Achillespeesblessures: peesontsteking en peesscheur

dossier De achillespees bevestigt de kuitspieren aan het hielbeen. Als die spieren samentrekken trekt de achillespees de voet naar beneden. Het is een belangrijke pees, waar vaak grote krachten op komen.

Een achillespeesontsteking is een typische overbelastingsblessure bij o.m. lopen en joggen, volleybal, maar ook bij tennis. Niet alleen topsporters, maar ook recreatieve sporters die iets ouder worden, kunnen hiermee te maken krijgen.
Het is een blessure die zich voordoet tussen het hielbeen tot circa 10 centimeter daarboven. De achillespeesblessure kan zitten in:
1. de aanhechting van de pees op de hiel
2. de pees met het omringende weefsel
3. een ontsteking van de slijmbeurs aan de voorzijde van de pees (bursitis)

Klachten

Bij een ontsteking treden de klachten geleidelijk aan op.
• In het begin zijn er alleen pijnklachten (drukpijn en een stijf en/of een licht zeurend pijngevoel) in de kuit, net boven het hielbeen na langdurige inspanning die na enige uren spontaan verdwijnen.
• Als de blessure niet wordt verzorgd zullen de pijnklachten ook optreden bij het begin van de training. Deze klachten verdwijnen tijdens de warming-up, maar zullen na afloop van het lopen weer terugkeren.
• Nog later is er pijn zowel tijdens als vlak na de inspanning, met pijn in de nacht, die pas na langdurige rust verdwijnt.
• Uiteindelijk worden de pijnklachten zo erg dat lopen onmogelijk wordt en is er zelfs sprake van een constante pijn die niet meer verdwijnt, ook niet na langdurige rust. In dat stadium zal genezing vele maanden duren.

Soms gaat een achillespeesontsteking gepaard met zwelling van de pees en roodheid en met een schrapend geluid bij het aanraken van de pees of bij het bewegen van de voet. Vaak heeft men last van ochtendstijfheid in de pees.

Bij een peesruptuur ontstaat plots hevige pijn laag achter op de kuit of enkel, die erger of vergelijkbaar is met de pijn bij een spierscheur. Lopen lukt niet of nauwelijks meer. Meestal is een deuk voelbaar. Op de tenen staan is dan bijna onmogelijk: de hiel kan niet meer van de grond getild worden of bij knijpen in de ontspannen kuitspier is er geen voetbeweging meer op te wekken.

Oorzaken

Meestal wordt de ontsteking veroorzaakt door een herhaalde belasting door lopen en springen.
Meerdere factoren kunnen een achillespeesblessure in de hand werken.
• eenzijdige training (bv. sprongkrachttraining)
• te veel of te zwaar trainen na een rustperiode
• onvoldoende warming-up met rekoefeningen voor de kuitspieren;
• Druk van de sportschoen of onvoldoende demping van de hak
• Lopen of sporten op harde ondergrond
• Een beenlengteverschil, afwijkingen in de voetstand (bv. platvoeten) of de onderbenen (bv. O-benen)
• verkorte of stijve kuitspieren
• slijtage door ouderdom
• overgewicht

Hoe voorkom je achillespeesblessures?

1. Warming up en Cooling down
Zorg voor een goede warming up van 5 à 10 minuten door bv. rustig in te lopen, gevolgd door rekoefeningen van de diepe en oppervlakkige kuitspieren. Beëindig de training altijd met een cooling-down. Deze bestaat uit enkele minuten rustig uitlopen en het uitvoeren van rekoefeningen.

2. Rekoefening voor de oppervlakkige kuitspier (gastrocnemius)
Een van de belangrijkste oorzaken van een achillespeesontsteking is een verkorting van de kuitspieren. Regelmatig rekken van de kuitspieren zorgt ervoor dat de achillespees geleidelijk aan op lengte gebracht wordt. Voer de volgende oefening zowel links als rechts 5-6 keer uit: zoek steun tegen een muur of een hek, met een been naar achteren. Breng langzaam het lichaam naar voren, terwijl het achterste been recht gehouden wordt, met de hak op de grond. Hou de spanning in de kuitspieren 15-20 seconden vast. Niet veren.

3. Rekoefening voor de diepe kuitspier (soleus)
Ga op dezelfde wijze staan als bij de vorige oefening. Breng nu de knie van het achterste been naar beneden. De spanning wordt nu lager in de kuit gevoeld, ter hoogte van de achillespees. Voer de oefening zowel links als rechts 5-6 keer uit.

4. Spierversterkende oefening voor de kuitspieren
De kans op klachten van de achillespees neemt af, indien de kuitspieren relatief goed ontwikkeld zijn. De "calf raise" is een eenvoudige maar effectieve oefening, die regelmatig uitgevoerd dient te worden. Ga vanuit een ontspannen, staande houding langzaam op je tenen staan. Blijf een aantal seconden zo staan en keer dan naar de uitgangspositie terug. De oefening kan naar wens zwaarder worden gemaakt door een gewicht te dragen en de duur en het aantal herhalingen te varieren.

5. Kuitspiermassage
Na een zware training of wedstrijd helpt een massage om de kuitspieren te ontspannen en de spanning van de achillespees af te halen.

6. Het juiste schoeisel
Slecht schoeisel is een belangrijke oorzaak van overbelasting van de achillespees. Essentieel is stabiliteit rond het enkelgewricht. Let er dus op dat de schoen de hiel goed omsluit en de hielbasis breed genoeg is. Ook moet de schoen een soepele zool hebben, zodat een normale afwikkeling van de voet over de bal van de voet naar de tenen plaats kan vinden.

7. Schoenaanpassing
Tijdens de afwikkeling van de voet is een zekere hoeveelheid pronatie noodzakelijk. Door excessieve pronatie ontstaat een knik in de achillespees, waardoor deze zwaarder belast wordt. Afwijkingen die met overmatige pronatie gepaard gaan zijn een knikplatvoet, een holvoet en beenlengte verschillen. Laat bij standsafwijkingen een steunzool of een hakverhoging aanmeten bij een orthopedisch schoenmaker.

8. Ondergrond:
Train zoveel mogelijk op een zachte, maar wel effen ondergrond (bos, gras).

9. Goede trainingsopbouw
Zorg vooral voor een goede trainingsopbouw. Voer de intensiteit en de omvang van de trainingen geleidelijk op. De belastbaarheid van de pees past zich slechts langzaam aan. Bouw dus na een blessure of ziekte de training weer zeer geleidelijk uit tot het oude niveau. Zorg, in geval van een drastische verandering, zoals bijvoorbeeld een ander merk schoenen of verandering van speeloppervlak, voor voldoende tijd om het lichaam aan de verandering te laten wennen.

10. Enkelverzwikkingen
Tijdens de herstelperiode na een enkelblessure treden vaak tijdelijk achillespeesklachten op. Dit wordt veroorzaakt door het vocht rond de achillespees en de toegenomen instabiliteit van de enkel. Hierdoor wordt de achillespees zwaarder belast. De klachten kunnen worden tegengegaan door tijdelijk gebruik te maken van een enkelbrace.

Lees ook: Zin en onzin van een brace

Lees ook: Ligamenten enkel: wat als je je enkel omslaat?

Wat doen bij klachten?

Behandeling van achillespeesontsteking en bursitis

Rust.
Dit kan door de activiteit te limiteren. Een kleine hielverhoging (aan beide benen) van een halve cm kan de spier ontspannen, waardoor er minder rek op de de spier komt.

Ijs.
Dit moet gedurende elk uur zo'n vijftien minuten aangebracht worden. Gebruik altijd een handdoek tussen de ijsapplicatie en de huid. Cortisoneinjectie in de acute fase is niet aangewezen, hierdoor kan er een verhoogd risico ontstaan tot een ruptuur.

Chirurgie.
Chirurgisch ingrijpen bij een achillespeesontsteking is meestal niet nodig. Bij hardnekkige ontstekingen wordt de verdikking op de achillespees soms wel schoongemaakt om het probleem te verhelpen. Hierbij wordt een snede gemaakt aan de achterzijde van de enkel, vlakbij de achillespees. Het ontstoken vlies rond de pees en het degeneratieve gedeelte worden verwijderd. Hierna wordt de achillespees weer gehecht om deze goed te laten genezen. Door het verwijderen van het slechte deel wordt de pees gestimuleerd om terug te keren in zijn normale staat.

Behandeling van een peesruptuur

Een gescheurde achillespees wordt bijna altijd geopereerd waarbij de uiteinden van de pees aan elkaar worden gehecht. Hiervoor bestaan diverse technieken. Dit wordt meestal gedaan door een snede te maken aan de achterzijde van de enkel. Na de operatie wordt de enkel en het onderbeen gedurende een tweetal weken met een gips, tape of brace gesteund, zonder dat de voet mag belast worden.

Nadien twee weken tape met strekstand van de voet door een verhoogde hak waarbij progressief belasten met krukken mogelijk is.

Weer twee weken later wordt de tape vervangen door een tape in 90 graden, waarbij de hakverhoging weg wordt gelaten. Dit blijft dan ongeveer weer twee weken zitten, waarna alle tape verwijderd kan worden. Meestal volgt dan nog een periode kinesitherapie.

De niet-operatieve behandeling, waarbij de voet in strekstand gehouden wordt met behulp van een gipsspalk of tape zodat de gebroken peesuiteinden tegen elkaar komen te liggen en aan elkaar kunnen groeien, biedt minder garanties op blijvend succes.

Voorbeeldoefeningen

Hieronder tref je een aantal oefeningen aan om de spierkracht van de kuiten en het coördinatievermogen van de enkel te verbeteren. Je moet beginnen met oefening 1. Een volgende oefening mag pas worden gestart indien de vorige oefening volledig en pijnvrij kan worden uitgevoerd.
De oefeningen kun je niet alleen doen wanneer je een blessure hebt opgelopen, maar ook ter preventie van een nieuwe blessure. Met schuine letters is steeds aangeven hoelang en hoevaak een bepaalde oefening moet worden uitgevoerd.

1. Rekken van de lange kuitspieren

• Maak met de rechtervoet een stap naar voren, zover dat de linkerhak net niet van de vloer los komt
• De linkerknie blijft gestrekt
• Verplaats het gewicht van de achterste voet naar de voorste voet, en druk daarbij de hak van het achterste been stevig in de grond
• Plaats eventueel de handen tegen een muur (niet veren)
• Je voelt rek bovenin de kuit
Duur 15-20 seconden.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 3 keer.

2. Rekken van de korte kuitspieren

• Kniel met de rechterknie op de vloer.
• Laat de linker oksel op de linkerknie rusten.
• Druk de linkerknie daarna zover naar voren dat de hak net niet van de vloer loskomt (niet veren).
• Je voelt rek laag in de kuit.
Duur 15-20 seconden.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 3 keer.

3. Versterken van voetspieren

• Ga op een stoel zitten.
• Schrijf het alfabet in de lucht met de geblesseerde voet.
• Rol met de tenen van de geblesseerde voet een uitgevouwen handdoek op door grijpbewegingen te maken
Duur 15-20 seconden.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 20 keer.

4. Oefenen van coördinatie en versterken van spieren rondom de enkel

• Wandelen hoog op de tenen.
• Grote tenen goed in de grond drukken.
Duur 15-20 seconden.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 20 keer.

5. Oefenen van coördinatie en versterken van spieren rondom de enkel

• Ga met beide voeten zo hoog mogelijk op de tenen staan en dan weer op de platte voet.
• Hoe sneller de beweging wordt uitgevoerd hoe moeilijker het is om de balans te bewaren.
• Deze oefening eerst uitvoeren met steun van de handen.
• Daarna met gespreide armen om de balans te bewaren.
• De oefening kan nog extra verzwaard worden door de ogen tijdens de uitvoering dicht te doen (pas op voor vallen!).
Duur 10 keer.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 20 keer

6. Start van functionelere oefeningen

• Op de plaats joggen gedurende 2 minuten.
Duur 2 minuten.
Daarna 30-60 seconden rust.
Doe dit 3 keer.

7. Kracht- en coördinatieoefeningen

• 0p de plaats springen van het ene been op het andere been.
• Langzaam steeds bredere sprongen maken tot en met schaatssprongen.
• De sprongen kunnen ook op twee benen en in voor-achterwaardse richting worden gemaakt.
• Tenslotte:
• ga rechtop op het geblesseerde been staan.
• Zet af met dit been en spring recht omhoog.
• Land op het geblesseerde been en blijf gedurende 3 seconden in evenwicht op dit been staan.
• Dit kan ook op twee benen worden uitgevoerd.
Duur 10 keer.
Daarna 10-20 seconden rust.
Doe dit 20 keer.