Zona of gordelroos: een pijnlijke huiduitslag
dossier
Gordelroos of zona is een pijnlijke bandvormige huiduitslag, meestal aan één kant van het lichaam, die veroorzaakt wordt door het varicella zoster virus (VZV). Dat virus veroorzaakt bij kinderen wind- of waterpokken (varicella), maar kan bij het ouder worden weer opflakkeren en zona veroorzaken. Iedereen kan gordelroos krijgen, maar de ziekte treedt vooral op boven de zestig. De overgrote meerderheid (95 %) van de volwassen bevolking werd ooit met het varicella-zostervirus (VZV) besmet.
Lees ook: Wie moet zich laten vaccineren tegen zona?
VZV is verantwoordelijk voor verschillende ziekten:
- De primaire VZV-infectie veroorzaakt varicella (water- of windpokken), een besmettelijke huidziekte die typisch bij kinderen voorkomt. Op de Belgische markt zijn verschillende vaccins tegen varicella beschikbaar.
- VZV kan na meerdere decennia weer opleven en herpes zoster (HZ) (beter bekend als zona of gordelroos) veroorzaken. Deze pijnlijke huiduitslag treft voornamelijk oudere volwassenen. Ongeveer een derde van de bevolking krijgt ooit zona.
- Postzonale pijn of postherpetische neuralgie (PHN) is een ernstige complicatie van HZ die maanden- tot zelfs jarenlang chronische pijn kan veroorzaken.
Lees ook: Waterpokken of windpokken: symptomen en behandeling
Hoe ontstaat zona? Een slapend virus
Als we in onze kinderjaren besmet worden met het varicella zoster virus en windpokken krijgen, blijft een deel van de virussen aanwezig in ons lichaam. Ze verschuilen zich in zenuwknopen (ganglia). Je merkt daar niets van. Maar soms wordt het virus na jaren weer actief. Hoe dat precies komt, is nog niet bekend. Maar een verminderde weerstand (cellulaire immuniteit) speelt zeker een belangrijke rol. De virussen verspreiden zich dan langs de zenuwbanen van de rug of de hersenen naar de huid, waar ze een pijnlijke huiduitslag veroorzaken.
Risicofactoren voor zona
- Leeftijd: Leeftijd is een belangrijke risicofactor voor zona. Bij mensen boven zestig jaar komt het twee tot drie keer zoveel voor als bij mensen onder de veertig (ongeveer 12 per 1000 boven de zestig, en 4 per duizend onder de veertig). Dat heeft waarschijnlijk te maken met een verminderde immuniteit op latere leeftijd.
- Geslacht: Volgens een aantal studies zouden vrouwen een hoger risico op zona hebben dan mannen, maar andere studies spreken dit tegen.
- Immuniteit: Een verminderde immuniteit is een belangrijke risicofactor voor zona. Zona komt bijvoorbeeld meer voor bij mensen met een inflammatoire aandoening (zoals systemische lupus, reumatoïde artritis, granulomatose van Wegener, ziekte van Crohn, ulceratieve colitis en multiple sclerose), bij mensen met kanker (bijv. Hodgkin lymfoom, vastweefseltumoren), na een beenmerg- of orgaantransplantatie, en bij HIV. Ook mensen die immuunonderdrukkende geneesmiddelen nemen, hebben een verhoogde kans op zona.
- Andere risicofactoren: Het belang van genetische factoren is nog niet duidelijk. Mogelijk kan een operatie of een trauma (bijv. een beenbreuk) zona uitlokken. De rol van fysieke of mentale stress als risicofactor is niet duidelijk.
Lees ook: Wat doet stress met je lichaam op korte en lange termijn?
Is zona besmettelijk?
Lees ook: Welke vaccinaties mogen worden toegediend tijdens de zwangerschap?
Symptomen van zona
- Zona begint meestal met jeuk, tintelingen of een hevige, brandende, zeurende of stekende pijn op een bepaalde plek (buik, borst, rug...). Ook kan hoofdpijn, koorts en een grieperig gevoel optreden.
- Na enkele dagen wordt de huid rood en verschijnen er pijnlijke blaasjes in groepjes op het lichaam, meestal rond de buik of taille, de borst of de rug, soms op de ledematen (arm, been) of in de hals of het aangezicht. Meestal vormen de blaasjes een band aan één kant van het lichaam.
- De huiduitslag kan gepaard gaan met hevige pijn, bijvoorbeeld bij wrijven, bij contact met kledij, bij het zitten...
- Zona in het gelaat gaat vaak met zeer ernstige (hoofd)pijn gepaard. Soms kunnen de gezichtsspieren tijdelijk uitvallen. Deze uitval herstelt bij de meerderheid van de patiënten volledig.
- Na 10 tot 14 dagen drogen de blaasjes in tot korstjes. Na 2 tot 4 weken volgt meestal volledig herstel, zonder ernstige restverschijnselen.
- Soms is er blijvende verminderde of verhoogde gevoeligheid voor pijn en/of depigmentatie van de huid.
Lees ook: Zwemmersjeuk: jeuk en huiduitslag na zwemmen in zoet water
Complicaties van zona
Lees ook: Meningitis of hersenvliesontsteking: waakzaamheid kan levens redden
Hoe wordt de diagnose gesteld?

De behandeling van zona
- als je verzwakt bent door een ernstige ziekte;
- als je ouder bent dan zestig;
- als je lijdt aan een immuunstoornis of immuunonderdrukkende geneesmiddelen neemt;
- als gordelroos in het gezicht voorkomt;
- wanneer je bij gordelroos een tintelend gevoel, jeuk of pijn aan je oog of neus krijgt.
- Je mag gewoon douchen of in bad, liefst in niet te warm water.
- Om schuren te voorkomen, kan je de blaasjes afdekken met zacht wondgaas.
- Op de blaasjes kan je een indrogende zalf (zink-oxide zalf of pasta) smeren. Zo nodig kan je een vloeistof of crème op de huid aanbrengen om de jeuk te verzachten.
- Het aanbrengen van chloorhexidine in waterige oplossing op de blaasjes is nuttig voor de preventie van een bacteriële surinfectie.
- Vochtige doeken of ijs kunnen helpen tegen de jeuk en de pijn.
- Tegen de pijn kan je paracetamol gebruiken. Neem twee tot driemaal per vierentwintig uur een of twee tabletten.
- Indien dat onvoldoende helpt, kan je aan je arts vragen om een sterkere pijnstiller voor te schrijven.
- Hevige zonapijn kan worden bestreden met een zenuwbehandeling waarbij corticosteroïden met of zonder lokale pijnstillende middelen in de rug (epiduraal) worden ingespoten. Een dergelijke behandeling gebeurt in het ziekenhuis door een anesthesist of pijnspecialist.
- bij uitgebreide en/of zeer pijnlijke zona;
- bij zona in de hals of het gelaat: zonder antivirale behandeling is de kans op (blijvende) oogschade zeer groot;
- bij mensen ouder dan zestig jaar;
- bij mensen met een gestoorde (cellulaire) immuniteit (HIV, na een orgaantransplantatie, tijdens een chemotherapie...). Bij deze patiënten kan het nodig zijn om dit geneesmiddel intraveneus met een infuus toe te dienen, waarvoor een opname in het ziekenhuis nodig is.
www.bcfi.be
www.rivm.nl
www.thuisarts.nl
www.ntvg.nl