook kunnen de sporen zich in de vacht bevinden. De ziekte komt vooral voor bij dieren (schapen, geiten, rundvee, paarden en varkens).
De ziekte bij dieren is zeer zeldzaam in Noord-, Midden- en West-Europa, maar komt regelmatig voor in de landen rondom de Middellandse Zee (Griekenland, Italië, Spanje, Portugal, Turkije en voormalig Joegoslavië) en in Oost-Europa (Roemenië). Ook vanuit de Verenigde Staten, Canada en Australië worden met enige regelmaat gevallen gerapporteerd.
De meeste infecties bij de mens komen voor in Afrika, het Midden-Oosten en het zuiden van Azië.

Als de weersomstandigheden gunstig zijn (aanhoudende droogte, wind, goede omstandigheden voor versleping van sporen) kunnen er - in Europese landen waar anthrax nog voorkomt - epidemies onder mensen ontstaan door consumptie van besmette dieren (Roemenië, zomer 2000).

Besmetting

• De mens kan besmet raken via direct huidcontact met dieren die aan de ziekte lijden of eraan gestorven zijn. Besmetting kan eveneens optreden bij het omgaan met geïnfecteerde kadavers. Huidcontact kan ook via poeder dat de bacil bevat.
In de geïndustrialiseerde landen ziet men de meeste gevallen bij mensen die omgaan met geïmporteerde dierlijke materialen (wol, haren, huiden, botten en beendermeel).

• Intestinale anthrax ontstaat door het eten van onvoldoende verhit vlees afkomstig van besmette dieren. Er bestaan geen aanwijzingen dat de ziekte via melk van de geïnfecteerde dieren kan worden overgebracht.

• De respiratoire vorm van de ziekte ontstaat na inademing van de sporen die onder gunstige omstandigheden langdurig (wel 80 jaar!) kunnen overleven. Dit kan met name voorkomen in gedroogde dierlijke huiden of karkassen van zieke dieren die (illegaal) begraven zijn. Overbrenging kan ook plaatsvinden door het gebruik van kwasten of borstels gemaakt van met anthrax besmet dierlijk haar.

Er is GEEN RISICO van transmissie van mens op mens.

Drie vormen van miltvuur of anthrax

• Respiratoire anthrax
(veroorzaakt door inademing van sporen) is een zeer ernstige aandoening die in meer dan 80% van de gevallen dodelijk is. Meestal treden er korte tijd na inhalatie verschijnselen van een aspecifieke luchtweginfectie op (misselijkheid, vermoeidheid, lichte koorts, droge hoest en spierpijn) binnen 2-4 dagen gevolgd door ernstige kortademigheid, hoge koorts, paarsblauwe verkleuring van lippen /huid, bloederig slijm ophoesten. In sommige gevallen kan ontkieming van de sporen tot 60 dagen na inhalatie optreden.
Ondanks adequate behandeling kan de dood soms binnen enkele uren intreden. De toxines veroorzaken aantasting van de bloedvaten die tot levensbedreigende inwendige bloedingen leidt.

• Huidanthrax
Blootstelling van beschadigde huid (ook minimale beschadigingen zoals insectenbeten vormen in dit geval een risico) aan sporen leidt tot huidanthrax. Dit is een minder ernstige vorm met een betere prognose dan de respiratoire vorm (20% overlijden zonder behandeling).. Een pijnloos, jeukend papeltje ontstaat, dat snel overgaat in een blaartje en daarna in een zweer bedekt met een zwarte korst. Er omheen ontstaat vaak een ring van blaasjes en een uitgebreide zwelling. De zwelling kan enkele weken blijven bestaan. Lymfklierzwelling is vaak een bijkomend verschijnsel. Nadat de korst loslaat, twee tot zes weken later, blijft er een permanent litteken achter. Toediening van antibiotica heeft geen invloed op de snelheid waarmee de cutane laesie verdwijnt. De huidzweer kan gepaard gaan met systemische verschijnselen zoals hoofdpijn, lichte koorts en malaise. In 10-20% van de onbehandelde gevallen ontstaat een sepsis met hoge koorts en pijnlijke regionale lymfklierzwelling. De kans op ernstige systemische verschijnselen is hoger bij lokalisaties in de nek, gezicht en borst.

externe link : Afbeelding anthrax- hals

• Een derde vorm van anthrax is de gastro-intestinale vorm waarbij na inname van sporen koorts, bloederige diarree en sepsis (bloedvergiftiging) ontstaan. Zelfs met behandeling, bedraagt het sterftecijfer ongeveer 50%.

Wat te doen?

Bij verspreiding door middel van aërosolen duurt het waarschijnlijk enkele dagen voordat de eerste ziektegevallen zich voordoen. Meerdere personen met een ernstige acute respiratoire aandoening en hoog sterftecijfer afkomstig uit een bepaald gebied of werkzaam in dezelfde instelling kunnen de eerste aanwijzing vormen van een bioterroristische aanval.
Penicilline is bij anthrax het middel van eerste keus. Omdat vermoed wordt dat bij een terroristische aanval penicilline-resistente stammen van B. anthracis zouden worden gebruikt, adviseren Amerikaanse deskundigen om de behandeling te starten met een fluorquinoloon (b.v. Ciprofloxacin®,) of een tetracycline (Doxycycline®) totdat het resistentiepatroon bekend is.
Tegelijkertijd met de behandeling van ziektegevallen moet de opsporing plaatsvinden van alle mensen die mogelijk aan dezelfde bron zijn blootgesteld. De chemoprofylaxe van degenen die in contact zijn geweest met anthrax-sporen bestaat uit Ciprofloxacin® (2dd 500 mg) of Doxycycline® (2xdd 100mg) gedurende 60 dagen.
Er bestaat een vaccin dat echter in ons land niet beschikbaar is voor menselijk gebruik. Voor dieren is het vaccin wel beschikbaar.

Risico in ons land?

Naar aanleiding van het opduiken van verdachte enveloppen in België en enkele verdachte enveloppen in andere Europese landen heeft de overheid enkele preventieve richtlijnen ingesteld. Tot nu werden er, in de Belgische enveloppen, geen schadelijke stoffen gevonden en zijn alle testen negatief. De maatregelen zijn dus uitsluitend preventief.

Het gaat om enveloppen die een wit of een bruin poeder bevatten.

Het publiek wordt aangeraden om dergelijke enveloppen zo weinig mogelijk aan te raken, in een plastiek zak te stoppen, deze hermetisch te afsluiten en alles vervolgens nogmaals in een tweede plastiek zak te steken en af te sluiten. De handen en onderarmen overvloedig met water en zeep te wassen. Dan de hulpdiensten (politie, 100, 101, 112, brandweer) te contacteren. De bevoegde diensten zullen het pakket komen ophalen en naar een geschikt labo brengen om de nodige testen uit te voeren. De resultaten van de testen zullen zo snel mogelijk aan de betrokkenen overgemaakt worden.

De medische bewakingscel van het Ministerie van Volksgezondheid volgt de situatie van nabij op en zal in geval van een verandering van de situatie verder informeren. Meer informatie kan u vinden op de website : http://www.health.fgov.be (zie biotox web)