25 tips voor veilig stoken in open haard en houtkachel

dossier

Een open haard, kolen- of houtkachel zijn de grootste milieuvervuilers in huis. Tijdens het stoken komen gassen en stofdeeltjes vrij die slecht zijn voor de gezondheid van de bewoners én de buren.

In huizen waar een kachel of open haard gestookt wordt, worden hoge gehalten van fijnstof en schadelijke rookdeeltjes zoals PAK’s (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) gemeten. Dit is een groep van teerachtige stoffen die ontstaan bij een onvolledige verbranding. Sommige PAK’s zijn kankerverwekkend, bijvoorbeeld benzo(a)pyreen. Bij een verkeerd gebruik van een houtkachel of open haard kunnen ook dioxines ontstaan, die net als sommige PAK’s gevaarlijk zijn voor de gezondheid.

Lees ook: Wat zijn dioxines en wat zijn de effecten op de gezondheid?

Vooral kinderen kunnen in huizen waar regelmatig hout wordt gestookt vaker last krijgen van luchtwegklachten zoals verkoudheid, astma, bronchitis en longontsteking. Ook mensen met astma, COPD of hartziekten reageren extra gevoelig op deze stoffen. Als een huisgenoot gevoelige longen of hartklachten heeft, installeer je beter geen open haard of houtkachel. Een toestel op basis van stralingswarmte, zoals een tegel- of speksteenkachel of een gasgestookt toestel, is dan een betere keus. De manier waarop je stookt, bepaalt voor een groot deel de mogelijke gezondheidsrisico’s voor jezelf en/of je buren. Wie slim stookt kan er zonder zorgen zijn woning mee verwarmen.

Lees ook: Open haard, houtkachel en pellets schadelijk voor de gezondheid?

Gebruik alleen voldoende droog hout. Droog hout kan je herkennen aan scheuren en loszittende schors. Als je dikke stronken klieft, verliest het hout sneller vocht. Droog hout weergalmt als je twee stukken tegen elkaar staat, terwijl nat hout een dof geluid geeft.
Indien je houtblokken verbrandt, koop je je brandhout het best bij een erkende houthandelaar, die je garanties kan geven over de kwaliteit en het vochtgehalte van het brandhout. Stukhout dient gemiddeld genomen twee jaar luchtdroog gedroogd te worden, om tot een vochtgehalte van 20 % te komen. Loofhout is beter dan naaldhout omdat het minder hars bevat.
Volgende houtsoorten mag je volgens de Vlaamse milieureglementering niet verbranden in open haard of houtkachel omdat hierbij chemische stoffen vrijkomen die schadelijk zijn voor je gezondheid en die van omwonenden: sloophout, geverfd of gebeitst hout, geïmpregneerd hout of verduurzaamd hout (herkenbaar aan de lichtgroene kleur) en triplex, multiplex, spaanplaat of andere samengestelde houtproducten. Deze laatste bevatten lijm en andere kunststoffen. Bij de verbranding komen schadelijke stoffen vrij. Groenafval of snoeihout mag ook niet, tenzij het voldoende droog is.
Houtbriketten kan je wel gebruiken. Houtbriketten zijn zeer milieuvriendelijk, zolang je ze droog bewaart. Door de kleine vochtigheidsgraad (10%) en de hoge dichtheid hebben de briketten een hoge energiewaarde en een efficiënte verbranding. Bruinkool- en zaagselparafinnebriketten zijn daarentegen minder geschikt omdat ze schadelijke producten bevatten.
Houtpellets zijn een milieu- en gebuiksvriendelijk, economisch en veilig alternatief voor gewoon hout. Je hebt daarvoor wel een speciale pelletskachel nodig. Houtpellets zijn geperste houtkorrels, gemaakt van reststromen zoals snoeihout, zaagsel, houtspaanders. Indien je houtpellets verbrandt, dan moeten deze voldoen aan een aantal wettelijke kwaliteitsvoorwaarden die garanderen dat de verbranding van de pellets leidt tot zo weinig mogelijk luchtverontreiniging. De pellets moeten chemisch onbehandeld zijn. Ze moeten een vochtgehalte van minder dan 10 percent hebben en een asgehalte van minder dan 1,5 percent. De verbrandingswaarde moet minimaal 16.3 MJ/kg en de dichtheid moet minimaal 600 kg/m³ bedragen. Er worden diverse samenstellingsvoorwaarden opgelegd, zoals de gehaltes aan zwavel, stikstof, chloor, arseen, cadmium, lood, enz. Op de zakken waarin de houtpellets verkocht worden, moet een etiket aanwezig zijn met alle technische informatie over de kwaliteit van de pellets. De pellets moeten op een droge, liefst geïsoleerde opslagplaats worden bewaard.
Een houtkachel is geen 'allesbrander'. Verbrand geen houtkrullen, huishoudelijk afval, plastic, karton of papier en zeker geen drukwerk. Dat is trouwens bij wet verboden.
In België mogen sinds 2012 enkel nog (hout)kachels verkocht worden die voldoen aan strenge normen, afhankelijk van het type toestel (voorzetkachels, inzetkachels, accumulerende toestellen, pellettoestellen, open haarden, ketels en ketel-kachel combinaties). In praktijk wordt bij deze nieuwe kachels en ketels de uitstoot beperkt door ondermeer het voorzien van optimale en getrapte zuurstofvervoer, naverbranding van de rookgassen, en het beter isoleren van de verbrandingskamer. Bij elk nieuw toestel moet bij de technische handleiding een verklaring van overeenstemming toegevoegd worden. Je laat je hierbij het best bijstaan door een professionele verkoper of verdeler van kachels. Hout- en steenkoolkachels die geproduceerd en verkocht werden voor 2012 moeten niet voldoen aan de Belgische productnormering. Dus indien je een tweedehands-toestel koopt dat geproduceerd is voor 2012 heb je geen garanties over de kwaliteit en uitstoot van deze installatie.
Kies een open haard of houtkachel met de juiste capaciteit. Een kachel met een te klein vermogen zal nooit voldoende warmte produceren om de gewenste temperatuur te bereiken. Omgekeerd moet je bij een kachel met een te groot vermogen al heel snel de luchttoevoer sterk beperken om het niet té warm te krijgen. Bij gebrek aan zuurstof brandt het hout dan minder fel. De temperatuur zakt, maar de verbranding verloopt niet langer optimaal, zodat de rook meer ongezonde stoffen bevat en een onaangename geur verspreidt. Kan je de luchttoevoer zelden of nooit zo goed als volledig openzetten zonder dat het in huis meteen bloedheet wordt, dan is het vermogen van je kachel duidelijk veel te groot.
Als je alleen hout wilt verbranden en niet van plan bent om ook steenkool te gebruiken, dan koop je het best geen zogenaamde 'allesbrander' maar een gewone houtkachel. Die is niet alleen goedkoper dan een 'allesbrander', maar werkt ook beter. Nog beter is een toestel met een hoog rendement, zoals een tegel- of speksteenkachel.
Een goed alternatief voor een klassieke houtkachel is een zogenaamde pelletkachel. Een pelletkachel is een kachel die zichzelf voorziet van pellets en automatisch begint te branden bij het opstarten. De pellets worden aangevoerd naar het brandpotje via een schroef of een stappenmotor ( afhankelijk van het merk van de kachel ). Dit gebeurt op regelmatige tijdstippen en is regelbaar. Zo kan je de kachel instellen al naargelang de warmte die je wenst. Een ingebouwde ventilator zorgt voor luchttoevoer bij de ontsteking, blaast regelmatig de assen uit de brandpot en dwingt de afvoer van de uitlaatgassen. Het rendement van een pelletkachel is minstens 80%. Pelletkachels verwarmen de ruimte waarin ze staan voornamelijk door middel van convectie, terwijl de klassieke houtblokkachels hoofdzakelijk verwarmen door middel van straling.
Lang niet gestookt? Controleer met de hand of een lucifer of de schoorsteen goed trekt. Is dat niet het geval, dan moet je voorverwarmen om de schoorsteen geleidelijk op te warmen en een goede trek te krijgen. Stapel enkele aanmaakblokjes op een bedje van dun aanmaakhout, steek het bovenste blokje aan en wacht tot het aanmaakhout brandt, en bouw het vuur langzaam op. Een andere methode is om eerst enkele proppen onbedrukt papier zo dicht mogelijk bij het schoorsteenkanaal te verbranden. Zo jaag je de koude lucht uit de schoorsteen.
Steek de kachel aan met aanmaakhout of natuurlijke aanmaakblokjes. Gebruik geen krantenpapier, brandspiritus of paraffineblokjes.
Leg het best brandbare materiaal bovenaan. Je legt dus best eerst grotere blokken hout, dan wat kleinere takjes en dan de aanmaakblokjes. Dit lijkt niet logisch, maar onderzoek wijst uit dat er bij het aansteken minder ongezonde stoffen vrijkomen.
Er moet voldoende luchttoevoer zijn. De uitlaatklep naar de schoorsteen staat bij het begin van het stoken best volledig open. Kachels zijn (meestal) voorzien van regelbare kleppen, waarmee je de luchttoevoer kan regelen. Deze kleppen zet je tijdens het stoken het best volledig open. Zodra het vuur goed brandt, verminder je de luchttoevoer een beetje. Als de kachel of allesbrander te veel zuurstof aanzuigt, brandt het hout te fel. Het krijgt niet de tijd om volledig te verbranden en de schoorsteen zuigt vonken aan. Sluit nooit de luchttoevoer van je houtkachel af als de temperatuur te hoog oploopt. De schoorsteen trekt dan minder goed en de rook bevat meer ongezonde stoffen zoals koolmonoxide. Als het vuur te heet wordt, voeg je beter minder brandstof toe in plaats van de luchttoevoer te minderen.
Let op de kleur van de die uit de schoorsteen komt. Donkere rook duidt op een onvolledig verbrandingsproces. De oorzaak kan een slecht trekkende schoorsteen, te weinig luchttoevoer, te natte of voor het toestel ongeschikte brandstof zijn. Witte of kleurloze rook wijst er meestal op dat het verbrandingsproces optimaal verloopt. De kleur van de vlam is ook belangrijk. Als het vuur goed brandt, zijn de vlammen helder geel en gelijkmatig (behalve bij gasverbranding, waar de vlam blauw moet zijn). Een oranje, instabiel flakkerende vlam duidt op onvolledige verbranding.
Laat het vuur vanzelf doven. Als je een vuur tempert door de luchttoevoer te verminderen, komen veel schadelijke stoffen vrij. Daarom moet het vuur vanzelf uitbranden. Verlaat het pas als het goed gedoofd is, zo vermijd je brandgevaar. Gooi ook geen hout meer op het vuur kort voor je het huis verlaat of naar bed gaat.
Stook liever niet bij mistig of windstil weer en evenmin bij temperatuurinversie, wanneer de onderste luchtlagen kouder zijn dan de bovenste (vb. als de rookpluim niet meer verticaal omhoog stijgt maar zich op een bepaalde hoogte horizontaal beweegt). De rook wordt dan slecht verdund waardoor roetdeeltjes neerslaan in je buurt. In sommige gemeenten bestaat een tijdelijk stookverbod bij ongunstige weersomstandigheden. je kan je informeren bij de milieudienst van je gemeente, om te achterhalen of in jouw gemeente reeds een tijdelijk stookverbod van kracht is.
Leeg de aslade tijdig. Gebruik de as van je kachel, allesbrander of open haard niet als meststof in de moestuin. De as van hout bevat altijd schadelijke stoffen, zoals dioxines. Planten halen die via hun wortels uit de bodem en slaan ze op. Laat de as van je kachel of allesbrander haard buiten in een afgesloten, onbrandbare container afkoelen en geef dit afval mee met het huisvuil.
De schoorsteen trekt lucht uit je woning aan en voert verbrandingsgassen af. Dat lukt alleen met een schoorsteen die boven de nok van het dak en aanpalende gebouwen uitsteekt. De schouwmond komt bij een zadeldak bij voorkeur minimaal één meter boven de nok van het dak uit, bij een plat dat is dat bij voorkeur minimaal 2 meter. De schouwmond komt bij voorkeur ook minimaal een meter boven de nok van de (aangrenzende) omliggende gebouwen uit. Als dat niet zo is, is een valwindafleider of trekverbeteraar aangewezen. De schouwmond bevindt zich zover mogelijk van de omliggende woonverblijven. De schouwmond is hoger gelegen dan omliggende ‘aanvoerpunten’ zoals vensters, deuren, terrassen, aanzuigpunten van ventilatiesystemen,…
De diameter van het schoorsteenkanaal aan je kachel of haard zijn aangepast. Anders trekt de schoorsteen slecht en vergroot het risico op een schoorsteenbrand.
Bepaalde fabrikanten verkopen elektrostatische deeltjesvangers. Deze worden op de schouwmond geplaatst en verwijderen de stofdeeltjes uit de rookgassen. Het belangrijkste probleem is dat door continue of piekbelastingen aan roet, de elektrodes overbelast raken, waardoor ze na een tijd ondermaats of zelfs helemaal niet meer functioneren. In praktijk zou je iedere paar maanden deze elektrodes moeten schoonmaken. Dat impliceert dat je telkens op je dak moet kruipen voor het onderhoud, of dat je telkens een schoorsteenveger daarvoor moet inhuren. Een andere mogelijkheid is de installatie van een katalysator in de kachel of in het rookgasafvoerkanaal. Een katalysator zorgt ervoor dat de nog onverbrande deeltjes alsnog worden geoxideerd. Maar ook hier doen zich in praktijk nog allerlei belemmeringen voor. Verdere technologische ontwikkeling is dus nodig om deze technieken algemeen toepasbaar te maken voor kachels en ketels op vaste brandstof.
Laat de schoorsteen minstens één keer per jaar vegen. In sommige brandverzekeringspolissen en sommige gemeenten is jaarlijks reinigen van de schoorsteen zelfs verplicht. De juiste manier van ventileren
Het is belangrijk om goed te ventileren tijdens het stoken. Hierdoor komt er verse lucht in huis en krijgt het vuur genoeg zuurstof om te branden en worden vervuilende stoffen afgevoerd. In goed geïsoleerde woningen met weinig kieren en naden moet extra worden geventileerd. Bij onvoldoende luchttoevoer kan namelijk een vergiftiging ontstaan door het geurloze koolmonoxide. Wees hiervoor extra waakzaam wanneer het KMI waarschuwt voor CO-vergiftiging.
Ventileer je woning door een raam of deur op een kier te zetten tijdens het stoken, tenzij er een ventilatierooster voorzien is. Afhankelijk van het type open haard of houtkachel moet je meer of minder ventileren tijdens het stoken. Een open vuur verbruikt per uur al snel 250 m³ lucht (een kamer met een hoogte van 2,5 m en afmetingen van 10 bij 10 m). Een gesloten verbrandingstoestel gebruikt veel minder lucht, in het totaal nog geen 50 m³ per uur.
Er kunnen problemen ontstaan wanneer er in het huis mechanische luchtafvoer is zoals centrale ventilatie of een afzuigkap. Door deze onderdruk wordt de trek in de schoorsteen te klein. Een mogelijke oplossing is dan een aparte luchttoevoer via een buis door de kruipruimte, die vanaf een buitenmuur dicht bij de open haard uitmondt.