Waarom zwangere vrouwen voortaan gescreend worden op mentale problemen

De komst van een baby brengt niet alleen hoop voor de toekomst, maar betekent voor vele ouders ook een uitdaging. Voor een minderheid van de vrouwen en hun partner overschaduwen mentale gezondheidsproblemen deze periode. De mentale gezondheidsproblemen worden vaak niet onderkend door gebrek aan kennis en tijd, en door het taboe dat rust op het benoemen van mentale problemen, uitgerekend in een periode die doorgaans vreugdevol wordt beleefd.

Uit onderzoek blijkt dat één op vijf vrouwen (20 %) in de perinatale periode (tijdens en in het eerste jaar na de zwangerschap) psychische problemen ervaart: depressie (bij 10-15 procent van de bevallingen), angststoornissen (13-15 procent), alcohol- en middelenmisbruik (5 procent), psychotische stoornissen en de zeldzame postpartum-psychose (0,1 a` 0,2 procent). 

Psychiatrische stoornissen kunnen in ernst en intensiteit varie¨ren van milde depressieve stoornissen en angststoornissen tot posttraumatische stressstoornis (PTSD), ernstige postpartumpsychose en schizofrenie. Sommige vrouwen hadden die stoornis al voor de zwangerschap of hervallen tijdens of na de zwangerschap, bij andere vrouwen lokt de zwangerschap die stoornis uit. 

Vaak worden die problemen niet opgemerkt en niet of onvoldoende behandeld. Slechts één op tien zwangere vrouwen zou de hulp krijgen die ze nodig hebben. 

Psychische problemen in de perinatale periode hebben talrijke negatieve effecten op de gezondheid en het welzijn van zowel moeder als kind.

• Meer suïcide bij ernstige psychiatrische stoornissen: Volgens de meeste studies varieert het aandeel van maternale sterfte ten gevolge van sui¨cide tussen 3-13 procent. 

• Hogere kans op chroniciteit van psychische problemen.

• Risicogedrag.

• Relationele problemen.

• Hechtingsproblemen, negatieve invloed op de kwaliteit van opvoeden. 

• Vroegtijdige bevalling en laag geboortegewicht.

• Ontwikkelingsproblemen: vertraagde ontwikkeling, neurocognitieve moeilijkheden, emotionele en gedragsproblemen op latere leeftijd. 

Perinatale mentale stoornissen kunnen ontstaan als een gevolg van een reeds bestaande stoornis of als eerste manifestatie van een ernstige psychiatrische stoornis na de zwangerschap. 

- genetische kwetsbaarheid, 

- neurobiologische dysregulatie, 

- hormonale veranderingen, 

- immuniteitsfactoren, 

- zwangerschapscomplicaties (medische problemen tijdens de zwangerschap). 

- persoonlijke of familiale psychiatrische voorgeschiedenis: depressie, angst, bipolaire stoornis, affectieve psychose, schizofrenie…,

- verloskundige complicaties (posttraumatisch stresssyndroom, PTSD),

- middelengebruik. 

- persoonlijkheidskenmerken, 

- laag en inconsistent zelfbeeld, 

- negatieve cognities m.b.t. moederschap, ouderschapsstress, 

- hechtingsproblemen, 

- niet-gewenste zwangerschap. 

- gebrek aan sociale ondersteuning (kansarme moeders, recente migratie, tienermoeders…),

- partnergeweld, 

- (recente) levensgebeurtenissen, trauma, stress, armoede, ... 

Het bevragen van risicofactoren (psychosociaal assessment) zal binnenkort standaard deel uitmaken van de perinatale zorg. Bedoeling is niet om psychiatrische problemen te diagnosticeren, maar om een beter beeld te krijgen van de leefomstandigheden en sociaal-culturele context van elke vrouw en haar gezin. Op die manier wil men mogelijke risicofactoren voor psychische problemen in kaart brengen en aangepaste zorg en begeleiding te kunnen bieden.

Het psychosociale assessment gebeurt het best bij de eerste zwangerschapsconsultaties (tussen de 6 en uiterlijk 16 weken). 

Het psychosociaal assessment houdt een bevraging in van de belangrijkste risicofactoren of psychosociale stressoren. Deze bevraging kan door elke zorgverlener (vroedvrouw, huisarts, gynaecoloog) gebeuren.

• De eigen en familiale psychiatrische voorgeschiedenis: vroegere of bestaande psychische problemen van uzelf of in uw familie, een vroegere of actuele behandeling…

• Middelengebruik (nicotine, alcohol en drugs).

• Het al dan niet slachtoffer zijn van seksueel en/of partnergeweld.

• Het ervaren van psychosociale steun: al dan niet een partner, hulp in het huishouden…

• Of de zwangerschap al dan niet gewenst is, gepland of onverwacht.

• Zwangerschapscomplicaties (vroeger en nu): vroegere miskraam, abortus…

• Gezondheidszorg: wie volgt zwangerschap op, hebt u een huisarts, bent u in orde met het ziekenfonds…

• Materiële omstandigheden: financiële toestand, werk, woonsituatie…

In het Zorgpad Psychische Gezondheid wordt een uitgebreide vragenlijst voorgesteld aan de hand waarvan dit psychosociaal assessment kan gebeuren.

U kunt deze vragenlijst hier downloaden