Oedeem: wanneer zijn gezwollen benen, enkels en voeten gevaarlijk?

dossier Tijdens de warme zomermaanden krijgen we sneller last van gezwollen benen, enkels en voeten, soms gepaard met een zwaar gevoel of met pijn. Vaak is de zwelling 's ochtends zo goed als verdwenen, maar komt ze terug in de loop van de dag.  Het gaat om een plaatselijke ophoping van lichaamsvocht (oedeem) en dat kan vele oorzaken hebben. De meeste zijn onschuldig en kunnen vrij gemakkelijk verholpen worden. Andere zijn ernstiger en vergen een specifieke behandeling. Met de hulp van de afdeling vaat- en thoraxheelkunde van UZ Gent maakten we onderstaande lijst op. 

Oorzaken van oedeem

• Lang stilzitten of stilstaan. Als je je benen gebruikt, werken de grote beenspieren als een pomp: ze drukken afwisselend op de beenaders en de lymfevaten, en laten weer los. Op die manier stuwen ze het bloed richting hart. Wanneer je weinig beweegt, valt dat hulpmechanisme weg.
• Warmte doet de aders uitzetten. Daardoor blijft het bloed gemakkelijker staan. Bij erg warm weer, beweeg je bovendien minder dan gewoonlijk.
• Zwangerschap: de dikke buik drukt op de aders in de buik en vertraagt de terugvloei. Bovendien houdt het lichaam meer vocht vast.
• Sommige vrouwen hebben vooral rond de maandstonden last van vochtophouding.
• Sommige geneesmiddelen zoals bepaalde bloeddrukverlagers, niet-steroïdale pijnstillers, oestrogenen en sommige middelen tegen suikerziekte kunnen leiden tot vochtophoping.
• Gezwollen benen kunnen ook een eerste teken van een beginnende vaataandoening zoals spataders zijn. Bij zichtbare verdikkingen heb je reeds oppervlakkige spataders. Spataders worden veroorzaakt door slecht sluitende kleppen in de aders. Andere oorzaken van oedeem zoals warmte, lang stilzitten of zwangerschap kunnen bestaande spataders plots veel erger maken.
• Lymfoedeem. Het lymfestelsel is een systeem van vaten dat zorgt voor de circulatie en afvoer van lymfevocht uit het lichaam. Wanneer het niet goed afgevoerd kan worden, stapelt het zich op. In het begin van de aandoening verdwijnt de zwelling wanneer het been hoog gelegd wordt. Na verloop van tijd neemt de zwelling toe en verdwijnt ze 's nachts niet meer. Vaak is slechts één been getroffen. 
• Hartfalen. Het hart pompt minder goed. Gecombineerd met warmte en te weinig drinken, treft dit soort vochtophoping vooral oude mensen. Dan zijn beide benen sterk gezwollen.
• Levercirrose beschadigt de lever, waardoor hij minder goed werkt. Dat heeft allerlei gevolgen, waaronder vochtophoping.
• Een nierziekte. De nieren zijn dan niet meer in staat om genoeg vocht en zout uit je bloed te filteren. Dat stapelt zich onder andere in de benen op.
  
  

Lees ook: 14 mogelijke oorzaken van gezwollen vingers

Huismiddeltjes: wat kan je zelf doen?

• Beweeg veel met je benen. Heb je een zittend of staand beroep, stap dan af en toe even rond. Kan dat niet, doe dan oefeningen met je voeten en benen. Verander regelmatig van positie, en leg indien mogelijk je benen omhoog. 
• Beoefen een sport waarbij je je benen veel beweegt, zoals wandelen, lopen, fietsen of zwemmen. Tennis, squash, aerobic en alle sporten waarbij je veel moet springen, zijn minder goed.
• Neem wisseldouches: besproei je benen afwisselend met warm (geen heet) en koud water.
  
• Draag schoenen met een lage, brede hak. Vermijd hoge hakken, want daardoor verminder jede pompfunctie van de kuitspieren. Helemaal plat, zoals bij teenslippers, is ook niet ideaal.
  
• Slaap met de benen hoger om de terugvloei te verbeteren. Een voetenbankje bij kantoorwerk werkt ook verlichtend. 
  
• Vermijd overgewicht.
  
• Vermijd hoge temperaturen afkomstig van sauna, zon(nebank), hete baden, epileren met hete was of zelfs vloerverwarming.
  
• Drink genoeg.
  
• Draag een steunkous of een speciale therapeutisch elastische kous (TEK).
  
• Vermijd te strakke kleren die de aders plaatselijk dichtdrukken, zoal een knellende broek, een strakke ceintuur of sokken met een spannend elastiek.
  
• Eventueel kan je arts een geneesmiddel voorschrijven dat de vaatwand versterkt.
  

Lees ook: Spataderbehandeling

Wanneer naar de dokter?

• Als een gezwollen been plotseling opkomt, dan wijst dit meestal op een plotse verstopping van een ader of lymfevat. De frequentste oorzaak is een diepe veneuze trombose, d.w.z. een bloedklonter die een ader verstopt. Meestal heb je dan ook pijn diep in de kuit. Het been kan eventueel wit zijn en klam aanvoelen. In dat geval moet je snel een dokter raadplegen.
• Als je een operatie hebt ondergaan waarbij een verhoogd risico op lymfoedeem bestaat (bv. een borstkankeroperatie), moet je bij iedere verandering van de huid (warme plek, pijnlijke plek, rode plek) en elke zwelling in de getroffen arm of been een arts raadplegen. Ook mensen die om een andere reden een verhoogd risico lopen op lymfoedeem, kunnen beter waakzaam zijn. 
  
  
  

Lees ook: Moet je je ongerust maken over een gezwel of knobbel in de hals?

Bron: Afdeling vaat- en thoraxheelkunde van UZ Gent