Wat zijn dioxines en wat zijn de effecten op de gezondheid?

In dit artikel

Wat zijn bronnen van dioxines?
Hoe worden we blootgesteld aan dioxines?
Wat zijn de effecten bij de mens?
Wat is een dioxinevergiftiging?
Wat is een dioxinecrisis?

dossier

Dioxines en dioxineachtige polychloorbifenylen (DL-PCB’s) zijn giftige chemische stoffen die bijna overal ter wereld voorkomen. Je krijgt ze vooral binnen via het eten van dierlijke producten. Op lange termijn kunnen deze stoffen schadelijk zijn voor de gezondheid. Onder andere problemen met de voortplanting, de ontwikkeling, het immuunsysteem en de hormoonbalans zijn mogelijk. Bij heel hoge doseringen kunnen ze zelfs tot kanker leiden. De bovengrens voor de hoeveelheid dioxines en DL-PCB’s in onze voeding en in diervoeder is op Europees niveau vastgelegd.

Wat zijn bronnen van dioxines?

Dioxines vermijden is in principe niet mogelijk. Hoewel de uitstoot sterk is verminderd de laatste 25 jaar, komen ze in heel België nog altijd vrij in kleine concentraties.

Mogelijke bronnen zijn:

Verbrandingsprocessen, bijvoorbeeld van commercieel afval
Het gebruik van brandstoffen, zoals hout, kolen of olie
Natuurverschijnselen, zoals vulkanische activiteit en bosbranden
Industriële processen, zoals smelten
De productie van sommige herbiciden en pesticiden
De ontmanteling en recyclage van elektronische producten
Het roken van sigaretten
Vee krijgt de vervuiling vooral binnen via de bodem. Koeien eten bijvoorbeeld gras met roet- of kleideeltjes. Varkens en kippen wroeten en pikken in de bodem.
Vee kan ook veevoer eten dat vervuild is met dioxines en DL-PCB’s. Bijvoorbeeld door illegaal mengen van transformatorolie met oliën en vetten bestemd voor veevoeder.
Dioxines hechten zich aan klei. Zo komt de vervuiling ook in rivieren, oceanen en uiteindelijk in vissen terecht.

De dioxines hopen zich op in het vetweefsel van dieren en zijn moeilijk afbreekbaar. Daardoor vind je ze vooral in dierlijke producten zoals (vette) vis, vlees, melk en eieren. Meer dan 90 procent van de menselijke blootstelling aan dioxines is afkomstig van voedsel. Zoetwatervis bevat veruit de hoogste hoeveelheden.

Lees ook: Waarom je best niet te vaak sushi en sashimi eet

Hoe worden we blootgesteld aan dioxines?

Blootstelling aan dioxinen kan plaatsvinden door:

Het consumeren van voedsel, vooral dierlijke vetten, waarin dioxines zich hebben opgehoopt
Het drinken van water waarin dioxines zijn neergeslagen of dat verontreinigd is door industrieën
Het inademen van damp of lucht die sporen bevat van dioxines
Het per ongeluk binnenkrijgen van grond die dioxines bevat
Opname van dioxines door huidcontact met lucht, grond of water

Dioxines kunnen lang in het lichaam blijven. Het kan 7 tot 11 jaar duren voordat de toxiciteit van een dioxine is gehalveerd. In 2018 heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) de grenswaarde vastgelegd op 2 picogram (een miljoenste van een miljoenste gram) per kilo lichaamsgewicht per dag.

Wat zijn de effecten bij de mens?

Wetenschappers hebben blootstelling aan dioxines gelinkt aan verschillende schadelijke effecten, waaronder:

Kanker
Aangeboren handicaps
Verlies van zwangerschap
Verminderde vruchtbaarheid
Verminderd aantal zaadcellen en laag testosterongehalte
Endometriose
Diabetes
Leerproblemen
Onderdrukking van het immuunsysteem
Longproblemen
Huidaandoeningen, zoals chlooracne
Dioxines kunnen tijdens de zwangerschap van een persoon op een foetus en via de borstvoeding op een baby overgaan. Dit kan leiden tot neurologische ontwikkelingsproblemen.

Lees ook: Moet je kip afspoelen met water voor het koken?

Wat is een dioxinevergiftiging?

Bij de meeste mensen met dioxinevergiftiging worden de cellulaire processen in het lichaam verstoord. Daardoor kunnen orgaanfalen, hormonale onevenwichten en schade aan het cardiovasculaire systeem optreden. Sommige patiënten ontwikkelen chlooracne, een aandoening waarbij zich cysten op het gezicht vormen. Naarmate ze zieker worden, kunnen patiënten vermoeidheid en zwakte ervaren. Als een behandeling uitblijft en de blootstelling aanhoudt, kunnen de complicaties van dioxinevergiftiging fataal worden. Dioxinevergiftiging kan bijvoorbeeld voorkomen bij mensen die op het werk vaak in contact komen met dioxines.

Wat is een dioxinecrisis?

De dioxinecrisis verwijst naar een voedselschandaal dat bekend werd op 27 mei 1999. Een grote hoeveelheid dioxine bleek in onze voedselketen terecht zijn gekomen. De dioxinevervuiling trof vooral de kippensector. Belgen aten dat jaar dus massaal besmette eieren en vlees.

Hoewel men de gezondheidseffecten initieel minimaliseerde, kwam men daar later op terug. Volgens een studie van Vlaamse onderzoekers, onder wie kankerspecialist Nik van Larebeke, behoren dioxines tot de sterkste kankerbevorderende stoffen die ooit getest werden. Door de dioxinecrisis zouden 20.000 vrouwen kanker hebben gekregen, 22.000 mensen diabetes en 24.000 mensen een hoge bloeddruk. Andere onderzoekers trekken de nauwkeurigheid van de studie in twijfel. Ze stellen dat er enkel bewijs is voor een verhoogd risico op kanker bij blootstelling aan hoge hoeveelheden dioxine, wat niet het geval was bij de studie van van Larebeke en co.