Zin of onzin van vastendiëten

nieuws Er zijn verschillende redenen waarom mensen - tijdelijk - niet eten en drinken, bijvoorbeeld om af te vallen, omdat ze denken dat het gezond is of vanwege hun religie.
Enkele dagen vasten kan voor gezonde mensen weinig kwaad, op voorwaarde dat ze voldoende drinken. Maar langer dan één week volledig vasten, wordt sterk afgeraden. Er bestaan ook diverse vastendiëten waarbij men tijdelijk niets of zeer weinig eet.

Maar zijn dergelijke diëten wel gezond?
Door (tijdelijk) vasten kunt u op korte tijd veel kilo’s verliezen. Maar de mogelijke nadelen van een vastendieet wegen waarschijnlijk veel zwaarder door dan de mogelijke voordelen.
• Het blijkt vaak heel moeilijk te zijn om het snelle gewichtsverlies na de vastenkuur vast te houden. Meestal komen de verloren kilo’s er snel weer bij, vaak zelfs méér dan voor de vastenkuur.
• Het gewichtsverlies bij een vastenkuur bestaat vooral uit water en spierweefsel, het vetweefsel blijft grotendeels intact.
• Na enkele dagen kunnen allerlei klachten optreden zoals hoofdpijn, maagpijn, constipatie, duizeligheid, hartkloppingen, moeheid, slaapproblemen, geïrriteerdheid enzovoorts. Op langere termijn kunnen eventueel galstenen, hartproblemen, nierproblemen, bloedarmoede enz. ontstaan.
• Langer dan drie dagen (volledig) vasten kan leiden tot een verminderde afweer waardoor men vatbaarder wordt voor infecties.
• Vasten kan tot een gevaarlijke daling van het bloedsuikergehalte (hypoglykemie) leiden. Dit kan onder meer bij diabetespatiënten tot ernstige complicaties leiden.
• Dat vasten helpt om het lichaam te ‘ontgiften’ of de darmen te ‘zuiveren’, is wetenschappelijk niet aangetoond.

Wanneer beter geen vasten(kuur)?
• Tijdens zwangerschap en borstvoeding
• Kinderen
• Bejaarden
• Mensen met een chronische ziekte (bv. een hart- of vaatziekte, nierziekte, leverziekte, diabetes, enzovoorts)
• Mensen met een eetstoornis.

Very low calorie diet (VLCD)
Het “very low calorie diet” of ‘sterk caloriebeperkt dieet’ (VLCD) kan worden beschouwd als een bepaalde vorm van vasten. Dergelijke strenge diëten – ook wel chrash-diëten genoemd - zijn niet zonder risico voor de gezondheid en vereisen een professionele medische en nutritionele begeleiding.
Bij een VLCD-dieet eet u gedurende een bepaalde periode alleen speciale maaltijdvervangers. De huidige VLCD-preparaten bevatten tussen 400-800 kcal, zijn meestal rijk aan eiwitten en beperkt in koolhydraten. De hoeveelheid koolhydraten bedraagt 20-50 g per dag (ongeveer 20 energie%) en de hoeveelheid eiwitten 80-120 g per dag (ongeveer 60-80 energie%), wat ongeveer overeenkomt met 0,8 -1 g eiwit per kg wenselijk lichaamsgewicht per dag. De vetaanbreng blijft uiterst beperkt, meestal minder dan 10 g per dag. Er wordt wel voldoende linolzuur (4 g) en linoleenzuur (2 g) voorzien.

De betrouwbare VLCD-diëten van vandaag bevatten hoogwaardige eiwitten zoals lactalbumine, ovalbumine, caseïne of sojaproteïnen. De preparaten moeten bovendien 100 % van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitaminen en mineralen aanbrengen. Zo niet moet er een aangepast voedingssupplement worden voorgeschreven. De inname van voldoende calcium en vezels vereist de nodige aandacht.

Praktische tips bij een VLCD-dieet:
• Een goede medische begeleiding en grondige check-up voor de start van zo’n dieet is belangrijk. Screening en opvolging door een arts is aangewezen.
• Niet geschikt voor zwangere vrouwen, type 1-diabeten, patiënten met acuut hart,- lever- of nierlijden en personen met psychische stoornissen of met een eetstoornis.
• Bij patiënten met een BMI groter dan 30 kg/m2 kan deze aanpak een goede start van een behandeling vormen.
• Opvolging door een diëtist is belangrijk, zeker bij de overschakeling naar een gezond voedingspatroon.
• Best niet langer dan 6 weken tot maximaal 3 maanden.
• Mogelijke nevenwerkingen zijn de vorming van galstenen, vermoeidheid, hoofdpijn, constipatie, haarverlies en droge huid.
• Controleer steeds de kwaliteit van de eiwitten in de preparaten.
• Bewaak de inname van voldoende vitaminen en mineralen zoals calcium.
• Voldoende drinken is zeer belangrijk.
• Neem indien nodig een vezelpreparaat.
• Aanpassing van diabetesmedicatie en antihypertensiva door de arts.
• Een belangrijk aandachtspunt is het gerealiseerde gewichtsverlies ook op lange termijn behouden. De VLCD kan worden beschouwd als een belangrijk breekpunt met oude voedingsgewoonten maar het uiteindelijke langetermijnresultaat is afhankelijk van hoe de overgang verloopt van een VLCD naar gezonde eet- en beweeggewoonten. Progressief opnieuw koolhydraten introduceren, bijvoorbeeld in stappen van 5 g koolhydraten per dag, is een mogelijkheid.

Eiwitsparend caloriearm dieet (PSMF)
Naast vloeibare preparaten kan men ook gebruik maken van conventionele voedingsmiddelen in de vorm van een “kitchen prepared protein sparing modified fast” (PSMF)-dieet. Bij een dergelijke aanpak is de tussenkomst van een ervaren diëtist essentieel.
Eiwitrijke producten zonder koolhydraten zoals mager vlees, kip, vis, schaal- en schelpdieren en eieren (vooral het wit van ei) vormen de belangrijkste basis. De toegestane hoeveelheid koolhydraten (50 g per dag) wordt ingenomen in de vorm van groenten en fruit.
Het UZ Antwerpen heeft reeds meer dan 20 jaar ervaring met deze aanpak bij obese patiënten.

Intermitterend of alternerend vasten
Een nieuwe trend om af te vallen is intermitterend of alternerend vasten. Er bestaan verschillende methoden. Bij alternerend vasten wordt een dag vasten (70-100 % onder de energiebehoefte of 500-600 kcal per dag) afgewisseld met een dag normaal eten of een dag met caloriebeperking (bv. 30 % onder de caloriebehoefte). Sommige vormen van intermitterend vasten, zoals het populaire 5:2 dieet, combineren 2 tot 4 dagen vasten met 2 tot 5 dagen niet vasten.

Studies naar de effecten van intermitterend of alternerend vasten bij mensen met een normaal gewicht, overgewicht en obesitas vonden geen schadelijke effecten op korte termijn. Een recente studie stelde na 12 weken alternerend vasten (een dag onbeperkt eten afgewisseld met een dag vasten op 25 % van de energiebehoefte) een gewichtsverlies vast van ca 5 kg. Kortetermijnresultaten suggereren ook gunstige effecten op het behoud van de vetvrije massa. Andere gunstige effecten die vaak worden genoemd, zoals het tegengaan van kanker, diabetes, hoge bloeddruk, geheugenproblemen en veroudering, die wel bij proefdieren werden vastgesteld, zijn niet aangetoond bij mensen. Gerapporteerde neveneffecten zijn slaapmoeilijkheden, geïrriteerdheid, dehydratatie, vermoeidheid en slaperigheid overdag.

Intermitterend vasten om te vermageren is een interessante nieuwe piste, maar er blijven vele vraagtekens. Zo moet nog aangetoond worden of een dergelijke strategie ook effectief kan zijn om op lange termijn gewichtsverlies te bekomen en te behouden. Ook moet nog vastgesteld worden wat het meest effectief is: alternerend vasten of 2 dagen per week vasten, wat de optimale calorie-inname op vastendagen en op niet-vastendagen is en hoe lang zo’n voedingspatroon veilig kan worden gevolgd. Intermitterend vasten is in elk geval af te raden voor zwangere vrouwen, diabeten en patiënten met eetstoornissen.

Sapvasten
Sapvasten of -kuren is een manier om gewicht te verliezen door alleen te drinken. Vruchten- en of groentensappen bijvoorbeeld, of bij sommige kuren alleen water of (kruiden)thee. Omdat daarbij geen calorieën worden opgenomen, komen deze kuren in feite neer op vasten. Bij dit soort kuren gaat het gewicht door het gebrek aan voedsel snel omlaag. Daarbij gaat het in het begin vooral om vochtverlies. Al vrij snel zal het lichaam spierweefsel afbreken. In welke mate dit gebeurt, hangt af van de hoeveelheid koolhydraten die het lichaam bijvoorbeeld via sap nog binnenkrijgt.
Enkele dagen sapkuren kan niet zoveel kwaad, maar langer sapkuren wordt afgeraden. Er wordt dan namelijk spierweefsel afgebroken, en u krijgt niet voldoende voedingsstoffen binnen.
U kunt uw lichaam met een sapkuur niet ontgiften of uw darmen niet zuiveren.

Vasten om te ontgiften
Het concept van vasten om te zuiveren of te ontgiften kent een lange geschiedenis en wordt al geruime tijd toegepast binnen de alternatieve geneeskunde. Intussen is het onder een meer moderne naam “detoxen” ook zeer populair geworden op het internet en in allerhande damesbladen.
Volgens detoxaanhangers is het belangrijk om het lichaam te zuiveren van zowel gifstoffen die we zelf aanmaken als van gifstoffen die we opnemen via onze voeding (bv. cafeïne, alcohol) en onze omgeving. Zij zouden een bedreiging vormen voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid.

Detoxkuren, meestal in de vorm van sapjes en kruidentheeën, beloven het organisme te reinigen, toxines te elimineren, het energiepeil te verhogen en de algemene gezondheid te bevorderen. Hiervoor bestaat momenteel echter weinig wetenschappelijk bewijs.
Bovendien is ons lichaam grotendeels zelf in staat om schadelijke stoffen te elimineren via de lever en de nieren.
Detoxen met een sapjeskuur gedurende 2 tot 3 dagen veroorzaakt bij gezonde personen doorgaans weinig schade.
Langere detoxkuren kunnen wel aanleiding geven tot bepaalde metabole veranderingen in het lichaam en tot de afbraak van spierweefsel.
Detoxen is af te raden bij personen met gezondheidsproblemen, zoals lever- en nierpatiënten, diabeten en hart- en vaatlijders.