Gezondheidsklachten en wonen

dossier In dit dossier, gebaseerd op een rapport van de Vlaamse Administratie voor Gezondheidszorg, overlopen we de voornaamste factoren die bijdragen tot de (on)gezondheid van een woning.
In een eerste deel geven we een overzicht van veel voorkomende gezondheidsklachten, plus mogelijke oorzaken.

1. Chronische of recidiverende ontstekingen

Chronische of recidiverende ontstekingen zoals conjunctivitis, rhinitis, faryngitis, laryngitis...
De lucht binnenshuis kan verschillende stoffen bevatten die in contact komen met conjunctiva en slijmvlies. Als we weten dat een volwassen persoon in rust 6 à 7 l lucht per minuut inademt, is het gemakkelijk te begrijpen dat stoffen die zelfs in kleine concentraties aanwezig zijn in de lucht toch in grote hoeveelheden kunnen doordringen tot de luchtwegen. Dit kan aanleiding geven tot een ontsteking van de luchtwegen door irritatie of door een allergische reactie. In beide gevallen kunnen slijmvliezen op verschillende plaatsen tegelijk worden aangetast. Bovendien kunnen in sommige gevallen ook de onderste luchtwegen worden aangetast.
Vele vormen van binnenhuispollutie kunnen aan de basis liggen van conjunctivitis, rhinitis, sinusitis, faryngitis en zelfs bij chronische en recidiverende otitis.

Mogelijke oorzaken

• Huisstofmijt, huisdieren en kakkerlakken: dat is niet altijd onmiddellijk vast te stellen (behalve als er natuurlijk huisdieren rondlopen).
• Sommige insecticiden en andere pesticiden: ze kunnen rechtstreeks binnenhuis zijn gebruikt tegen bepaalde plagen (mieren, muggen, …), afkomstig zijn van buiten (besproeiing van een naburig terrein) of van voorwerpen die werden behandeld (leder, tapijten, hout…). Vooral bij een slechte verluchting kunnen de concentraties snel oplopen. Jonge kinderen zijn het eerste slachtoffer;
• Minerale kunstvezels (irriterend): vooral te onderzoeken na isolatiewerken;
• Pollen en latex van sommige planten (allergiserend);
• Professionele agentia zoals isocyanaten (polyurethaanmousse, synthetisch rubber, autolakken, sommige lijmen, verven, vernis, enz.) moeten eveneens worden overwogen, vooral in verband met doe-het-zelf activiteiten;
• Roken
• Schimmels (allergiserend): een schimmelgeur of schimmelvlekken op muren en plafonds zijn een belangrijke indicator;
• Stikstofoxide, ozon, zwaveldioxide (irriterend): ze zijn afkomstig van verbrandingstoestellen, vooral bij een gebrekkige verluchting;
• Sommige vluchtige organische verbindingen zoals fenolen (irriterend) en formaldehyde (irriterend en allergiserend): hun concentratie kan zeer hoog oplopen in slecht verluchte, warme en vochtige ruimten die nieuwe materialen bevatten (na een recente renovatie, nieuwe meubelen…);
• Een lage relatieve vochtigheidsgraad beneden dan 30% (irriterend).

2. Algemene symptomen

Algemene symptomen zoals chronische vermoeidheid, asthenie, hoofdpijn...
Asthenie, slapeloosheid, hoofdpijn, een gevoel van algemene verzwakking, duizeligheid, enz. zijn allemaal atypische klachten die in de literatuur vaak in verband worden gebracht met binnenhuispollutie.
Algemene symptomen waarvoor geen specifieke organische oorzaak kan worden gevonden, kunnen dus wijzen op een mogelijke binnenhuispollutie. Het is belangrijk om deze mogelijkheid steeds in overweging te nemen, zonder in het andere uiterste te vervallen en in alle omstandigheden op zoek te gaan naar binnenhuispollutie.
Uiteraard kunnen dit soort atypische klachten ook verband houden met sociale en/of psychologische factoren (eenzaamheid, armoede, stress, familiale conflicten...).

Mogelijke oorzaken

• Sommige insecticiden en pesticiden: ze kunnen rechtstreeks binnenshuis zijn gebruikt tegen bepaalde plagen (mieren, muggen, luizen, mijten, vlooien…), afkomstig zijn van buiten (besproeiing van een naburig terrein) of van voorwerpen die werden behandeld (leder, tapijten, hout…);
• Koolstofmonoxide (CO): de hier beschreven symptomen zijn kenmerkend voor een chronische CO-vergiftiging. Daarom moeten vragen worden gesteld over de verbrandingstoestellen (waterverwarmer, kachels…) en de schoorstenen (worden ze geregeld nagekeken?).

Lees ook: Opletten voor koolstofmonoxide-vergiftiging!

• Lawaai: een chronische blootstelling kan aanleiding geven tot klinische symptomen. De omstandigheden en het preciese tijdstip waarop de klachten optreden en weer verdwijnen, vormen een belangrijke aanwijzing;

Lees ook: Lawaai en oorbeschadiging

• Lood: kan vooral bij kinderen aan de basis liggen van een sluimerende vergiftiging. Oude verven zijn een belangrijke oorzaak van loodvergiftiging, ook omdat ze een zoete smaak hebben. Ook de aanwezigheid van industrie in de buurt, het gebruik van loodhoudende kookpotten, sommige traditionele geneeswijzen en loden waterleidingbuizen, kunnen een mogelijke oorzaak zijn;

Lees ook: Lood: opgelet, een onzichtbare vijand

• De verbranding van stikstofhoudend textiel, plastic of verf (beschilderd hout): hierbij kan blauwzuur vrijkomen dat gelijkaardige symptomen kan veroorzaken als een CO-vergiftiging.
• Vluchtige organische verbindingen (VOS) zoals formaldehyde zijn alomtegenwoordig in onze woningen, vooral wanneer ze recent zijn gebouwd of verbouwd of wanneer ze nieuwe meubelen bevatten. Een slechte verluchting en een warme en vochtige atmosfeer verhogen het risico van VOS's.

3. Neurologische klachten:

Neurologische klachten zoals : duizeligheid, paresthesiën, leer-, geheugen- en gemoedsstoornissen, enz.
Heel wat stoffen aanwezig in het binnenhuismilieu kunnen aanleiding geven tot neurotoxische klachten die een gevolg kunnen zijn van een aantasting van zowel het centrale als het perifere zenuwstelsel.
Soms kunnen het tekenen van een neuropathie zijn die een belletje doen rinkelen, of kunnen gedrags- of gemoedsstoornissen vragen doen rijzen. Concentratie- of geheugenproblemen kunnen eveneens een alarmsignaal zijn. Het kan ook zijn dat één enkele agens meerdere klachten kan uitlokken.

Mogelijke oorzaken

Lees ook: Opletten voor koolstofmonoxide-vergiftiging!

• Lood kan bij kinderen leer-, concentratie- en gemoedsstoornissen veroorzaken. Vooral bij pica-gedrag moet men daarop bedacht zijn. Oude verven zijn een belangrijke oorzaak van loodvergiftiging, ook omdat ze een zoete smaak hebben. Ook de aanwezigheid van industrie in de buurt, het gebruik van loodhoudende kookpotten, sommige traditionele geneeswijzen en loden waterleidingbuizen kunnen een mogelijke oorzaak zijn.
• Kwik, vooral bij mensen die heel veel vis eten.
• Vluchtige organische stoffen zoals formaldehyde en xyleen kunnen aan de basis liggen van concentratie- en gemoedsstoornissen. Andere, zoals gechloreerde oplosmiddelen, kunnen leiden tot abnormale psychometrische tests en zelfs tot dementie. Bij een recent gebouwde of verbouwde of heringerichte woning moet men steeds rekening houden met de aanwezigheid van deze agentia, vooral als de ruimten slecht verlucht worden, warm en vochtig zijn. Ook doe-het-zelf activiteiten moeten een rood licht doen branden.

Lees ook: Lood: opgelet, een onzichtbare vijand

Lees ook: OPS of Schildersziekte

4. Gastro-intestinale klachten

Gastro-intestinale klachten zoals misselijkheid, braken, atypische abdominale pijn...
Misselijkheid, braken, transitproblemen (diarree of constipatie), een verstoring van de leverfunctie of abdominale krampen zonder duidelijke oorzaak, kan wijzen op binnenhuispollutie.

Mogelijke oorzaken

• Sommige insecticiden en pesticiden kunnen een invloed hebben op de hepatische functie en misselijkheid en braken veroorzaken. Bestrijding van insecten in huis of de aanwezigheid van hout, leder, tapijten, enz. die tegen insecten werden behandeld, kunnen een eerste aanwijzing zijn. Kinderen zijn bijzonder gevoelig voor deze producten. Arsenicum dat de laatste tijd veel gebruikt wordt om hout te bleken, kan door kinderen worden ingeslikt of geïnhaleerd bij verbranding (bv. barbecue). Noteer dat ook de voedingsproducten die met dergelijk hout worden gegrilld, kunnen aangetast zijn.

5. Huidklachten

Huidklachten zoals: eczeem, atopische dermatitis
Atopische dermatitis is bij jonge kinderen vaak de eerste uiting van een allergie, voor astma of allergische rhinitis. Ten gevolge van de jeuk, het aanhoudend krabben en het risico op surinfectie, geïrriteerdheid en verstoring van de slaap kunnen eczeem en atopische dermatitis ook ernstige gevolgen hebben op het sociale leven en zelfs tot een depressie leiden.
In tegenstelling tot een contacteczeem die ontstaat bij een direct contact van de huid met een allergeen, kunnen de allergenen bij een atopische dermatitis niet alleen een immuunrespons uitlokken na direct huidcontact, maar ook door inhalatie, ingestie of contact met slijm- en bindvlies.
Naast producten uit de professionele sfeer bestaan er heel wat stoffen die binnenshuis worden gebruikt die huidklachten kunnen veroorzaken.

Mogelijke oorzaken

• Voedingsallergenen: volgens de Stichting ter Preventie van Allergieën is voedselallergie verantwoordelijk voor zowat 80% van atopische dermatitis bij kinderen jonger dan één jaar en voor 30% bij oudere personen. Vijf allergenen zijn verantwoordelijk voor 82% van alle voedselallergieën: eieren, pindanoten, melk, mosterd en kabeljauw.
• Cosmetica (parfums, haarkleurmiddelen, enz.), dermatologische producten (lanoline, Perubalsem, glycolpropyleen, enz.), kleurstoffen, textielreinigingsproducten en wasverzachters (eczema van bedekte delen), juwelen (die o.m. nikkel bevatten), rubberbestanddelen, enz.
• Huismijt, huisdieren en kakkerlakken: ze kunnen een dermatitis uitlokken en moeten dus tijdens de anamnese of door onderzoek worden opgespoord.
• Insecticiden en andere pesticiden zoals pentacholofenol kunnen eczeem uitlokken bij contact met producten zoals hout en leder die hiermee behandeld zijn. Vooral kinderen zijn hiervoor gevoelig.
• Minerale kunstvezels zijn irriterend, vooral bij manipulatie (bv. tijdens isolatiewerken).
• Schadelijke producten die professioneel worden gebruikt moeten uiteraard worden onderzocht bij huidklachten.
• Schimmels: Ze zijn vooral aanwezig in vochtige, slecht verluchte ruimten. Een schimmelgeur of schimmelvlekken op muren en plafonds zijn een belangrijke indicator.
• Vluchtige organische verbindingen zoals formaldehyde, tolueen, xyleen en gecholoreerde oplosmiddelen zijn aanwezig in lijm, verf, vernis, was… Ze kunnen in hoge concentraties voorkomen, vooral na renovatiewerken of bij aankoop van nieuwe meubelen, en in weinig verluchte, warme en vochtige ruimten.

6. Aantasting van de onderste luchtwegen

Aantasting van de onderste luchtwegen: chronische hoest, astma, recidiverende infecties...
Sommige partikels in de lucht binnenshuis zijn voldoende klein om door te dringen tot de onderste luchtwegen en irritatie en allergische of zelfs infectueuse reacties uit te lokken ter hoogte van de bronchieën en de longblaasjes. Ook sommige gassen kunnen irritatie veroorzaken ter hoogte van de bronchieën of kunnen allergische reacties verergeren.
Naast astma kunnen sommige agentia ook aanleiding geven tot een ademhalingsinsufficiëntie. Tenslotte kan binnenhuispollutie in sommige gevallen leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor respiratoire infecties.
Bij aandoeningen van de onderste luchtwegen moet natuurlijk op de eerste plaats gedacht worden aan het rookgedrag. Bovendien moet men ook rekening houden met de luchtvervuiling buitenshuis die bovenop de binnenhuispollutie komt en soms zelfs een synergetisch effect kan hebben, te meer daar de buitenlucht ook binnenshuis kan doordringen.

Mogelijke oorzaken

Lees ook: Legionella of veteranenziekte

• Minerale kunstvezels die worden gebruikt in isolatiematerialen zijn zeer irriterend, vooral wanneer men ermee werkt.
• Planten, zowel binnen- als buitenshuis.
• Roken !!!
• Schadelijke producten die professioneel of bij doe-het-zelf activiteiten worden gebruikt zoals isocyanaten (polyurtheaanschuim, kunstrubber, autolak, sommige lijmen, verven, vernis, enz.) moeten uiteraard worden onderzocht bij huidklachten.
• Schimmels: Ze zijn vooral aanwezig in vochtige, slecht verluchte ruimten. Een schimmelgeur of schimmelvlekken op muren en plafonds zijn een belangrijke indicator.
• Stikstofoxiden die vrijkomen bij verbranding en ozon die wordt geproduceerd door printers en kopieerapparaten, kunnen een irritatie van de ademhalingswegen veroorzaken.
• Vluchtige organische verbindingen zoals formaldehyde, tolueen, fenolen, gechloreerde oplosmiddelen, sommige plasticderivaten, enz. Een recente gebouwde of verbouwde woning, sommige doe-het-zelf activiteiten of nieuwe meubelen zijn allemaal factoren die de vrijstelling van VOV bevorderen, vooral in slecht verluchte, vochtige en warme ruimten.
• Een te hoge vochtigheidsgraad.
• Over het effect van bacteriële endotoxines op een ontsteking van de luchtwegen is momenteel weinig bekend. Endotoxines van sommige gramnegatieve bacillen lijken krachtige inflammatoire agentia te zijn die zelfs bij lage concentraties aanleiding kunnen geven tot het activeren van alveolaire macrofagen. Ze komen onder meer voor in varkensstallen, op boerderijen en veeteeltbedrijven en zelfs in huisstof. Uit recente literatuur blijkt echter dat de aanwezigheid van endotoxines eerder wijst op een algemeen hygiëneprobleem maar geen direct gezondheidsrisico zou inhouden.