Van nadruppelen tot te laat komen: acht types van urine-incontinentie bij mannen

Urine-incontinentie ontstaat wanneer een deel van het urinesysteem niet meer functioneert door problemen met de blaaslediging (bijv. door een verstopping of een probleem met de sluitspier) of door een stoornis van de vulling van de blaas, bijvoorbeeld wanneer er een storing ontstaat tussen de signalen van de blaas naar de hersenen. 

Ongewild urineverlies of urine-incontinentie wordt vaak gezien als een typische vrouwenkwaal. Nochtans komt het ook vaak voor bij mannen, maar wel veel minder dan bij vrouwen.

Zeker bij mannen bestaat er groot taboe rond urineverlies. Veel mannen denken nog altijd dat het een normaal verouderingsverschijnsel is en raadplegen dan ook geen arts.  Ook de (onterechte) vrees om na een urologische ingreep impotent te worden, speelt mee. Tegenwoordig zijn er echter vele mogelijkheden om ongewenst urineverlies te verhelpen. De aanpak verschilt naargelang het type en de ernst van de incontinentie.

• Leeftijd

Leeftijd is de belangrijkste risicofactor voor incontinentie bij mannen. Het is geen normaal verouderingsverschijnsel, maar verandering aan de blaas en nieren door het ouder worden, kan er wel toe bijdragen. Toegenomen of juist verminderde elasticiteit van de blaas, (goedaardige) vergroting van de prostaat en veranderingen in bekkenbodemspieren kunnen bijvoorbeeld een rol spelen. Bovendien kunnen vitale lichaamsfuncties verminderen naar mate u ouder wordt.

• Prostaatproblemen

Moeilijk, niet geleidelijk of slecht kunnen uitplassen is een veel voorkomend kenmerk van prostaataandoeningen, zoals bijvoorbeeld een vergrote prostaat, die de doorgang van urine tijdens het plassen bemoeilijkt. Door een vergrote prostaat kan de plasbuis ook zodanig worden dichtgeknepen dat de blaas overvol raakt en overloopincontinentie kan ontstaan.

Na een prostaatoperatie kunnen, vaak tijdelijk, ook andere vormen van urine-incontinentie, zoals stressincontinentie, ontstaan. Bij een prostaatoperatie vanwege prostaatkanker komt incontinentie bij ongeveer 10 procent van de geopereerde mannen voor. 

Prostaatkanker op zich is zelden een oorzaak van plasproblemen. 

• Slecht werkende blaas

Toegenomen activiteit van de blaas leidt tot onwillekeurige samentrekkingen van de blaasspier (‘overactieve blaas’), waardoor klachten als plotselinge aandrang om te plassen en onwillekeurig urineverlies kunnen optreden. 

Een verminderde activiteit kan leiden tot toename van het blaasresidu zonder dat er van een obstructie sprake is. 

Ook de spieren rond de (uitgang van de) blaas kunnen minder goed werken. De plasbuis zal hierdoor ook bij lage druk in de blaas urine gaan lekken. Of de wand van de blaas kan minder elastisch of juist te elastisch worden. 

Tijdens een infectie of als er sprake is van een blaassteen, kunt u last hebben van aandrangcontinentie. U verliest al urine, zodra u enige aandrang heeft. 

• Urineweginfecties

Urineweginfecties kunnen overgevoeligheid van de blaas veroorzaken. De symptomen zijn onder andere: aandrang om te plassen, vaak plassen overdag en 's nachts (of in kleine hoeveelheden) en het toilet niet op tijd kunnen bereiken. 

Ook bij een soa kunnen plasklachten ontstaan.

• Neurologische aandoening 

Door schade aan de hersenen of het ruggenmerg, bijvoorbeeld na een beroerte, bij een dwarslaesie, multiple sclerose of de ziekte van Parkinson, kunt u de controle over uw blaas of darmen verliezen. Dit kan tijdelijk of permanent zijn, afhankelijk van de ernst van de aandoening.

• Lichamelijke aandoeningen , zoals diabetes, hartfalen, nierinsufficiëntie…

• Medicatie 

Sommige geneesmiddelen (bijv. vochtafdrijvende geneesmiddelen bij hoge bloeddruk, alfablokkers, antipsychotica, antidepressiva) hebben incontinentie als mogelijke bijwerking.

• Overgewicht

Bij overgewicht is het mogelijk dat er extra druk uitgeoefend wordt op de buik- en bekkenspieren, waardoor urineverlies kan optreden.

Net als bij vrouwen bestaan er ook bij mannen diverse vormen van urine-incontinentie, die ook tegelijk kunnen voorkomen. 

Wanneer de blaas niet helemaal geleegd wordt en u na het plassen nog urine blijft verliezen. De medische term hiervoor is Post Micturition Dribbling (PMD). Het gebeurt meestal na het plassen als de penis wordt teruggeplaatst in de broek. Hoewel er bij nadruppelen maar enkele druppels verloren gaan, leidt dit tot vlekken op de bovenkledij, urinegeur en schaamtegevoel.

Dit is de meest voorkomende vorm van urine-incontinentie bij mannen. 

Druppelincontinentie ontstaat doordat de urinebuis (de buis die van de blaas naar de top van de penis loopt) niet volledig geleegd wordt door de omliggende spier. De preciese oorzaak is niet gekend. 

• Mogelijk ontstaat dit doordat bij het ouder worden kleine plooien in het plaskanaal ontstaan waarin urine achterblijft. 

• Het komt ook vaak voor bij een vergrote prostaat die de doorgang van urine tijdens het plassen bemoeilijkt.

• Het kan ook voorkomen bij verzwakte bekkenbodemspieren.

Bij deze vorm van incontinentie ontstaat een plots opkomende en niet te onderdrukken drang om te plassen, zodat men het toilet soms niet tijdig bereikt. Dit gaat meestal gepaard met vaak moeten plassen. Bij deze vorm van incontinentie moet men vaak ook ’s nachts opstaan om te plassen (nycturie) en verliest men steeds slechts kleine hoeveelheden urine (pollakisurie).

Oorzaak is een onvrijwillige samentrekking van de blaasspier (‘instabiele blaas') of een ‘overactieve blaas’, waarbij de blaas samentrekt op het moment dat dit nog niet zou moeten. Hierdoor wordt de urine uit de blaas geperst. De sluitspier kan hierbij volledig normaal zijn. Maar tegen het plotse geweld van een onverwachte en krachtige blaassamentrekking is die niet opgewassen. 

Dit is, na nadruppelen, de meest voorkomende vorm van urineverlies bij mannen.

• Aandoeningen van de blaas, zoals een urineweginfectie of een blaasontsteking;

• vergroting van de prostaat, een operatie aan de prostaat;

• veroudering;

• een zenuwaandoening, zoals een beroerte, dementie, diabetes, Parkinson, Alzheimer, Spina Bifida, Multiple Sclerose;

• de inname van cafeïne of alcohol, al spreken de studies daarover zich tegen;

• slechte plasgewoonten, bijvoorbeeld te vaak naar de WC gaan, ook als u geen aandrang voelt, of de bekkenbodemspieren aangespannen houden; 

• bepaalde medicijnen, bijvoorbeeld medicijnen tegen depressie en plaspillen. 

Bij inspanningsincontinentie is er verlies van (kleine hoeveelheden) urine als u plots de buikspieren spant, zoals bij persen, hoesten, heffen, sporten, niezen, lachen of vrijen. Hierdoor verhoogt de druk in de onderbuik en neemt de druk op de blaas toe, waardoor u ineens moet plassen, zonder dat u voordien enige aandrang voelde.

De oorzaak is een slechte werking van het afsluitmechanisme van de blaas. Meestal liggen verzwakte bekkenbodemspieren aan de basis van het probleem. Als deze spieren niet goed werken dan sluit de blaas bij drukverhoging onvoldoende af en loopt de urine uit de blaas. Het kan ook een gevolg zijn van een slecht werkende sluitspier.  

Dit is de meest voorkomende vorm van incontinentie bij vrouwen, ook bij jonge vrouwen, bijvoorbeeld na een bevalling. Bij mannen komt dit type incontinentie bijna uitsluitend voor in combinatie met prostaatlijden of na zenuwbeschadiging bij een prostaatoperatie of na bestraling. Ook bij een neurologisch probleem (bijv. beschadiging van de hersenen of het ruggenmerg) kan dit optreden.

Men spreekt van gemengde incontinentie wanneer aandrang- en inspanningsincontinentie samen voorkomen. Meestal overheerst een van beide types. 

5. Overloop-incontinentie

Dit is een vorm van incontinentie waarbij de blaas niet meer volledig geledigd wordt en overloopt. Er is een quasi continu verlies van urine. Dit is in feite een variant van de druppel-incontinentie.

Oorzaak is ofwel de onmogelijkheid van de blaas om samen te trekken, ofwel een verstopping op de plasbuis zodat deze niet meer vlot doorgankelijk is. 

Mogelijke oorzaken:

• neurologische aandoeningen (bijv. bij diabetes);

• obstructie van de blaashals of plasbuis door vergroting van de prostaat of een gezwel, of door een wonde met littekenvorming;

• een slecht functionerende blaas;

• geneesmiddelen met anticholinerge werking, zoals veel antipsychotica en antidepressiva.

Reflexincontinentie berust op het samentrekken van de blaas in de afwezigheid van een normale mictiedrang. Deze vorm van incontinentie wordt veroorzaakt door een letsel in het centrale zenuwstelsel – bijvoorbeeld een beroerte (CVA) of een dwarslaesie – waardoor de remmende invloed van hersenschors en hersenstam op de blaas verloren gaat.

Deze term wordt gebruikt wanneer iemand wegens een fysieke beperking of externe omstandigheden niet tijdig bij het toilet raakt of zijn broek openkrijgt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij iemand die in een rolstoel zit, iemand die moeilijk beweegt door bijvoorbeeld een reumatische aandoening, of bij een Alzheimerpatiënt die zich niet tijdig realiseert dat hij moet plassen. 

Een zeldzame vorm die optreedt als het sluitmechanisme verlamd of beschadigd is.