Moet je je ongerust maken over een gezwel of knobbel in de hals?
In dit artikel
Moet je je ongerust maken over een gezwel of knobbel in de hals?
dossier
Een zwelling in de nek of hals komt frequent voor bij mensen van alle leeftijden. De oorzaken zijn talrijk en variëren van
aangeboren aandoeningen tot tumoren. In veel gevallen gaat het om een ontsteking, veroorzaakt door een eenvoudige
infectie (zoals een
verkoudheidsvirus). De zwelling zal bij deze en andere onschuldige oorzaken binnen twee tot zes weken vanzelf verdwijnen, eventueel met behulp van medicatie. Er zijn echter zwellingen die een andere ontstaansgeschiedenis hebben en minder onschuldig zijn.
Hieronder zie je een zestal verschillende zwellingen van de nek en hals. Deze opsomming is niet volledig, maar geeft een beeld van de diversiteit aan zwellingen. Daarnaast zie je wanneer je het best een arts kunt raadplegen en waar de arts op let tijdens je bezoek.
5 mogelijke oorzaken van een gezwel in de hals
1. Lymfeknopen
Een zwelling van één of meerdere lymfeknopen is de meest voorkomende zwelling in de nek of hals. Een lymfeknoop is een boonvormige structuur, die een belangrijke taak heeft bij het bestrijden van ziektekiemen. In de hals en nek bevinden zich meer dan 100 van deze lymfeknopen, waarvan er een aantal dicht aan de oppervlakte liggen. Daarom is een zwelling van één of meerdere lymfeknopen hier vaak gemakkelijk te voelen.
Een zwelling van een lymfeklier voelt aan alsof er een erwt of kidneyboon net onder de huid zit. Daarnaast kan de lymfeknoop pijnlijk zijn of gevoelig bij aanraking. Afhankelijk van de oorzaak kunnen er nog andere symptomen optreden. Aangezien een zwelling van de lymfeknoop in de meeste gevallen wordt veroorzaakt door een infectieziekte, zijn
verkoudheidsklachten of
koorts niet ongebruikelijk. Doorgaans krimpen de lymfeknopen weer naar hun normale niveau als het lichaam de infectie heeft verwerkt. Let wel, bij kinderen onder de 12 jaar komt een lichte en klachtenvrije zwelling van een lymfeknoop in 55% van de gevallen voor, zonder dat er iets aan de hand is.
Soms is de oorzaak van een lymfeknoop-zwelling minder onschuldig. Gevaarlijke infectieziekten, aandoeningen van het immuunsysteem en
kanker zijn ernstige, maar minder frequente oorzaken van een lymfeknoop-verdikking.
2. Speekselklieren
De grote speekselklieren bevinden zich net achter en onder de kaak-hoek, net onder de oren en schuin onder de mond. Veel voorkomende oorzaken van een zwelling van de speekselklieren zijn speekselsteentjes en virusinfecties.
Een speekselsteentje is opgebouwd uit verhard speeksel. Als de speekselklier wordt geblokkeerd door zo'n steentje ontstaat er pijn en zwelling. Deze klachten komen opzetten tijdens en kort na het eten en verdwijnen hierna weer geleidelijk naar de achtergrond. Bij een speekselsteentje is er doorgaans één speekselklier gezwollen en de symptomen zullen blijven bestaan tot de blokkade wordt opgeheven. Behandeling is belangrijk om een infectie te voorkomen. De toename van de speekselproductie bevorderen, door onder andere meer water te drinken, is in sommige gevallen genoeg om het steentje weg te spoelen. In andere gevallen is medicatie of een kleine chirurgische ingreep nodig.
Een virale infectieziekte, zoals de
griep of de bof, is een tweede belangrijke oorzaak die tot een zwelling van de speekselklieren kan leiden. Hierbij worden de klieren net onder de oren het vaakst getroffen. In dit geval zijn typische ziektesymptomen zoals
hoofdpijn en koorts te verwachten.
Ten slotte kan een goedaardige of kwaadaardige tumor de oorzaak zijn van een gezwollen speekselklier.
3. Schildklier
De schildklier bevindt zich centraal en onderaan in de hals. Een zwelling kan algemeen zijn of de vorm aannemen van noduli (afgeronde bultjes). In enkele gevallen ervaren mensen met een verdikte schildklier klachten. Het betreft voornamelijk goedaardige zwellingen. De meest voorkomende klachten zijn:
- Adem- of slikproblemen
- Signalen van een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie): gewichtsverlies, overmatig zweten, trillen, nervositeit, een verhoogde hartslag, spierzwakte
- Signalen van een niet goed werkende schildklier (hypothyreoïdie): vermoeidheid, droge huid, neerslachtigheid, constipatie, een koud gevoel, geheugenproblemen
4. Vetbult
Een lipoom of vetbult is een traag groeiend zwelling van vetweefsel, die overwegend wordt gezien bij mannen tussen de 40 en 60 jaar. Het is het meest voorkomende goedaardige gezwel in de nek. Lipomen zijn doorgaans tussen de twee en tien centimeter groot. Daarnaast voelen ze deegachtig aan, zijn ze gemakkelijk te verplaatsen en geven ze meestal geen pijnklachten. Als een vetbult tegen een zenuw aandrukt, kan deze wel pijn veroorzaken. Een behandeling is vrijwel nooit nodig. Je kunt een lipoom echter laten verwijderen als deze pijn doet of omwille van cosmetische redenen.
5. Cyste
Een cyste is een afgesloten holte gevuld met vocht, lucht of een semi-vloeibare substantie. Deze kan vrijwel overal in het lichaam ontstaan en vertoont een trage groei. Een cyste kan aangeboren zijn of zich pas op latere leeftijd ontwikkelen.
Cystes in de hals en nek worden zowel bij jongeren als ouderen gezien. Ze geven lang niet altijd klachten en in sommige gevallen zal een ontstane cyste vanzelf weer verdwijnen. Als een cyste klachten geeft, bijvoorbeeld bij een ontsteking ervan, is chirurgische verwijdering een optie. De oorzaken van cystes zijn uiteenlopend. Soms ontstaat een cyste zonder duidelijk aanwijsbare reden, maar ook infecties en aangeboren aandoeningen kunnen een cyste veroorzaken.
Lees ook: Wat is een cyste?
Kwaadaardige zwellingen
Er zijn naast deze vijf veelvoorkomende zwellingen, tal van andere structuren in de nek of hals die gezwollen kunnen zijn. Hierbij kun je denken aan zenuwbanen, de nekspieren, de luchtpijp en bloedvaten in de regio.
Hoewel kwaadaardige zwellingen niet behoren tot de meest voorkomende zwellingen in de hals of nek, is het vanwege de ernst van de situatie belangrijk om bij dit type zwellingen stil te staan. Onder artsen wordt de volgende stelregel gehanteerd: bij volwassenen van 40 jaar of ouder is 75% van de niet-schildklier gerelateerde zwellingen in de hals of nek, die groter zijn dan twee centimeter in doorsnede, van kwaadaardige oorsprong.
Veelal betreft het uitzaaiingen. De dokter zal op zoek gaan naar de locatie van de primaire tumor, die zich meestal in de hoofd-nek regio bevindt. In ongeveer 10% van de gevallen zal de tumor elders in het lichaam zijn gelokaliseerd.
Lees ook: Lymfeklierkanker: de ziekte van Hodgkin en non-Hodgkin lymfomen
Wanneer raadpleeg je een arts?
Bij alle zwellingen in de nek of hals met een onbekende oorzaak is het raadzaam een arts te consulteren.
Daarnaast geven de volgende signalen aanleiding om met spoed een arts te contacteren:
- aanhoudende koorts (langer dan vijf dagen)
- onverklaarbaar gewichtsverlies
- adem- of slikproblemen
- ernstige pijn
- nachtelijk transpireren
- lang aanhoudende en/of toenemende klachten
- onverklaarbare vermoeidheid
- zwelling die hard of rubberachtig aanvoelt
- zwellingen die verspreid over het lichaam voorkomen
Lees ook: Lymfoom of lymfeklierkanker: wat zijn de symptomen?
Waar zal een dokter op letten tijdens je bezoek
Leeftijd
Bij zwellingen van twee centimeter of groter maakt men een belangrijk onderscheid wat betreft de leeftijd: een zwelling in de hals of nek bij kinderen is in 90 % van deze gevallen van een goedaardige oorsprong. Meestal betreft het een ontsteking of een aangeboren aandoening. Zoals eerder vermeld, hebben volwassenen boven de 40 jaar een grotere kans dat het bij deze zwellingen (groter dan twee centimeter) om een kwaadaardige zwelling gaat.
Ontwikkeling van de zwelling
De dokter zal aandacht schenken aan het ontstaan en het groeiproces van de zwelling. Als een infectie de oorzaak is van de zwelling, ontstaat de zwelling vrij plotseling en verdwijnt deze doorgaans weer binnen twee tot zes weken. Aangeboren zwellingen zijn meestal bij de geboorte te constateren als kleine bultjes en groeien in de loop van de tijd. Als er sprake is van een kwaadaardige zwelling ziet men een vrij snelle en continue groei. De dokter zal daarnaast informeren naar andere symptomen (zoals de eerder genoemde alarmsignalen) en je levensstijl (zoals tabaksgebruik) om het ziektebeeld te bevestigen.
Locatie
De locatie van de zwelling zal de dokter veel informatie geven over de oorsprong ervan. Zo vertoont de kwaadaardige zwelling van lymfeknopen een voorspelbaar patroon en bevinden aangeboren zwellingen zich op typische locaties in de hals.
Lichamelijk onderzoek
De arts zal de zwelling onderzoeken. Pijn bij aanraking, de indrukbaarheid en de mogelijkheid om de zwelling te bewegen zijn belangrijke aanwijzingen voor een dokter. Het onderzoek kan worden aangevuld met fysieke testen van het hoofd en de nek, medische beeldvorming (
röntgenfoto, MRI-scan) en laboratoriumonderzoek.
Lees ook: Wat is kanker en hoe krijg je het?
Bronnen:
Roland, N., & Bradley, P. J. (2014). Neck swellings. BMJ (Clinical research ed.), 348, g1078
Laatst bijgewerkt: augustus 2023
Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.
