Functionele voedingsmiddelen (Functional Foods)

dossier Het begrip ‘Functional Foods', functionele levensmiddelen, is een, ook in het Nederlands gebruikte, uitdrukking voor voedingsmiddelen die, behalve voedingsstoffen, ook andere mogelijk gezondheidsbevorderende ingrediënten bevatten.
Het begrip omvat zowel volledige levensmiddelen als verrijkte levensmiddelen (levensmiddelen met een extra toevoeging) en voedingssupplementen. In alle gevallen bevat het product een mogelijk gezondheidsbevorderend ingrediënt, of een ingrediënt dat de kans op ziekte tegengaat.

De gezondheidsbevorderende componenten kunnen van nature al in het product aanwezig zijn, of tijdens de productie toegevoegd worden. Vaak gaat het om natuurlijke componenten, waarvan de concentratie door extra toevoeging is verhoogd. Ook kan een component toegevoegd worden, die normaal niet in het product voor zou komen.
Er zijn bijvoorbeeld producten verrijkt met fytosterolen en fytostanolen voor een lager cholesterolgehalte of producten met toegevoegde pro- en prebiotica ter bevordering van de darmfunctie . De komende jaren worden nieuwe functionele voedingsmiddelen verwacht gericht op bijvoorbeeld verlaging van de bloeddruk, vertraging van botafbraak, verbetering van het afweersysteem (ontstekingsremming), gewichtsbeheersing en sportprestatie (verbetering van het herstelvermogen).

De markt voor functional foods groeit overal op de wereld snel. Japan produceert en consumeert ongeveer de helft van deze markt, maar in Amerika groeit de markt het snelst. De markt voor zuivelproducten met probiotica zoals yoghurt groeit snel in Europa.

Misleiding

Volgens het Nederlands Voedingscentrum hebben deze producten nauwelijks extra voordelen voor gezonde mensen die gevarieerd en gezond eten. Gebruik functionele voedingsmiddelen alleen bij specifieke gezondheidsproblemen als de werking van het product onafhankelijk getoetst en wetenschappelijk bewezen is.

De werking van producten met op de verpakking of in reclameuitingen een gezondheidsclaim is lang niet altijd bewezen. Dat komt doordat de wetenschappelijke onderbouwing van gezondheidsclaims nog niet wettelijk verplicht is. In Europa bestaat (nog) geen wettelijke definitie voor functional foods. Veel Europese landen laten geen gezondheidsclaims toe voor voedingsmiddelen. Momenteel is wel een Europese wetgeving terzake in voorbereiding.
In Nederland kunnen producenten hun product en de geclaimde werking vrijwillig laten beoordelen door een onafhankelijk panel van deskundigen. In Nederland zijn momenteel zes functional foods volgens de (vrijwillige) ‘gedragscode Gezondheidseffecten’ van het Voedingscentrum erkend:

• Benecol margarine met fytostanolen: Helpt het cholesterolgehalte van het bloed te verlagen (met ongeveer 10%)
• Becel pro.activ margarine en zuivelproducten met fytosterolesters: Helpt het cholesterolgehalte van het bloed te verlagen (margarine met ongeveer 10%, zuivelproducten tot ongeveer 10%)
• Vitaalbrood met prebioticum (inuline): Ondersteunt de darmfunctie
• Danone Activia: Yoghurt met probiotica (bifidobacterien): Stimuleert de stoelgang wanneer die vertraagd is
• O'mega brood met visvetzuren: Kan bijdragen aan de verlaging van fatale coronaire hartziekten, in het bijzonder voor mensen die minder dan éénmaal per week (vette) vis eten.
• Vitaalbrood Pró-FIT met béta-glucan: Helpt het cholesterolgehalte van het bloed te verlagen (met ongeveer 3%)

Lees ook: Plantaardige sterolen

Lees ook: Vragen over Functionele Voeding

Voorbeelden van functionele componenten in levensmiddelen

Carotenoïden
• Alfa-caroteen (Wortelen)
vangt vrije radicalen weg die cellen beschadigen
• Beta-caroteen (fruit, groenten)
vangt vrije radicalen weg
• Luteine (groene groenten)
draagt bij aan het behouden van goede ogen om te zien
• Lycopeen (tomaten)
zou de kans op prostaatkanker verminderen
• Zeaxanthine (eieren, citrus, maïs)
draagt bij aan het behouden van goede ogen om te zien

Collageen hydrolysaten
• Collageen Hydrolysaat (gelatine)
kan enkele reuma symptomen verbeteren

Voedingsvezels
• Onoplosbare vezel (tarwezemelen)
reduceert het risico van borst en/of darm kanker
• Beta glucaan (haver)
reduceert het risico van hart- en vaat- ziekten
• Oplosbare vezel (vlozaad)
reduceert het risico van hart- en vaat- ziekten
• Volkoren granen (ontbijtgranen)
reduceert het risico van hart- en vaat- ziekten

Lees ook: Wat zijn voedingsvezels?

Vetzuren
• Omega-3 vetzuren DHA/EPA (tonijn, zeevis-oliën)
reduceert de kans op hart- en vaat- ziekten en verbetert mentale en visuele functies
• Geconjugeerd linoleenzuur (CLA) (kaas, vleesproducten)
verbetert lichaamsvet compositie, verlaagt risico op bepaalde kankers

Lees ook: De zin en onzin van omega 3-vetzuren

Flavonoïden
• Anthocyanidinen (fruit)
reduceert het risico van bepaalde typen van kanker
• Catechinen (Thee)
reduceert het risico van bepaalde typen van kanker
• Flavononen (Citrus)
reduceert het risico van bepaalde typen van kanker
• Flavonen (fruit/groentes)
reduceert het risico van bepaalde typen van kanker
• Glucosinolaten, indolen(indoles), isothiocyanaten
• Sulforafaan (sulphoraphane) (koolsoorten)
vermindert de kans op bepaalde typen van kanker

Fenolen
• Koffiezuur Ferulazuur (fruit, groentes, citrus)
reduceert het risico van degeneratieve ziekten, hartziekte, oogziekte

Plantensterolen
• Stanol ester (maïs, soja, tarwe)
verlaagt bloedcholesterol niveaus

Prebiotica/Probiotica
• Fructo-oligosacchariden (FOS) (Aardperen, sjalotjes, uienpoeder...)
verbeteren gastro-intestinale gezondheid
• Lactobacillus (yoghurt, zuivelproducten)
verbeteren gastro-intestinale gezondheid en reduceren diarree die veroorzaakt wordt door bacteriën

Lees ook: Allemaal beestjes: Yoghurt, probiotica, synbiotica ....

Saponinen
• sojabonen, soja voedingsmiddelen, soja eiwit bevattende voedingsmiddelen
verbeteren cholesterolgehalte, bevatten anti-kanker enzymen
• Soja eiwit ( sojabonen en soja voedingsmiddelen)
25 g/dag reduceert de kans op hartziekte

Phytoestrogenen
• Isoflavonen Daidzein Genistein (sojabonen en soja voedingsmiddelen)
vermindert menopauze symptomen
• Lignine (vlas, rogge, groenten)
beschermt tegen hartziekte en sommige kankers, verlaagt LDL cholesterol, totale cholesterol en triglyceriden

Lees ook: Soja en phyto-oestrogenen

Lees ook: Plantaardige sterolen

Sulfiden/Thiolen
• Diallyl sulfide (uien, knoflook, olijven, prei)
verlaagt LDL cholesterol, zorgt voor behoud van een gezond immuunsysteem
• Allyl methyl trisulfide dithiolthionen (koolsoorten)
verlaagt LDL cholesterol, zorgt voor behoud van een gezond immuunsysteem

Een aantal van deze componenten zijn niet getest in lange termijn studies die gebruik maken van mensen. Claims zijn vaak alleen gebaseerd op laboratorium onderzoek en hoeven dan ook niet te gelden voor alle bevolkingsgroepen.

Naast Functional Foods worden nog andere termen gebruikt.

‘Nutraceutical' : Een speciaal functional food dat claimt medische en/of gezondheidsvoordelen te hebben inclusief het voorkomen of behandelen van een ziekte.

‘Colonic food' : Onverteerd voedsel dat de darm bereikt, meestal in de vorm van niet-verteerde koolhydraten en welke een voedselbron zijn voor de darmmicroflora.

Prebioticum: Een voedselingrediënt dat de condities in de dikke darm in het voordeel van de gastheer verbetert.

Probioticum: Een cultuur van micro-organismen die een voordelig effect hebben voor de gastheer (mens of dier).

' Medical food' : Een speciale classificatie van voedsel in de Amerikaanse levensmiddelenwetgeving. Het product moet worden gebruikt onder medische toezicht voor een ziekte, het moet goed gedefinieerde nutritionele kenmerken hebben, het moet gebaseerd zijn op erkende wetenschappelijke principes en heeft een medische evaluatie moeten ondergaan. ‘Medical foods' worden niet verkocht aan normale consumenten.