Stembandpoliepen en stembandknobbels: hoe ontstaan ze en wat kunt u eraan doen?

Stembandknobbels en -poliepen zijn goedaardige letsels op de stembanden waardoor u hees wordt en uw stem kan veranderen. Ze ontstaan meestal door verkeerd of overmatig gebruik van de stem, vaak in combinatie met (langdurige) irritatie.

• Stembandknobbels of stembandnoduli zijn speldenknop grote goedaardige zwellingen of knobbeltjes op de overgang van het middelste naar het voorste deel van beide stembanden. Ze kunnen enigszins vergeleken worden met eelt op de handen.

Ze worden ook ‘zangersknobbeltjes’ genoemd omdat ze vaak voorkomen bij professionele zangers en zangeressen. Maar ook bij andere mensen die veel gebruik maken van hun stem, zoals leerkrachten, advocaten, mensen die in een call center werken, marktkramers... Ook bij jonge kinderen kunnen ze voorkomen, het is zelfs de meest frequente oorzaak van stemproblemen bij kinderen die veel schreeuwen, en dan meer bij jongens dan bij meisjes.

• Een stembandpoliep is een gladde, bolvormige, meestal rood knobbeltje op de rand van de stemband. In tegenstelling tot stembandknobbels komen ze meestal eenzijdig op slechts één stemband voor. Vaak komen er meerdere poliepen voor. 

Een stembandpoliep bestaat uit ontstoken slijmvliesweefsel, opgezette bloedvaten en voor een klein deel uit bindweefsel. Vaak staan ze op een kort steeltjes, maar soms gaat het om een met vocht gevulde holte (een cyste). Waar stembandknobbels kunnen vergeleken worden met eelt, kunnen poliepen eerder vergeleken worden met blaren. 

Ze komen bijna uitsluitend bij volwassenen voor. Net als bij stembandknobbels gaat het vooral om mensen die hun stem veel gebruiken. 

• Soms kan bijna de hele stemband chronisch verdikt zijn (Reinke-oedeem). Roken en stemmisbruik vormen de belangrijkste oorzaken van een chronische verdikking van de gehele stemband. Onder het slijmvlies van de stemband ontstaat dan een ophoping van weefselvocht als bij een blaar. Vrouwen met een lage hese stem hebben vaak deze vorm van stembandoedeem. Als de stembanden erg gezwollen zijn moet het uitgerekte slijmvlies en het oedeemvocht verwijderd worden. 

Stembandknobbels en stembandpoliepen ontstaan meestal door verkeerd of overmatig stemgebruik.

• Verkeerd stemgebruik is het te slap of te krachtig aanspannen van de stembanden door een verkeerde spreek- of zangtechniek. Stress en vermoeidheid kunnen dit in de hand werken.

• Overmatig stemgebruik betekent te veel praten, zingen, roepen, schreeuwen, hoesten... 

Stembandknobbels ontstaan meestal langzaam na chronisch of langdurig verkeerd of overmatig stemgebruik. Stembandpoliepen kunnen ook acuut optreden na een eenmalige overbelasting van de stem, bijvoorbeeld een hele avond staan schreeuwen tijdens een voetbalmatch of een muziekfestival. Dat kan een 'blaartje' veroorzaken dat uiteindelijk evolueert tot een poliep. 

Luchtweginfecties, roken of passief roken, oprispingen van maagzuur, vermoeidheid en hormonale factoren kunnen deze afwijkingen in de hand werken of versterken. 

Stembandknobbels en -poliepen veranderen de werking van uw stembanden. Door de knobbeltjes of poliepen sluit de glottis of stembandsluiting namelijk niet meer volledig als de stembanden tijdens het spreken of zingen worden aangespannen, en kunnen de stembanden ook minder goed trillen. De spiertjes van het strottenhoofd proberen dit te compenseren door grotere spanning, maar worden daardoor nog meer belast, waardoor een een vicieuze cirkel ontstaat.

Dit geeft de volgende klachten. 

• Heesheid (dysfonie) of schorheid. 

• De stem klinkt lager en hoge tonen kunnen moeilijk of niet worden gemaakt. 

• Wisselend stemgeluid.

• Soms tijdelijk volledig stemverlies (afonie).

• Hoorbare luidruchtige ademhaling. 

• Buiten adem raken omdat er een beetje lucht uit de longen ontsnapt tijdens het spreken. U moet mogelijk midden in een zin naar adem happen en raakt ook sneller buiten adem. 

• U moet zich extra inspannen om een normaal stemvolume te behouden. Hierdoor klinkt de stem 'geknepen'. Omdat de ademhalingsspieren en het middenrif extra moeten werken, kan uitputting optreden. 

• De keel kan geïrriteerd worden, wat zich uit in een droge hoest, keelpijn of het gevoel dat er iets in de keel vastzit.

Bij klachten die kunnen wijzen op stembandknobbels of -poliepen zal de Neus-Keel-Oorarts bijkomend onderzoek doen.

Bij ‘keelspiegelen’ inspecteert de arts de stembanden met een kleine ronde spiegel. 

Bij de laryngoscopie brengt de arts een dun, buigzaam kijkbuisje via de neus in de keelholte tot bij de stembanden. Tijdens het onderzoek kunnen de stembandtrillingen met behulp van lichtflitsen (stroboscoop) zichtbaar worden. 

Bij twijfel of het om een goed- dan wel kwaadaardig letsel gaat, zal de arts een biopsie uitvoeren. Hierbij wordt een beetje weefsel weggenomen dat onder de microscoop wordt onderzocht.

De behandeling is afhankelijk van de oorzaak van de knobbels of poliepen, de grootte en de last die ze veroorzaken.

In de acute fase zult u uw stem enkele dagen moeten laten rusten door helemaal niet te spreken of te zingen, en niet te kuchen of te schrapen. Fluisteren is minstens even belastend voor de stem als gewoon praten.

Wanneer u na enige dagen stemrust weer mag spreken, doe dit dan op een kalme ontspannen, heldere manier. Vermijd in het begin lange gesprekken. Verhef uw stem niet en fluister ook niet. 

Alle factoren die het probleem kunnen verergeren, zoals roken, moeten worden vermeden. 

Recente stembandknobbeltjes en knobbels bij kinderen verdwijnen meestal door uw stemgebruik te verbeteren met stemtraining door de logopedist. Hierbij krijgt u oefeningen en leert u technieken om uw stem goed te gebruiken. De logopedist besteedt ook aandacht aan kuchen, schrapen, fluisteren en schreeuwen. 

Vaak volstaat dit om de knobbels te laten verdwijnen.

Bij kinderen met stembandknobbels treedt meestal spontane verbetering op bij de stemverandering in de puberteit.

Grotere knobbeltjes en poliepen bij volwassenen moeten vaak operatief verwijderd worden. Bij kinderen gebeurt dit eerder uitzonderlijk. 

Bij deze operatie wordt een buisje (laryngoscoop) via de mond tot bij de stembanden gebracht. Met behulp van een schaar, pincet of laser worden de letsels op de stembanden verwijderd. Deze ingreep gebeurt onder volledige verdoving in dagbehandeling.

Na de ingreep is enkele dagen, soms enkele weken volledige stemrust vereist. 

Meestal zal u na de ingreep nog een logopedische behandeling moeten volgen om uw stemgebruik te verbeteren.

• Stemmisbruik vermijden door een goede spreek- of zangtechniek is de enige manier om de vorming van stembandknobbeltjes en -poliepen te voorkomen.

• Zorg dat uw stem voldoende rust krijgt om te recupereren na veel spreken of zingen. Ga zeker niet door met veel spreken of zingen als u hees bent of andere stemklachten hebt.

• Vermijd daarnaast vermoeidheid, stress, rokerige ruimtes, alcoholgebruik enzovoort.