Nieuwe aanbevelingen voor numerieke interactieve borden (smartboard) in de klas

nieuws De laatste jaren wordt naast het klassieke schoolbord meer en meer gebruik gemaakt van een numeriek interactief bord (verder afgekort als ‘smartboard’) in de klas. Sommige leerlingen hebben moeite om de teksten te lezen, ook al mankeert er niets aan hun ogen.
Om die problemen te voorkomen, heeft de Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg (VWVJ) aanbevelingen opgesteld in verband met het gebruik van smartboard in de klas.

1. Aanbevelingen voor een optimale ZICHTBAARHEID

Weerspiegeling /schaduw
• Optimale plaatsing van het bord = haaks op de oriëntatie van de ramen, met een kijkrichting parallel aan de ramen.
• De kanteling van het board beperkt? de visuele storing t.g.v. weerspiegeling.
Installeer het smartboard of whiteboard met een inclinatiehoek van 5 tot 10°, door de onderkant van het bord enkele centimeters van de muur te verwijderen
• Voorzie rolluiken en/of blindering aan de ramen om het klaslokaal (gedeeltelijk) te kunnen verduisteren
• Projectie op een uitwisbaar whiteboard is niet aan te bevelen wegens verblindingsfenomeen door de reflectie van de lamp.
Bij projectie op een uitwisbaar whiteboard: ontspiegelde laag op whiteboard plaatsen
• Bij projectie op een muur: voorkeur voor een witte matte muur.
Bij projectie op een witte matte muur is er minder reflectie dan op een uitwisbaar whiteboard.
• Mogelijkheid om verlichtingssterkte van smartboard handmatig in te stellen of naar wens te laten variëren

Lichtsterkte van beeldscherm
De lichtsterkte van het beeldscherm moet handmatig kunnen ingesteld worden (of automatische bijstelling) naargelang de heersende verlichtingsomstandigheden
Voor een optimale zichtbaarheid dient het contrast groter te zijn bij jonge kinderen dan bij oudere leeftijdsgroepen

Type lamp projector
Fluorescentielamp met ballast (opstart bij koude lamp) of neon met starter: indirecte verlichting (volledige spectrum 5500°k)
Projectorlamp type TL-verlichting 100Hz kan visuele stress veroorzaken

Verlichting van klaslokaal
• Gemiddelde verlichtingssterkte van 300 lux in het klaslokaal?.
• Gemiddelde verlichtingssterkte van 500 lux op de oppervlakte van witte, zwarte of groene borden.
• Een evenwichtige verhouding van lichtsterkte tussen de verschillende werkoppervlakten (ratio 10:1) wordt aanbevolen (ISO 9241)

Daglicht
Daglicht is wenselijk mits controle van openingen naar buiten (door rolluiken, blindering van ramen). Daglicht vermijdt het gevoel van visueel onbehagen

Resolutie op bord
Minimum 1024 X 768 pixels voor basis beeldscherm

Flikkering scherm
Voor mensen met lichtflitsgevoelige epilepsie:
• ze moeten op minstens 1 m afstand van het scherm zitten;
• niet blootstellen aan een scherm met een luminantie hoger dan 200 cd/m2?. De luminantie is een maat voor de helderheid van het scherm.
• scherm met een vernieuwingsfrequentie > 50 Hz gebruiken
• Voorkomen dat ze blootgesteld worden aan motieven die repetitieve symmetrische structuren voorstellen (zoals strepen, afwisselend donkere en lichte banden...).
• De rode kleur kan gemakkelijker een epilepsieaanval uitlokken dan wit.

2. Aanbevelingen voor een optimale LEESBAARHEID

Polariteit tussen tekst en achtergrond
Zowel positieve als negatieve polariteit zijn bruikbaar op groot scherm en elke type heeft eigen voordelen:
• Positieve polariteit = donkere karakters op lichte achtergrond.
Voordelen: minder kans op storende weerspiegeling; evenwicht in helderheid tussen achtergrond en symbolen is gemakkelijker te verkrijgen
• Negatieve polariteit = lichte kleur van tekst op donkere achtergrond.
Voordelen: minder kans op storende flikkering; betere zichtbaarheid voor personen met lage gezichtsscherpte
• Bepaalde kleurencombinaties geven de beste resultaten op vlak van leesbaarheid: geel op zwart, ‘cyaan’ (licht blauw) op zwart, wit op blauw, zwart op geel, wit op zwart en groen.

Beeldschermresolutie
Een hogere beeldschermresolutie zou de leesbaarheid verhogen.
Er worden wel meer leesfouten gemaakt bij het lezen op groot scherm (smartboard) dan op computerscherm.

Tekengrootte en verhouding tussen tekengrootte en leesafstand
De verhouding tussen tekengrootte en leesafstand is de belangrijkste beïnvloedende factor voor de leesbaarheid op scherm. Het verkorten van de leesafstand vergroot de leeshoek waaronder een bepaalde tekengrootte wordt aangeboden.
• De verhouding tussen tekengrootte en leesafstand dient ongeveer 1/200 te bedragen (vb. tekengrootte van 1 cm op 2m leesafstand).
• Bij vergelijking tussen tekengrootte 22 en 26 pt blijkt dat het gebruik van grotere tekens de leessnelheid bevordert, maar geen invloed heeft op het aantal leesfouten
• Gebruik bij voorkeur een tekengrootte die een leeshoek van = 20 boogmin (optimaal 20 à 22 boogmin) genereert voor de lezer (PS: 60 boogminuten = 1 graad).
Bij tekens met een leeshoek < 18 boogmin vermindert de leesbaarheid op scherm.

Verhouding tussen hoogte en breedte van de tekens
• Voor de leesbaarheid is een verhouding van 1/1 optimaal, en een verhouding van 0.6/1 aanvaardbaar.
• Gebruik bredere tekens (met een verhouding tot 1/1) voor kritische boodschappen, dynamische gegevens (die veranderen) enz.

Verhouding tussen dikte en hoogte van de tekens
• Idealiter 1/6 à 1/8 voor positieve polariteit en 1/8 à 1/10 voor negatieve polariteit
• Bij negatieve polariteit (tekst van lichte kleur op donker achtergrond) is het dus beter om gebruik te maken van tekens die fijner en hoger zijn

Lettertype
Het lettertype heeft een invloed op de leessnelheid maar niet op de nauwkeurigheid.
• Verdana geeft de beste resultaten t.o.v. Sassoon Primary
• Gebruik bij voorkeur een “Sans Serif” lettertype. Op scherm is het moeilijker om tekens van Serif-lettertypes van elkaar te onderscheiden.
“Serif” zijn kleine toevoegingen aan de uiteinden van tekens bij sommige lettertypen.Vb. van sans serif-lettertypes: Verdana, Arial Vb. van serif-lettertypes: Times New Roman, BodoniMT
• In vergelijking met een serif-lettertype levert een sans serif- lettertype een iets hogere leessnelheid wanneer de luminantie van de tekst laag is (= in suboptimale condities)
• Eenvoudig lettertype sans serif zeker gebruiken bij negatieve polariteit (tekst van lichte kleur op donker achtergrond)
• Cursieve lettertypes zijn meestal moeilijker leesbaar door het feit dat de weergave van schuine lijnen op scherm minder goed is dan bij verticale lijnen.

Uitlijning van tekst
De tekst met uitlijning links levert de beste prestaties op, zelfs bij leerlingen die een voorkeur hebben voor tekst uitgevuld over de hele breedte.

Hoofdlettergebruik
• Uit vergelijking tussen teksten met hoofd- en kleine letters blijkt dat de leessnelheid hoger is bij gemengde tekst dan bij tekst volledig opgesteld in hoofdletters of in kleine letters
• Kleine letters verschillen meer van elkaar (dan hoofdletters), wat de herkenning van woorden door perceptie van hun vorm vergemakkelijkt.
• Hoofdletters behouden voor titels, onderschriften of labels die in het oog moeten springen

De regellengte
Bij een hoge of normale leessnelheid verloopt het lezen efficiënter bij een gemiddelde regellengte (55 tekens per regel), met een beter begrip als gevolg.

3. Aanbevelingen voor een optimaal BEGRIP
Structuur van de tekst
De vormgeving van de tekst beïnvloedt de leesbaarheid, de nauwkeurigheid en de leessnelheid. Het visueel zoeken gebeurt sneller en nauwkeuriger bij navigatiestructuren (vb. titels van elektronische documenten) gelegen links bovenaan.

Tekstindeling (horizontaal vs verticaal)
Betere leesbaarheid en begrip bij horizontale tekstindeling t.o.v. verticale of schuine presentatie van de tekst.

4. Aanbevelingen voor leerlingen met LEESMOEILIJKHEDEN

Lettertype en vorm van tekens
• Gebruik bij voorkeur Tahoma of Verdana (sans Serif) lettertypes.
• Gebruik hetzelfde lettertype voor het hele document.
• Brede afstand tussen letters / regels / zinnen / en paragrafen. Dubbele regelafstand kan bv. hierbij helpen.
• Beperk het gebruik van tekst in het vet, en vermijd cursief en onderstrepen (want het lijkt alsof de vorm van de letters hiermee wijzigt).

Pagina-indeling
• Elke paragraaf duidt slechts één idee.
• Vermijd compacte blokken tekst: verkies een vormgeving met korte alinea’s en breng structuur in de tekst d.m.v. opsommingstekens of nummers.
• Gebruik brede marges, een tekst met uitlijning links en ongelijke marge aan de rechter kant.
• Plaats geen tekst boven een grafiek of in de achtergrond van een document (watermerk).

Kleur van tekst en achtergrond
• Sommige leerlingen vinden het gemakkelijker om te lezen op een gekleurde achtergrond (maar de voorkeur voor de kleur is sterk individueel bepaald).
• Beperk de kleur van de tekst (bv. enkel voor titels).