Tekenencefalitis na tekenbeet: griepachtige symptomen met mogelijk ernstige gevolgen

In dit artikel

Teken
Waar komt de ziekte voor?
Hoe kan je besmet raken?
Symptomen tekenencefalitis
Tekenencefalitis voorkomen
Vaccinatie

dossier

Tekenencefalitis is één van de ziekten die door een tekenbeet kan overgedragen worden op de mens. Ze kan een ontsteking van hersenen (encefalitis) of hersenvlies (meningitis) veroorzaken. Deze ziekte komt minder vaak voor dan Lymeziekte. Andere namen zijn Tickborne encefalitis (TBE), Frühsommer meningo-encefalitis (FSME), Russian spring-summer encefalitis (RSSE), Central European encefalitis (CEE). Deze ziekte wordt veroorzaakt door een virus (flavivirus).

Teken

De teek is een zogenaamde geleedpotige, en behoort tot de mijten. Er bestaan twee verschillende families van teken: de harde of schildteken (Ixodidae) en de zachte of lederteken (Argasidae). In totaal komen er over de wereld meer dan 800 tekensoorten voor! Van een tekenbeet op zich wordt de mens normaal gesproken niet ziek, maar de teek kan wel een rol spelen bij het overbrengen van diverse ziekten. De werkelijke boosdoener is niet de teek zelf, maar de bacterie of het virus die hij via zijn speeksel en darminhoud overbrengt van de ene op de volgende gastheer.

Binnen Europa kunnen via teken 4 ziekten op de mens worden overgebracht:

De ziekte van Lyme
Tick Borne Encephalitis (ook wel bekend als TBE) of TBD (Tick Born Disease) of Früh Sommer Meningo Encephalitis (FSME)
Ehrlichiose
Fièvre boutonneuse (in Zuid-Europa, door de tekensoort Rhipicephalus sanguineus)

Lees ook: Ziekte van Lyme: hoe ernstig is een besmetting?

Waar komt de ziekte voor?

Het virus komt voor in bosrijke gebieden in ten minste 27 Europese landen, waaronder populaire vakantielanden als Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland, Italië, Kroatië, Slovenië, Noorwegen, Zweden en Finland. Vooral wie in de natuur gaat wandelen, sporten of kamperen, loopt het risico om gebeten te worden door een teek. In gebieden waar teken met het TBE-virus voorkomen, blijkt 9% van de diertjes besmet.

Elk jaar lopen in Europa ongeveer 10.000 mensen de ziekte op. In België is het risico op een infectie met het TBE-virus zeer klein. Tussen 2019 en 2021 raakten 13 Belgen besmet: 10 van hen na een reis in het buitenland, 3 van hen in eigen land. Bij ons kunnen teken ook de ziekte van Lyme overbrengen.

Hier vind je een kaart met de gebieden waar tekenencefalitis voorkomt.

Lees ook: Waarop moet je letten na een tekenbeet?

Hoe kan je besmet raken?

Mensen kunnen de infectie oplopen door een beet van een besmette teek of, minder vaak, na consumptie van rauwe melk(producten) van besmette dieren (geiten, schapen, koeien). Er zijn sporadische infecties door bloedtransfusies en borstvoeding beschreven.

Omdat het virus zich in de speekselklier van de teek bevindt, wordt het virus reeds in het begin van het bloedzuigen op de mens overgebracht. Dit in tegenstelling met de ziekte van Lyme: daar moet de teek minstens 12 tot 24 u op de huid zitten om de besmetting te kunnen overdragen.

Lees ook: Wat kan je doen om de ziekte van Lyme te voorkomen?

Symptomen tekenencefalitis

Bij ongeveer twee derde van de gevallen verloopt de infectie zonder symptomen. Bij kinderen verloopt de ziekte meestal minder ernstig, maar de ernst neemt toe met de leeftijd.

TBE-infectie verloopt vaak in twee fasen:

Eerste fase: koorts, hoofdpijn, spierpijn en vermoeidheid. Dit duurt meestal enkele dagen. Daarna heeft men een klachtenvrije periode van 4 tot 10 dagen. Tot twee derde van de patiënten herstelt zonder verdere klachten.
Tweede fase: hoge koorts, ernstige hoofdpijn, verlammingsverschijnselen, epilepsie… als gevolg van een ontsteking van hersenen (encefalitis) en/of hersenvlies (meningitis). Zelden leidt dit tot ernstige en blijvende aandoeningen van het zenuwstelsel.

Blijvende neurologische letsels zijn mogelijk.

Het Europese subtype veroorzaakt doorgaans een mildere ziekte: 20-30% van de patiënten maakt een tweede fase door. Het Far East-subtype veroorzaakt een ernstigere en soms monofasische ziekte, met vaker ernstige neurologische schade. Het Siberische subtype veroorzaakt vaker chronische of progressieve ziekte.

Tekenencefalitis is in de beginfase moeilijk vast te stellen door het tweefasig verloop. Bovendien krijg je geen kringvormige uitslag zoals bij de ziekte van Lyme wel het geval is. Dokters raden aan om na een tekenbeet alert te zijn voor griepachtige symptomen. “Patiënten besmet met het TBE-virus krijgen in een eerste fase meestal koorts, spierpijn en hoofdpijn”, zegt dr. Charlotte Martin, afdelingshoofd Infectieziekten, CHU Saint-Pierre. “Wanneer na een tekenbeet de eerste symptomen verdwenen zijn, kunnen bij TBE na ongeveer twee weken ernstigere symptomen opduiken. Zo kan de virale infectie de hersenen en het ruggenmerg aantasten. Er bestaat geen specifieke behandeling.”

Tekenencefalitis voorkomen

Men kan het risico op TBE-virusinfectie verminderen door de kans op tekenbeten te verminderen en door geen ongepasteuriseerde melk -en zuivelproducten te consumeren in risicogebieden. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen biedt op www.wanda.be alle noodzakelijke info aan voor wie naar een risicogebied reist.

Om besmetting te voorkomen, wordt meestal aangeraden om bij spelen, wandelingen en werk in bossen waar besmette teken voorkomen, en zeker in een bos met lage onderbegroeiing, de huid te beschermen met lange mouwen, lange broekspijpen en gesloten schoenen.
Daarnaast is het aangeraden om op de paden te blijven en niet door struiken en planten te kruipen waarop misschien teken zitten te wachten op een gastheer.
Zet kinderen een pet op (teken vallen op het hoofd).
Kampeer niet aan de bosrand, niet langs de omzoming van de camping.
In verdachte gebieden wordt aangeraden het hele lichaam om de 3-4 uren te controleren op de aanwezigheid van teken.
Het gebruik van insectenwerende producten op de huid kan helpen, maar zij beschermen slechts tijdelijk.
Draag kleren die met insecticiden zijn behandeld. Het gebruik van geïmpregneerde kleding voor een kortere periode (weken of maanden) is veilig en waarschijnlijk ook voor langdurig gebruik.

Het voornaamste is om een teek zo snel mogelijk te verwijderen, en dat op de juiste manier.

Lees ook: Tekenbeet: hoe een teek verwijderen?