Stoppen met roken tijdens zwangerschap: wat helpt?

dossier Roken tijdens de zwangerschap kan zeer kwalijke gevolgen hebben, zowel voor moeder als kind. Het verhoogt het risico op een spontane abortus, op voortijdig breken van de vruchtvliezen, een te vroeg geboren baby, een laag geboortegewicht, wiegendood, ademhalings- en gedragsstoornissen bij het kind enzovoorts. Daarom is stoppen met roken, liefst vóór de zwangerschap, van groot belang.

Toch blijkt uit cijfers uit Nederland dat 8,6 procent van de zwangere vrouwen nog dagelijks rookt. Onder laagopgeleide vrouwen is dat zelfs 22 procent. Ook wanneer een zwangere vrouw meerookt, bijvoorbeeld via een rokende partner, kan dit negatieve gevolgen hebben voor het ongeboren kind.
Daarnaast gaat een groot deel van de vrouwen die wel zijn gestopt (voor of tijdens de zwangerschap), later in de zwangerschap of binnen het eerste jaar na de zwangerschap weer roken.

Welke interventies helpen zwangere vrouwen om te stoppen met roken en om gestopt te blijven na de bevalling? Het rapport ‘Effectiviteit van stoppen-met-roken interventies voor zwangere vrouwen’ van het Nederlandse Trimbos-instituut beschrijft de laatste stand van wetenschap.

1. Spontaan stoppen met roken

Veel vrouwen stoppen tijdens de zwangerschap ‘spontaan’ met roken. Zwangere vrouwen die het risico van doorgaan met roken hoger inschatten stoppen vaker met roken.
Andere factoren die samengaan met (spontaan) stoppen-met-roken tijdens de zwangerschap zijn onder meer:

• fysiologische veranderingen in smaak en geur gedurende de zwangerschap,
• verminderde ontwenningsverschijnselen,
• roken van minder dan zes sigaretten per dag voor de zwangerschap,
• een hogere opleiding,
• sociale verwachtingen, sociale omgeving,
• een gevoel van eigenwaarde, ervaren ouderschapscompetentie,
• angst voor gewichtstoename
• geen geschiedenis van gedragsstoornissen.
  
  

2. Minderen met roken

Er is onvoldoende onderzocht of minderen met roken de gezondheid van het ongeboren kind positief beïnvloedt. Minderen met roken wordt daarom expliciet ontmoedigd en wordt niet aanbevolen als alternatief voor stoppen.

3. Psychosociale interventies

Voor zwangere vrouwen zijn psychosociale interventies de eerste keuze voor ondersteuning bij stoppen met roken. Diverse studies laten zien dat psychosociale interventies in het algemeen het stoppen met roken tijdens de zwangerschap kunnen terugdringen en mogelijk geboorte-uitkomsten (zoals geboortegewicht en vroeggeboortes) positief kunnen beïnvloeden. • Studies tonen aan dat psychosociale interventies, vergeleken met standaard zorg, de kans op stoppen met roken aan het eind van de zwangerschap met 34% verhogen. • De kans op stoppen met roken aan het eind van de zwangerschap is 20% hoger bij een psychosociale interventie dan bij een minder intensieve interventie. • Verder laten studies een hoger gemiddeld geboortegewicht van 40,78 gram en een verlaagde kans op een vroeggeboorte met 18% zien bij een psychosociale interventie, vergeleken met een controlegroep.

Psychosociale interventies kunnen bestaan uit persoonlijke counseling of coaching, voorlichting, biochemische feedback, financiële beloningen en sociale steun. Studies tonen aan dat interventies die bestaan uit meerdere componenten,zoals counseling, financiële beloningen, biochemische feedback en sociale steun, het meest effectief zijn bij stoppen met roken.

• Persoonlijke counseling richt zich op het verhogen van de motivatie om te stoppen met roken, en op het versterken van het probleemoplossend vermogen en vaardigheden om met moeilijke situaties om te gaan. Het type counseling varieert en kan bestaan uit bijvoorbeeld motiverende gespreksvoering, cognitieve gedragstherapie, probleemoplossende therapie, en psycho- therapie. Persoonlijke counseling of coaching kan op verschillende manieren worden aangeboden – bijvoorbeeld face-to-face, telefonisch of via internet. Ook kan counseling in groepen worden aangeboden. Zwangeren die counseling ontvangen hebben ongeveer 35% meer kans om te stoppen met roken aan het eind van de zwangerschap dan vrouwen die geen counseling kregen. Voorwaarde voor de effectiviteit van counseling is wel dat deze wordt aangeboden in combinatie met andere strategieën zoals een zelfhulpboekje, of dat de counseling is afgestemd op de vrouw. Wanneer counseling als enkele interventie wordt aangeboden valt het effect weg.
• Gezondheidsvoorlichting of educatie betreft informatiemateriaal over de risico’s van roken en het advies om te stoppen met roken, bijvoorbeeld aan een informatiefolder die in de wachtkamer ligt, waarbij geen persoonlijk contact plaatsvindt. Het enkel of primair aanbieden van gezondheidsvoorlichting over het algemeen is niet effectief voor stoppen met roken bij zwangere vrouwen of voor het verbeteren van geboorte-uitkomsten. Mogelijk heeft gezondheidsvoorlichting wel effect in combinatie met counseling.
• Bij biochemische feedback ontvangen de zwangere vrouwen informatie over de gezondheid van de foetus of over de aanwezigheid van afbraakproducten van roken bij de moeder. Op die manier worden zij gemotiveerd om te stoppen met roken. Er is weinig bekend over de effecten van deze aanpak. Biochemische feedback kan wel positieve effecten hebben op stoppen met roken bij zwangere vrouwen, bijvoorbeeld wanneer dit wordt gecombineerd met andere strategieën, zoals counseling.
• Wanneer financiële beloningen worden verstrekt wordt dit meestal toegevoegd aan een psychosociale interventie en niet op zichzelf staand aangeboden. Deze financiële beloningen bestaan meestal uit kortings- of cadeaubonnen voor producten en kunnen worden verdiend wanneer iemand is gestopt met roken voor een bepaalde periode. Financiële beloningen vormen een veelbelovende strategie voor stoppen met roken bij zwangere vrouwen. Vergeleken met andere componenten van psychosociale interventies lijken de effecten van financiële beloningen op stoppen met roken tijdens de zwangerschap het grootst. De optimale vorm, hoogte en frequentie van beloningen is nog onbekend, en er zijn geen gegevens bekend over de mate van intrinsieke motivatie en de effecten op de langere termijn
• Bij sociale steun wordt expliciet steun gegeven door een ‘peer’, zoals vrienden, familie of de partner, om de zwangere vrouw te stimuleren en ondersteunen bij stoppen met roken. Sociale steun kan een positief effect hebben op stoppen met roken. Ex-rokers lijken daarbij meer geschikt als peer supporters dan mensen die nooit hebben gerookt of nu roken, en vrienden lijken meer geschikt als peer supporters dan familie. Het is onduidelijk in hoeverre steun van de partner vrouwen helpt bij het stoppen met roken. Een rokende partner heeft een negatieve invloed op het stoppen met roken van een zwangere vrouw en op de terugval na de zwangerschap, maar er is in de wetenschappelijke literatuur weinig bekend over interventies die zich richten op stoppen met roken van de partner, of waarin rookgedrag van de partner is onderzocht.

  Terugbetaling rookstopbegeleiding door tabakoloog Als je zwanger bent, kan je genieten van een verhoogde terugbetaling van professionele rookstopbegeleiding door een tabakoloog. Maximaal acht consultaties worden gedeeltelijk terugbetaald.

  
  Meer info:
  http://www.vrgt.be
  http://www.tabakstop.be
  

4. Rookstopmedicatie

Farmaceutische hulpmiddelen bij stoppen met roken kunnen bestaan uit nicotinevervangende middelen, e-sigaretten of medicatie, zoals bupropion en varenicline. Er is weinig onderzoek gedaan naar farmacologische interventies bij rokende zwangere vrouwen. Er is daarom weinig bekend over de effectiviteit en veiligheid van dergelijke middelen voor de rokende zwangere vrouw en haar ongeboren kind. Dit geldt zeker voor e-sigaretten (met en zonder nicotine) en medicatie (bupropion en varenicline, waarvoor nauwelijks of geen studies beschikbaar zijn.

Naar nicotinevervangende middelen is iets meer onderzoek gedaan.
Recent verscheen nog een nieuwe Canadese studie die aantoont dat nicotinepleisters helpen bij rookstop tijdens de zwangerschap, en de kans op een vroeggeboorte en laag geboortegewicht vermindert. Ook Bupropion helpt bij het stoppen met roken, maar heeft verder alleen een effect op vroeggeboorte.
Volgens het rapport van het Trimbos-Instituut kunnen nicotinevervangende middelen worden overwogen wanneer op geen enkele andere wijze het roken kan worden gestopt en wanneer de risico’s opwegen tegen de nadelen van blijven roken (alleen bij forse rokers die meer dan 10 sigaretten per
dag roken).

5. Interventies om terugval na de zwangerschap te voorkomen

Na de zwangerschap beginnen veel vrouwen, die voor of tijdens de zwangerschap gestopt waren, weer met roken. Onderzoek laat zien dat van de vrouwen die tijdens de zwangerschap gestopt waren -en dus aan het einde van de zwangerschap nog steeds niet rookten- ruim 40% binnen zes maanden toch weer terugviel. Ook blijkt dat een groot deel van de zwangere vrouwen die vroeg in de zwangerschap stopten met roken, weer gaat roken tijdens het tweede en derde trimester van de zwangerschap. Omdat meeroken schadelijk is voor het (jonge) kind, is het van belang dat vrouwen en hun partners ook na de zwangerschap niet roken. De precieze oorzaken van terugval zijn niet bekend.
Mogelijke factoren die daarin meespelen:

• Vrouwen zien stoppen met roken tijdens de zwangerschap vaak als een tijdelijke verandering en doen dit alleen voor de baby.

• Verkeerde opvattingen, bijvoorbeeld roken zien als een goede manier om met stress om te gaan (‘coping mechanisme’). • Sociale invloeden: bijvoorbeeld een partner of vriendenkring die rookt.

• Fysiologische veranderingen na de bevalling, zoals een verandering in het verlangen naar sigaretten of de smaakervaring (zowel meer als minder).

• De stress van het zorgen voor een pasgeboren baby, slaaptekort en het aanpassen aan de nieuwe rol en identiteit van moeder. 

Welke interventies werken? 
De effecten van interventies op stoppen met roken tijdens de zwangerschap kunnen aanhouden tot 18 maanden na de geboorte. Veel vrouwen die tijdens de zwangerschap met ondersteuning zijn gestopt, vallen nadien weer terug in hun oude rookgedrag.

• Interventies die zich richten op voorkomen van terugval naar roken bij vrouwen die spontaan zijn gestopt tijdens de zwangerschap, zijn niet effectief gebleken.
• Financiële beloningen lijken voor terugvalpreventie de meeste potentie te hebben. Het is echter onvoldoende bekend of vrouwen terugvallen wanneer de financiële beloning wordt verwijderd 
  
  

Bronnen:
https://www.trimbos.nl
https://www.rokeninfo.nl
https://assets.trimbos.nl
http://www.ajog.org