Wat is gastro-esofagaal reflux of maagzuur?

dossier Een zure oprisping of zuurbrand is op zich niet erg. Het wordt pas hinderlijk wanneer men frequent last heeft van dit terugvloeiend maagzuur. In dat geval spreekt men van gastro-esofagaal reflux (GERD).

Lees ook: Wat te doen als je baby last heeft van reflux of oprispingen?

Wat is reflux?

Lees ook: Zo kan je zelf de kans op reflux tegengaan

Eén op tien volwassenen heeft minstens één keer per week last van zuurbranden, één op drie minstens een keer per maand. Zwangere vrouwen, vooral tijdens het derde trimester, zijn extra-gevoelig voor zuurbranden door de verhoogde druk van de baarmoeder tegen de maag. Mensen die aan astma lijden, hebben ook een verhoogde kans op zuurbranden. Bij kinderen is de slokdarmsfincter nog niet goed afgesloten, waardoor reflux vaak voorkomt. Pas rond de leeftijd van 12 maanden is de slokdarmsfincter volledig ontwikkeld.

Lees ook: Hoe vermijd je brandend maagzuur na het slapengaan?

Symptomen

Er zijn twee typische klachten van gastro-esofagaal reflux (GERD) die bijna altijd aanwezig zijn, maar daarnaast kunnen er ook nog andere symptomen opduiken.

1. Zuurbrand: oprisping van zuur of bitter smakend vocht in keel en mond.

• treedt vooral op na een zware maaltijd
• wanneer men voorover buigt
• wanneer men een zwaar gewicht moet opheffen
• wanneer men (op de rug) gaat liggen
• komt meer 's nachts voor
  
  

2. Dyspepsie of indigestie: een onbehaaglijk, vol gevoel, met soms misselijkheid en braakneigingen.

3. Andere mogelijke klachten zijn:

• braakneigingen
• scherpe pijn achter het borstbeen die soms uitstraalt tot in de keel. In het Engels noemt men dit 'heartburn' omdat het inderdaad een beetje lijkt alsof de borst in brand staat en gemakkelijk kan verward worden met een hartaanval. In geval van reflux komt de hinder echter vooral voor na de maaltijden of wanneer men gaat liggen.
• slikproblemen
• ademhalingsproblemen (chronische hoest, piepende ademhaling, zelfs astma-achtige symptomen), vooral 's nachts
• heesheid
• herhaalde hikaanvallen
• verstopte neus
• oorpijn
• oorsuizen
  
  

Lees ook: Dyspepsie: een opgeblazen gevoel van de maag

Onderzoeken en diagnose

1. Een eenvoudige test om na te gaan of het inderdaad om een probleem van zuurbrand gaat, bestaat erin om de patiënt gedurende enkele weken een hoge dosis omeprazol te geven. Dit is een geneesmiddel dat de zuurproductie in de maag afremt (zie verder). Wanneer de klachten hiermee stoppen, dan staat vrijwel vast dat het om GERD gaat.
2. Een endoscopie is de meest aangewezen onderzoeksmethode om de toestand van het slijmvlies van de slokdarm, evt. bloedingen, vernauwingen, enz. te onderzoeken. Bij een endoscopie wordt een smal buisje waarop een camera is gemonteerd via de mond in de slokdarm geschoven onder lokale verdoving. Evt. kan tegelijk ook een stukje van het slijmvlies worden weggenomen (biopsie) om het te onderzoeken op de aanwezigheid van bepaalde microben of tumoren. Met een endoscopie kan natuurlijk niet de zuurbrand zelf worden nagegaan, maar kunnen alleen de evt. gevolgen ervan op het slijmvlies worden opgespoord. Endoscopie is ook de meest aangewezen methode om de evolutie van Barrett's Esophagus (zie verder) nauwgezet te volgen.
3. Om de zuurbrand zelf te meten bestaat een speciale zuurtest of 24 uur pH-metrie. Hierbij wordt via een buisje dat langs de neus wordt ingebracht gedurende 24u de zuurtegraad in de slokdarm geregistreerd.
   
   

Lees ook: Wat is een gastroscopie?

Is reflux gevaarlijk?

Terugvloeiing naar de slokdarm is op zich geen ernstig probleem. Wanneer dit herhaaldelijk of langdurig optreedt, kunnen echter verwikkelingen ontstaan die wel ernstig kunnen zijn.

• Reflux oesofagitis

Dit is een irritatie en ontsteking van het slokdarmslijmvlies door de blootstelling aan maagzuur. Dit kan inwendige bloedingen en vernauwing van de slokdarm (strictuur) veroorzaken. Dit kan op zijn beurt ernstige slikproblemen veroorzaken. Er is geen verband tussen de ernst van de klachten en de evt. beschadiging van de slokdarmwand. Oesofagitis kan optreden zonder klachten.

• Barrett's esofagus

Bij een ernstige esofagitis kan het normale slijmvlies dermate beschadigd worden, dat zich een nieuw soort slijmvlies ontwikkelt dat gelijkenis vertoont met het maagslijmvlies. Men spreekt dan van Barrett's esofagus. Dit nieuwe slijmvlies vormt een belangrijke risicofactor op slokdarmkanker. De meeste gevallen van slokdarmkanker beginnen als Barrett's esofagus. Het risico dat GERD evolueert tot een Barrett's esofagus is evenwel beperkt. Het risico is het grootst bij mensen die reeds op jonge leeftijd met GERD worden geconfrontreerd en wanneer de klachten ernstig zijn en lang aanhouden.

• Ademhalingsproblemen (astma)

Astma en GERD komen vaak samen voor. Ongeveer de helft van de astmapatiënten zou ook lijden aan GERD. Het is niet duidelijk wat oorzaak en gevolg is. Volgens sommige theorieën zouden de typische astmaklachten (hoesten, niezen…) aanleiding geven tot drukwijzigingen in de borstkas, waardoor reflux kan optreden. Omgekeerd zou het maagzuur de ademhalingswegen prikkelen, wat tot een astmareactie zou kunnen leiden.

Lees ook: Welke klachten kunnen wijzen op astma?

• Slaapapneu

GERD gaat ook vaak gepaard met slaapapneu waarbij de ademhaling tijdens de slaap herhaaldelijk kort onderbroken wordt. Dit kan een aanduiding zijn voor bepaalde hartproblemen. Het is echter niet duidelijk of GERD aan de basis ligt van de apneu, dan wel omgekeerd. Feit is dat GERD doorgaans heftiger is als het gepaard gaat met apneu.

Lees ook: Wat is slaapapneu en hoe kan je het voorkomen en behandelen?

• Andere keelproblemen

GERD veroorzaakt ook vaak andere keel- en ademhalingsklachten, zoals heesheid, prikkelhoest, een droge en geïrriteerde keel wat gepaard gaat met herhaaldelijk kuchen, een kropgevoel in de keel, enz. Bij onverklaarbare keelklachten moet altijd gedacht worden aan een mogelijk zuurbrandprobleem.

• Hartproblemen

Hartkramp (angina pectoris) en GERD komen vaak samen voor. Men vermoedt dat bij mensen met vaataandoeningen de reflux mogelijk een angina pectoris zou kunnen uitlokken door het tijdelijk verstoren van de bloedstroom naar het hart.

• Tandproblemen

Erosie van het tandemail is een veel voorkomend probleem door de vernietigende invloed van het maagzuur in de mond.

Oorzaken

In het algemeen geldt dat alles wat de maag doet uitzetten en de druk in de buik vergroot, een vermeerdering van het aantal spontane relaxaties van de sluitspier onderaan de slokdarm veroorzaakt, en dus de kans op reflux verhoogt.
Ook alles wat de bewegingen van de slokdarm beïnvloedt of de werking van de sfinkterspier die de slokdarm afsluit, kan tot refluxklachten leiden. Het kan zowel gaan om een gebrekkige werking van de spieren zelf (bv. door veroudering) als door externe oorzaken.

• Hernia
  

Om de maag te bereiken moet de slokdarm door een opening in het middenrif passeren. Deze opening heet hiatus. Soms puilt het bovenste deel van de maag door dit gat boven het middenrif of diafragma uit. Men spreekt dan van een maagbreuk (hernia diafragmatica of hiatus hernia).
Dergelijke hernia komt heel frequent voor. Soms is een dergelijke hernia aangeboren of het gevolg van een verwonding, maar meestal kan geen duidelijke oorzaak worden aangetoond. Ongeveer de helft van de 60-plussers zou hieraan lijden.
Chronische of herhaalde situaties van verhoogde druk in de buikholte tengevolge van zwaarlijvigheid, talrijke zwangerschappen, veelvuldig persen, enz. werken het ontstaan van een hernia in de hand. Met de ouderdom treedt ook een verslapping van de spierspanning op, waardoor een hernia kan ontstaan.
Op zich is een dergelijke hernia niet ernstig. Vaak veroorzaakt het ook geen enkele klacht en wordt het nooit opgemerkt.

Lees ook: Reflux: wat zijn de symptomen van een middenrifbreuk?

• Andere maag- darmaandoeningen
  

Diverse andere aandoeningen van maag en darm kunnen aanleiding geven tot reflux, zoals de ziekte van Crohn, een maagzweer, kanker… Uiteraard moeten die aandoeningen eerst worden behandeld.

Lees ook: Maagzweer: oorzaken, symptomen en behandeling

• Voeding
  
  
• Vetrijke maaltijden veroorzaken een daling van de sfincterspanning en zijn vaak oorzaak van pyrosis en reflux.
• Een eiwitrijke voeding daarentegen verhoogt de druk ter hoogte van de onderste slokdarmsfincter en is dus gunstig.
• Koolhydraten hebben weinig effect.
• Ook bepaalde kruiden kunnen de sfincterwerking verminderen. Dat is het geval met pepermunt, look, ajuin en kruidnagel. Hetzelfde geldt voor chocolade.
• Citrusdranken, pikante spijzen, bereidingen met tomaten en koffie, allemaal voedingswaren die vaak ook met de vinger worden gewezen, hebben daarentegen geen rechtstreekse invloed op de sfincterdruk en dus ook niet op reflux. Maar indien de slokdarm reeds geïrriteerd of ontstoken is door veelvuldige reflux, dan kunnen deze producten aanleiding geven tot klachten door de bijkomende prikkeling die ze veroorzaken.
  
  
• Alcohol
  

Alcohol zorgt voor ontspanning van de spieren van de slokdarm en kan ook het slijmvlies van de slokdarm irriteren. Bovendien verhoogt alcohol de zuurtegraad van de maag.

• Roken

GERD komt veel meer voor bij rokers. Roken verhoogt o.m. de zuurafscheiding, belemmert de afscheiding van speeksel dat help om het zuur te neutraliseren en vertraagt de werking van spieren onderaan de slokdarm. Het is nog niet duidelijk of deze effecten veroorzaakt worden door de nicotine, dan wel door andere stoffen in de rook.

• Zwaarlijvigheid

Volgens sommige studies zou GERD meer voorkomen en ernstiger zijn bij zwaarlijvigen, maar dit wordt door andere studies tegengesproken.

• Geneesmiddelen

Sommige geneesmiddelen verhogen het risico op GERD. Langdurig gebruik van niet-steroïdale ontstekingsremmers zou het risico op GERD (en maagzweer) en op ernstige complicaties verhogen, maar ook hartmedicijnen (o.m. calciumblokkers tegen verhoogde bloeddruk), sommige astma- en allergiemedicijnen, geneesmiddelen tegen krampen, kalmeer- en slaapmiddelen, antibiotica en bisfosfonaten (gebruikt bij osteoporosis) kunnen het risico op GERD verhogen.

Lees ook: Overmatig boeren laten: wat kan je eraan doen?

Wat kan je doen tegen reflux?

De aanpak verschilt van persoon tot persoon. Men dient nauwkeurig na te gaan in welke omstandigheden de klachten voorkomen en welke de bijkomende belastende factoren zijn. Wanneer men bij zichzelf duidelijke uitlokkende factoren vindt (bv. bepaalde eetgewoonten, geneesmiddelen,...), is het nemen van enkele voorzorgen vaak reeds voldoende om een gunstig resultaat te bekomen. Stoppen met roken is in elk geval aan te raden.

• Slaaphouding: Verhoog het hoofdeinde van je bed tot een hoek van ongeveer 30° (ong. 15 cm) door bijvoorbeeld blokjes onder de poten te plaatsen. Alleen het hoofd hoger leggen door een extra-kussen, vergroot de kans op reflux. Indien je een middagdutje doet na de maaltijd, dan liefst in zithouding. 
  
• In geval van obesitas (overgewicht) is afslanken essentieel
• Vermijd veelvuldig persen (b.v. obstipatie tegengaan door een vezelrijke voeding)
• Draag geen strak zittende kleding (b.v. korsetten, strak aangespannen broeksriem,...)
• Vermijd fitnessoefeningen die gepaard gaan met opspannen van de buikspieren, vooral in liggende houding.
  

Voeding

• Volgens sommige studies zouden met voedingsmaatregelen alleen in bijna de helft van de gevallen de klachten kunnen opgelost worden. Welke voedingsmiddelen wel en welke niet een effect hebben, is echter niet altijd duidelijk en kan verschillen van persoon tot persoon.
• Vermijd overvloedige maaltijden. Eet liever een keer meer dan te veel ineens.
• Vermijd vetrijke maaltijden. Denk hierbij ook aan de verborgen vetten die verwerkt zijn in allerlei bereide gerechten zoals gebak, koekjes, charcuterie, enz.
• Vermijd chocolade
• Vermijd pepermunt, ajuin, look, kruidnagel en in het algemeen pikante spijzen
• Een eiwitrijke voeding (b.v. mager vlees, magere melkprodukten) heeft een eerder gunstige invloed op reflux en pyrosis. Koolhydraatrijke produkten (zoals brood, granen, fruit en groenten) hebben een neutraal effect.
• Indien de klachten zich vooral voordoen bij het naar bed gaan of 's nachts, is het belangrijk om het avondmaal niet te laat te nemen. In principe zou men minstens 3 uur voor het slapen gaan niets meer mogen eten.
• Bij neiging tot obstipatie (verstopping) is een vezelrijke voeding aan te raden.
• Rook niet na het eten.
• Over kauwgom lopen de meningen uiteen. Volgens sommige studies is het veelvuldig gebruik van kauwgom af te raden, niet alleen omdat hierin vaak pepermunt is verwerkt, maar ook omwille van het stimulerend effect ervan op de maagsecretie en het feit dat bij het kauwen ook vaak lucht wordt ingeslikt, wat tot uitzetting van de maag kan leiden. Anderzijds stimuleert het de speekselvorming, waardoor het effect van maagzuur geneutraliseerd wordt.
  
  

Dranken 

• Matig je alcoholgebruik en vermijd vooral sterke dranken, zeker voor het slapengaan
• Vermijd bruisende dranken
• Vermijd erg hete of erg koude dranken
• Ook al hebben ze geen rechtstreeks effect op reflux, vermijd je best citrussappen indien ze aanleiding geven tot klachten
• Hetzelfde geldt voor koffie. Gedecaffeïneerde koffie heeft niet meer of minder effect op reflux dan gewone koffie
• Magere en halfvette melkdranken zijn aan te raden
• Soep en magere bouillons zijn vrij te gebruiken
  
  

Lees ook: Helpt een mediterraan dieet tegen reflux (oprispend maagzuur)?

Bronnen:
https://www.mayoclinic.org
https://www.niddk.nih.gov
https://www.webmd.com