Zwangerschap en zwaarlijvigheid

dossier Gedurende de laatste jaren is de Belgische bevolking veel zwaarder geworden. Statistieken tonen aan dat ongeveer 30% van de Belgische bevolking lijdt aan overgewicht, 18% lijdt aan obesitas, een extreme vorm van overgewicht, een toestand die als ziekte erkend is. Obesitas is vooral een gezondheidsprobleem voor volwassenen in de actieve levensperiode.
Het is bewezen dat overgewicht en obesitas een van de belangrijkste gezondheidsrisico’s voor de westerse bevolking vormen (o.a. verhoogd risico op hart- en vaataandoeningen, hypertensie, diabetes,…). Een zwangerschap bij een obese vrouw behoort tot de hoogrisico-zwangerschappen en ook de bevalling houdt risico’s in. Vandaar het belang van informatie en sensibilisatie van de zwangeren die te kampen hebben met overgewicht of met obesitas.
Zowel bij overgewicht als obesitas heeft het lichaam naar verhouding een te grote vetmassa. Deze toestand is meestal het gevolg van een langdurige positieve energiebalans d.w.z. dat er met de voeding meer energie wordt opgenomen dan het lichaam nodig heeft. Het lijkt dus eenvoudig om overgewicht en obesitas te voorkomen, ware het niet dat er ook tal van andere factoren een rol spelen in het ontstaan ervan.

Oorzaken en voorbeschikkende factoren van overgewicht en obesistas

Diagnose van overgewicht / obesitas

Om het lichaamsgewicht/lichaamsvet te bepalen beschikt men over een aantal meetmethoden. Het meten van het lichaamsgewicht op de weegschaal is niet echt relevant daar het gewicht de som is van 4 componenten nl. water, vetweefsel, spierweefsel en botweefsel. Over de vetmassa krijgen we hiermee geen informatie.

• De Quetelet-index (QI) of Body Mass Index (BMI)
De formule voor het berekenen van de QI is : kg/m2. Een goed gewicht veronderstelt een waarde tussen 18,5 en 24,9. Onder de 18,5 spreekt men van ondergewicht, tussen de aangegeven waarden van normaal gewicht.Pre-obesitas veronderstelt een QI tussen 25 en 29,9. Eenmaal de index van 30 bereikt spreekt men van obesitas.
Hierin worden nog 3 klassen onderscheiden :
klasse I met waarden van 30 tot 34,9 , klasse II met waarden van 35 tot 39,9 en klasse III met waarden gelijk aan en groter dan 40.
MO : de QI of BMI geeft enkel informatie over het aanwezige lichaamsvet maar niet over de vetverdeling.

Lees ook: BMI-index - Ben ik te dik of te dun?

• De huidplooimeter
Het meten van de huidplooien op verschillende plaatsen op het lichaam met een speciaal appaatje wordt gebruikt om de graad van obesiteit te bepalen. Een beperking is het feit dat de hoeveelheid vet stijgt met de leeftijd zonder dat de dikte van de huidplooien evenredig toeneemt.

• Densitometrie
Bij deze methode wordt de persoon gewogen in en uit het water. Hiervan trekt men het longvolume. Op die manier worden vette en vetvrije zones in het lichaam onderscheiden (vet is lichter dan water)

• CT (computer tomografie) en MRI (magnetic resonance imaging)
Bij deze methoden krijgt men een zeer goed inzicht in de hoeveelheid vet en de verdeling van het lichaamsvet over het lichaam. Een beperking is het feit dat deze methoden zeer duur zijn.

• De middel-heupomtrek-verhouding of WHR (waist-hip-ratio)
Hiervoor wordt de omtrek van het middel (halfweg onderkant ribbenboog en bovenkant bekken = ter hoogte van de navel) en de heupomtrek gemeten. Een ongustige vetverdeling is aanwezig bij een WHR van groter dan of gelijk aan 0,85 inde vrouwelijke populatie.

• Meten van de middelomtrek
Het blijkt dat vrouwen met een middelomtrek groter dan of gelijk aan 80cm, ook vrouwen zijn met een QI groter dan 25 ofwel met een ongunstige WHR. Vrouwen met een middelomtrek groter dan of gelijk aan 88cm hebben ofwel een QI groter dan 30 ofwel een zeer ongunstige WHR.

Risico's van overgewicht en obesitas

De eigenlijke lichamelijke gezondheidsproblemen ontstaan vanaf een BMI van 28, en nemen dan ook progressief toe.

• Hypertensie : obesitas en hypertensie is een wereldwijd gekend fenomeen. Gewichtsverlies is dan ook vaak onmiddellijk gevolgd door bloeddrukdaling. Feit is ook dat hypertensie bij obese patiënten moeilijk medicamenteus te behandelen valt.
• Hartinfarct : er bestaat een sterk verhoogd risico bij obese patiënten voor cardiale belasting onder de vorm van myocardinfarct.
• Ademhalingsproblemen : hypoventilatie is een zeer gekende verwikkeling bij obese patiënten. De hypoventilatie wordt veroorzaakt door slaapapnoe met hypoxie (zuurstofgebrek) als gevolg. Deze hypoxie kan o.a. op lange termijn leiden tot rechter hartfalen.
• Gastro-intestinale aandoeningen : aandoeningen van het maag-darmkanaal liggen 40% hoger bij obese patiënten. Het risico op aandoeningen van de galblaas stijgt evenredig met het stijgen van het lichaamsgewicht. Er is een verhoogde uitscheiding van cholesterol wat aanleiding geeft tot een verhoogde kans op galstenen.
• Diabetes of suikerziekte : obesitas zou de ontwikkeling van diates verergeren.
• Verminderde fertiliteit (vruchtbaarheid) tot infertiliteit

Risico's van obesitas op de zwangerschap en de bevalling

1. Maternele risico's

Reeds bij matig overgewicht voor de conceptie is de kans op maternele en foetale aandoeningen verhoogd. Bij duidelijke obesitas is het risico uiteraard veel groter.

• Zwangerschapsdiabetes : reeds bij matig overgewicht is de risicofactor op het ontwikkelen van zwangerschapsdiabetes 1,8 tot 6,5 keer groter, bij obese factor is de risicofactor 1,4 tot 20 keer groter. Zwangerschapsdiabetes is een vorm van diabetes die zich gedurende de zwangerschap ontwikkelt. Bepaalde stoffen in de placenta gaan de normale werking van insuline (op peil houden van het bloedsuikergehalte in het lichaam) afremmen, zodat de pancreas gestimuleerd wordt tot een grotere insulineproductie. Wanneer aan deze vraag onvoldoende kan voldaan worden ontstaat zwangerschapsdiabetes. Het is van groot belang dat deze tijdig opgespoord wordt want door middel van een dieet en eventuele insulinetherapie zal men de bloedsuikerwaarden op een goede manier kunnen regelen.

• Hypertensie en hypertensieve aandoeningen : hypertensie is bij obese zwangeren 2,2 tot 21,4 keer verhoogd, terwijl pré-eclampsie 1,22 tot 9,7 keer meer voorkomt. Hypertensie komt vooral voor bij vrouwen met obesitas ter hoogte van het bovenlichaam.

• Keizersnede : Bij inductie van de arbeid hebben we frequent te maken met niet vorderende arbeid.Deze en andere factoren leiden tot een verhoging van het sectio-cijfer tot 3 .

• Andere complicaties zoals thrombo-embolie (vorming van bloedklonters) komen ook vaker voor bij obese zwangeren

• Grote gewichtstoename bij reeds obese vrouwen verergeren de algemene risico's voor de vrouw.

2. Foetale risico's

• Op lange termijn zijn de gevolgen voor de baby ook niet gering. Macrosome baby’s hebben een verhoogde kans om later eveneens obees te worden. Reeds in het eerste levensjaar kan er zich overgewicht gaan manifesteren. Obesitas en hypertensie verhoogt de morbiditeit tijdens de kinderjaren.

De obese zwangere en haar dieet

Om een optimale begeleiding te doen dient een obese zwangere begeleid te worden door een gynaecoloog en een diëtiste. In extreme gevallen en zeker in geval van problemen zal een internist geadviseerd worden. Het eigenlijke doel zal zijn een ideaal voedingspatroon te ontwikkelen onder de vorm van een energiebeperkend dieet. Drastische diëten zijn gevaarlijk en moeten vermeden worden. De calorie-inname per dag zal beperkt worden tot 1500, maximum 1800kcal om aldus een beperking van de gewichtstoename gedurende de zwangerschap te bekomen.

Hoewel slank zijn een must geworden is, voornamelijk bij de tieners en adolescenten, wordt onze samenleving toch gekenmerkt door een fenomeen van “epidemische obesitas”. Voeding is daarin de hoofdfactor, gevolgd door te weinig beweging en tal van andere factoren. Voorkomen van overgewicht en obesitas begint reeds in de kindertijd : aanleren van een goed voedingspatroon, stimuleren tot beweging en sport en het tijdig screenen en behandelen van de risicogroepen.

Lees ook: Cholesterolverlagende voeding