Risicofactoren zelfdoding

nieuws Op de vraag waarom mensen zelfmoord plegen is geen eenduidig antwoord te geven. Er zijn geen algemene oorzaak-gevolgrelaties aan te geven die suïcidaal gedrag verklaren. Een complex geheel van factoren leidt tot het gedrag, waarbij vaak niet duidelijk is welke factor nu de belangrijkste rol speelt. Wel kan gesteld worden dat er meer risico bestaat bij mensen die te maken krijgen met (een combinatie van) dergelijke factoren.

Dit samen voorkomen van verschillende factoren kan dus een situatie creëren waarin suïcidaal gedrag optreedt. Het komt veelal voor in aanwezigheid van een aantal achterliggende risicofactoren, gecombineerd met uitlokkende en ontremmende factoren en in afwezigheid van beschermende factoren.

De achterliggende risicofactoren vormen een kwetsbare grond, waarop suïcidaliteit kan groeien. Een uitlokkende factor kan ervoor zorgen dat men zijn gedachten en plannen ook ten uitvoer brengt. Het vormt de druppel die de emmer doet overlopen. Deze uitlokkende factor situeert zich in de periode onmiddellijk voor de poging of suïcide en komt vaak samen voor met een ontremmende factor. Ontremmende factoren fungeren als drempelverlagers voor suïcidaal gedrag.

Van belang bij suïcidaliteit is tevens het ontbreken van beschermende factoren. Indien een drietal van deze beschermende factoren wel aanwezig zijn, verlaagt het suïciderisico met 70 tot 85%. Het installeren van deze beschermende factoren is dus van vitaal belang in suïcidepreventie.

Vier groepen van factoren worden onderscheiden.

1. Kwetsbaarheidsfactoren

• Historisch en geografisch blijkt dat mannen oververtegenwoordigd zijn in de suïcidecijfers. Vooral alleenstaande mannen boven de 45 jaar hebben een sterk verhoogd risico.

• Alleen leven, gescheiden of weduwnaar zijn blijken het risico te verhogen.

• Ongunstige socio-economische omstandigheden en werkloosheid. Werkloosheid zou het risico op zelfmoord twee à drie maal vergroten. Het risico is vooral groter bij individuele werkloosheid. Bij collectief ontslag is er geen verhoging van het risico.

• Onderzoek in Vlaanderen heeft een verhoogd risico op suïcidaal gedrag bij homo- of biseksuele jongeren aangetoond.

• Bij personen met een psychiatrische problematiek is het risico 30 à 40 maal groter dan in de doorsnee bevolking. Dit wil niet zeggen dat suïcide een rechtstreekse gevolg is van een psychiatrisch syndroom.
De symptomen van mensen die lijden aan schizofrenie, verslaving en depressie (zoals stemmen horen, moe zijn, niet kunnen slapen, hunkeren naar een middel,... ) zijn zo oncontroleerbaar dat deze patiënten na een tijd het gevoel hebben dat ze niet aan deze symptomen kunnen ontsnappen. Dit dreigt hen zo machteloos te maken dat suïcide nog het enige middel lijkt om deze symptomen te stoppen.

• Geschat wordt dat een 80% van de mensen die suïcide plegen, lijdt aan depressie. Vooral hopeloosheid is een belangrijke voorspellende factor voor suïcidaal gedrag. Naast duidelijke psychische kenmerken kunnen ook somatische symptomen wijzen op een depressief toestandsbeeld. Voorbeelden hiervan zijn: hoofdpijn, misselijkheid, vermoeidheid, slaap- en eetlustproblemen. Andere non-verbale tekenen van depressie zijn: verwaarlozing van het uiterlijk, weinig of geen oogcontact, tegendraads gedrag,...

• Bij iedere psychotische problematiek (o.a. schizofrenie) is er een verhoogd risico voor suïcide.

• Afhankelijkheid van alcohol maakt de sociale relatie en het intellectueel functioneren kapot en maakt op deze manier de persoon erg hulpeloos.

• Ook bij borderline-patiënten is er een hoog risico. Een borderline-persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relaties, in het zelfbeeld en in de affecten en door een hoge mate van impulsiviteit.

2. Uitlokkende factoren

• Hier moet in de eerste plaats gedacht worden aan iedereen die te maken heeft met een verlies, actueel of dreigend, reëel of vermeend, materieel of immaterieel. Dit kan een verlies zijn van verschillende zaken:

• personen of sociale omgeving: overlijden, verhuizing, echtscheiding, ziekenhuisopname, eenzaamheid,...
• van waarden: transculturele problematiek, identiteitscrisis, gevangenneming, suïcide(pogingen) van een familielid, verlies van goede naam en faam, het eigen leven als zinloos ervaren, schuld- en minderwaardigheidsgevoelens,...
• van verwachtingen in anderen: het gevoel miskend te worden in zijn/haar lijden, gepest of afgewezen worden,...
• van beroepsstatus, werk of geld: werkloosheid, degradatie, schulden, dreigende uithuiszetting,...
• van lichamelijke integriteit: ziekte, ongevul, amputatie,... en hierdoor verlies van potentie, aftakeling van vermogens, afhankelijk worden van anderen, pessimistische verwachtingen naar de toekomst,...

Hoe sterker dit verlies het gevoel van eigenwaarde aantast, hoe minder de betrokkene hoop heeft op verbetering of herstel en hoe langer hij er 's nachts (letterlijk) van wakker ligt, des te groter is het risico.

• Omgekeerd kan ook promotie of hoge verwachtingen van anderen naar de persoon toe een ernstige levenscrisis tot gevolg hebben. De betrokkene kan immers vrezen niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen.

• Mishandelde vrouwen stellen bijzonder vaak suïcidaal gedrag. Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat de helft van de vrouwen die een zelfdoding proberen seksueel misbruikt zijn. Als deze vrouwen eenmaal misbruikt zijn, is de kans op een nieuw misbruik verder in hun leven groter en daarmee ook de kans op suïcide.

3. Ontremmende factoren

Deze factoren verlagen de drempel om over te gaan tot suïcidaal gedrag. Ze zorgen ervoor dat de stap om over te gaan tot het stellen van suïcidaal gedrag vergemakkelijkt wordt. Ook voorbeelden van suïcidaal gedrag in de omgeving zoals bij familieleden, vrienden of in de media, zorgen voor een ontremmende werking.

• Een suïcidepoging in de voorgeschiedenis is een belangrijke ontremmende factor voor verder suïcidaal gedrag. Eens iemand een poging heeft ondernomen is de stap naar een tweede, derde,... poging sneller gezet.

• De karaktertrek impulsiviteit blijkt ook een ontremmende factor voor suïcide te zijn. Algemeen maken mensen met in hun verleden gebeurtenissen die wijzen op impulscontroleverlies een hoge kans op suïcide.

• Aangezien afhankelijkheid van alcohol, medicatie en drugs ook een kwetsbaarheidsfactor is, werkt het erg suïcide-inducerend.

• Daarnaast werkt de beschikbaarheid en informatie over de dodelijkheid van een middel ook heel ontremmend.

4. Afwezigheid van beschermende factoren

Een afkeurende houding t.o.v. zelfmoord werkt preventief. De belangrijkste beschermende factor is sociale steun. Bij jongeren zijn zowel gepercipieerde betrokkenheid van de familie (ouders) als van de school belangrijk. Bij jongens zijn goede schoolresultaten eveneens een beschermende factor.

Overzicht

Cognitieve stijl en persoonlijkheid
• sociale vaardigheden
• zelfvertrouwen
• hulp zoeken bij moeilijkheden
• openheid

Culturele en socio-demografische factoren
• sociale integratie
• goede relatie met klasgenoten
• goede relatie met leerkrachten en volwassenen
• steun van relevante anderen
• goede relatie met familieleden
• steun van familie

Meer info: www.zelfmoordpreventievlaanderen.be