Hoe omgaan met geleidelijk gehoorverlies op oudere leeftijd?

dossier

Veel 50-plussers horen minder goed: ze merken dat ze zwakke of hoge geluiden niet goed meer horen en dat gesprekken soms moeilijk verstaanbaar zijn in aanwezigheid van achtergrondgeluid zoals muziek.

Deze zogenaamde ouderdomsslechthorendheid (presbyacusis) ontwikkelt zich vaak zo langzaam dat je het zelf nauwelijks merkt. Het is een normaal verouderingsverschijnsel. Wanneer het gehoorverlies als storend wordt ervaren in het sociaal verkeer, omdat je gesprekken moeilijker kunt volgen, moeite hebt om de telefoon te verstaan enz., kan je beter niet te lang te wachten om een hoortoestel te nemen, omdat het leren omgaan en bedienen van het toestel meer moeite kost naarmate je ouder wordt.

Lees ook: Nieuwe behandeling kan gehoorverlies omkeren

Symptomen van gehoorverlies

• Je merkt dat het volgen van een gesprek lastig wordt. Je hoort wel dat iemand tegen je praat, maar wat hij of zij zegt is niet duidelijk.
• Je moet mensen regelmatig vragen te herhalen wat ze net gezegd hebben.
• Je hebt moeite om in een theater, bioscoop of een openbare gelegenheid goed te horen en te verstaan
• Vooral in een rumoerige omgeving is het moeilijk de ander te verstaan, bijvoorbeeld als meerdere mensen tegelijk praten of als de televisie aanstaat.
• Het kost moeite om iemand die stil praat, zich achter je of in een andere ruimte bevindt, te verstaan.
• De radio en tv moeten steeds luider.
• Telefoneren wordt moeilijker.
• Je hoort de deurbel of de telefoon niet.
• Zachte geluiden zijn slecht te horen, maar harde kunnen juist erg hinderlijk zijn.
• Het is lastig om te bepalen uit welke hoek een geluid komt.
• Misschien merk je dat je met één oor beter hoort dan met het andere oor.
  
  

Naast het gehoorverlies kunnen ook andere klachten gepaard gaan met (ouderdoms)slechthorendheid:

• oorsuizen of -piepen
• de geluiden worden vervormd gehoord, soms doffer en soms erg scherp
• hoge tonen worden minder goed gehoord
• harde geluiden kunnen als hinderlijk worden ervaren
  
  

Ook het richtinghoren kan gestoord zijn, m.a.w. men weet niet waar geluiden vandaan komen. Hierdoor wordt het verstaan in een lawaaierige omgeving moeilijker.

Wanneer je deze signalen merkt, is het zinvol om een arts te raadplegen. Je kan daarvoor bij je huisarts terecht die je indien nodig zal doorverwijzen naar een neus-, keel- en oorarts of naar een audioloog in een hoorcentrum om een gehoortest te laten uitvoeren om de ernst van het gehoorverlies in te schatten en na te gaan of met een hoortoestel een eventuele verbetering kan worden verwacht. Ook wanneer je nog geen signalen van gehoorverlies hebt maar ouder bent dan 55 en nog nooit een hoortest hebt laten doen, is een audiometrisch onderzoek zinvol. Hoe slechter we horen, hoe moeilijker het wordt om het te verhelpen; slechter horen wordt een gewoonte en onze hersencellen reageren ook zo.

Lees ook: Ototoxiciteit: tinnitus en gehoorschade door medicatie

Oorzaken van gehoorverlies bij ouder worden

Ouderdomsslechthorendheid is een vorm van perceptief gehoorverlies of neurosensoriële slechthorendheid. Dat wordt veroorzaakt door een stoornis van het binnenoor en/of de gehoorzenuw. Dat betekent dat de geluidstrillingen nog wel worden opgevangen, maar dat de signalen niet meer correct worden verwerkt en getransporteerd door de gehoorzenuw.

Een aantasting van het binnenoor zorgt niet alleen voor verzwakking van het geluid maar ook voor vervorming van geluiden: soms zijn de geluiden doffer en soms juist erg scherp. Sommige geluiden horen we dus minder goed, terwijl andere geluiden net als zeer storend kunnen worden ervaren. Dat is de reden waarom men nooit moet schreeuwen tegen slechthorende mensen. Slechthorenden hebben vaak ook meer last van omgevingslawaai waardoor het moeilijk wordt spraak in achtergrondlawaai te verstaan.

De precieze oorzaak van ouderdomsslechthorendheid is niet bekend.

• Wellicht gaat het om een combinatie van factoren, zoals een verminderde zuurstofvoorziening van de haarcellen in het binnenoor en degeneratie van haarcellen en andere structuren in het binnenoor.
• Mogelijk speelt ook aderverkalking van de bloedvaten een rol.
• Ook zijn er aanwijzingen dat roken en diabetes mellitus type 2 het risico op slechthorendheid verhogen.
• Ouderdomsslechthorendheid is vaak familiaal bepaald. In sommige families zijn er per generatie telkens een aantal personen die tussen 40 tot 50 jaar slechthorend wordt.
• Soms kunnen de gehoorbeentjes door een soort verkalking (otosclerose) vast gaan zitten, waardoor het gehoor geleidelijk vermindert. Dit is een erfelijke afwijking. De gehoorbeentjes kunnen door een operatie weer worden losgemaakt.
• Mogelijk kunnen ook bepaalde geneesmiddelen (zoals plaspillen, ontstekingsremmers) een negatieve invloed hebben.
• De langdurige of herhaalde blootstelling aan lawaai kan het proces versnellen of verergeren.
  
  
  

Ouderdomsslechthorendheid ontstaat altijd geleidelijk: wanneer je plots weinig of niets meer hoort in één oor, moet je zo snel mogelijk een arts raadplegen om te kijken wat er aan de hand is.

Lees ook: Wat zijn de oorzaken van tinnitus (oorsuizen) en hoe kan je het behandelen?

Soorten gehoorverlies

Er bestaan verschillende vormen van gehoorverlies, afhankelijk van waar het probleem zich precies situeert in het oor.

• Geleidingsverlies: Bij afwijkingen in het uitwendig oor (bv. door een prop oorsmeer in de gehoorgang, een beschadiging van het trommelvlies…) of in het middenoor (bv. door een middenoorontsteking), dan worden de geluiden niet goed naar het slakkenhuis doorgegeven en wordt gesproken over een geleidingsverlies. De geluiden klinken dan zachter. Deze vorm van gehoorverlies is meestal tijdelijk. Soms gaat het vanzelf over, soms moeten je oren worden uitgespoten of uitgezogen of is een operatie nodig. 
• Waarnemings- of perceptieverlies: Bij afwijkingen in het slakkenhuis (cochleair gehoorverlies) of de gehoorzenuw wordt gesproken over waarnemings- of perceptieverlies. De geluiden klinken dan niet alleen zachter, maar kunnen ook vervormd worden, waardoor ze soms niet normaal klinken. Harde geluiden kunnen pijnlijk of onaangenaam zijn. Oorzaken kunnen zijn: erfelijkheid, veroudering, lawaai, medicijnen, ziekte (bijvoorbeeld de ziekte van Ménière), een slecht functionerende gehoorzenuw (brughoektumor) of niet goed functionerende hersenen. Perceptieve verliezen zijn blijvend. Een hoortoestel kan in de meeste gevallen uitkomst bieden. 
• Gemengd verlies: Van een gemengd verlies spreekt men, wanneer er zowel een geleidingsverlies als een perceptieverlies is.
  
  

Gehoortest

Bij een gehooronderzoek of audiometrie wordt de soort en de ernst van het gehoorverlies gemeten. Er zijn vele soorten gehoortesten (o.m. toonaudiometrie, spraakaudiometrie, hersenstamaudiometrie). In combinatie met elkaar geven deze testen een goed inzicht in het gehoorverlies.

• Toonaudiometrie: Het toonaudiogram maakt duidelijk in hoeverre je tonen van verschillende luidheid en hoogte kunt horen. Tijdens de test krijg je via een koptelefoon verschillende piepjes te horen die afwisselend hard, zacht, hoog en laag zijn. Hierbij geef je steeds aan of je het geluidje hoort. Beide oren worden afzonderlijk getest.
  
  Ook kan er een meting worden gedaan waarbij er naast de koptelefoon een trilblokje achter je oor wordt geplaatst. Via het bot direct achter het oor kunnen geluidstrillingen worden overgebracht naar het slakkenhuis en de gehoorzenuw; dit wordt beengeleiding genoemd. Met de beengeleidingstest kan worden vastgesteld in hoeverre je tonen van verschillende luidheid en hoogte in het slakkenhuis kunt horen.
  
  Tenslotte kan een meting worden gedaan waarbij je door de koptelefoon aan één kant een ruis hoort. Door bijvoorbeeld ruis op je rechteroor te laten horen, wordt voorkomen dat het geluid aangeboden op je linkeroor wordt opgevangen door je rechteroor.
• Spraakaudiometrie: Bij gehoorverlies neemt ook het vermogen af om gesproken woorden te verstaan. Om er achter te komen hoe groot het verlies aan spraakverstaan nu feitelijk is, krijg je via de koptelefoon een reeks losse woorden te horen waarbij gevraagd wordt om zo goed mogelijk na te zeggen wat verstaan is. Deze woorden worden steeds zachter gemaakt, net zo lang tot er nauwelijks meer iets van wordt verstaan.
  Het is vooral dit spraakaudiogram dat duidelijk maakt of je baat kan hebben van het gebruik van een hoortoestel.
  
• Richtinghorentest: Een richtinghorentest maakt duidelijk in hoeverre je kunt bepalen waar een geluid vandaan komt. Dat lukt alleen als beide oren (met een hoortoestel) nagenoeg even goed functioneren. Daarom kan deze test worden gebruikt bij de evaluatie van de hoortoestelaanpassing. Tijdens de test krijg je geluiden te horen via diverse luidsprekers die om je heen zijn geplaatst. Je moet steeds aangeven uit welke richting (luidspreker) het geluid afkomstig is.
• Hersenaudiometrie (BERA/BEAP-hoortest): BERA (Brainstem Evoked Response Audiometry) of BEAP (Brainstem Auditory Evoked Potentials)-onderzoek is een hoortest die zenuwactiviteit als reactie op geluid meet. Deze test geeft informatie over het functioneren van het slakkenhuis en de gehoorzenuw. Met de BERA-hoortest kan je hoordrempel voor de hoge tonen worden vastgesteld. Ook kunnen eventuele stoornissen van het gehoorzenuw worden opgespoord.
  
  Voor de test worden er drie of vier elektrodes op je (voor)hoofd en achter je oren geplakt. Vervolgens hoor je via een koptelefoon klikkende geluiden van verschillende sterktes. Via de elektroden wordt de zenuwactiviteit als reactie op het geluid bepaald.
  
  

Lees ook: Hoe praat je verstaanbaar tegen slechthorenden?

Wat kan je doen bij gehoorverlies?

Veel ouderen die slecht horen voelen zich buitengesloten en raken geïsoleerd. Uit onderzoek is gebleken dat mensen met een gehoorstoornis meer psychische problemen hebben dan horenden van dezelfde leeftijd. De meest voorkomende verschijnselen zijn wantrouwen, achterdocht, agressie, depressiviteit en lusteloosheid. Deze verschijnselen worden vaak ten onrechte verward met geestelijke achteruitgang als gevolg van bijvoorbeeld dementie.

Er bestaat tot nu toe geen enkele behandeling die de slechthorendheid kan genezen of terugdraaien. Maar er bestaan wel een aantal hulpmiddelen en tips die je kunnen helpen om de problemen te verminderen.

Hoorapparaat

Vanaf een gehoorverlies van 40 decibel in één oor kom je in aanmerking voor terugbetaling van een hoortoestel door de ziekteverzekering. Hoorapparaten zijn nog steeds niet echt populair. Nochtans is het belangrijk om bij gehoorverlies niet te lang te wachten met een hoorapparaat. Hoe eerder je met gehoorrevalidatie begint, hoe sneller je hersenen zich zullen aanpassen en je zal wennen aan het hoorapparaat en des te groter is de kans dat het functieverlies omkeerbaar is.

Er bestaan vele soorten en maten hoortoestellen. Sommige toestellen versterken vooral hoge tonen, andere versterken meer de lage tonen of de middentonen. De meeste hoortoestellen hebben bovendien instelmogelijkheden met betrekking tot de maximale versterking, de demping van (plotseling optredende) harde geluiden, de filtering van achtergrondgeluiden enz.

Nieuwe technische mogelijkheden volgen elkaar in hoog tempo op, zoals bijvoorbeeld afstandsbediening, automatische luidheidregeling en programmeerbaarheid voor meer dan één instelling. Je kan je hoortoestel bijvoorbeeld ook aansluiten op je smartphone of een ander elektronisch toestel. Toch moet je er rekening mee houden dat alle hoortoestellen hun beperkingen hebben en dat zij nooit zo goed zullen werken als het normaal horende oor. Een slechthorende wordt dus, zelfs met de beste hoortoestellen, nooit normaalhorend.

Andere hulpmiddelen en maatregelen

• De akoestiek van een kamer is te verbeteren door het aanbrengen van absorberend materiaal, bijvoorbeeld een tapijt op de vloer, gordijnen aan de vensters, enz.
• Er bestaan allerlei hulpmiddelen voor slechthorenden, zoals telefoons, GSM’s en deurbellen met geluidsversterking en/of lichtsignalen, wekkers met lichtsignalen, vibraties al dan niet in combinatie met biepgeluiden enz.
• Er bestaan allerlei hulpmiddelen voor het beter horen van televisie en radio. Zo bestaan er bv. draadloze systemen die het geluid rechtstreeks in je oren brengen via een hoofdtelefoon. Sommige systemen zijn speciaal ontworpen voor dragers van een hoorapparaat.
  

Lees ook: Hoorapparaten: wacht er niet te lang mee als u minder goed hoort

Bronnen:
www.kno.nl
www.hoorprofiel.be
www.een-en-al-oor.be
www.veiligheid.nl
www.stichtinghoormij.nl
www.hoorwijzer.nl