Alarmsignalen van zelfdoding

nieuws De meeste suïcidanten (75%) hebben op de een of andere manier aan hun omgeving kenbaar willen maken hoe hopeloos, hulpeloos en machteloos ze zich voelen. Deze signalen worden vaak niet herkend en erkend. Zeer belangrijk is dat mensen uit de omgeving van suïcidale personen, kennis hebben van deze signalen, ze durven zien en serieus nemen. Hoe vlugger deze signalen opgemerkt worden, hoe sneller hulpverlening kan gestart worden.
De beste preventie voor zelfmoordgedrag is een verhoogde waakzaamheid voor alle signalen die er op kunnen wijzen dat iemand problemen heeft.

Er zijn verschillende redenen waarom mensen hun zelfmoordplannen van tevoren aankondigen:
• verlangen om hulp te ontvangen van familieleden (of anderen) zodat de zelfmoord vermeden kan worden
• verlangen om de familie (of anderen) voor te bereiden, zodat het verlies niet onverwacht komt
• verlangen om de mensen onder druk te zetten
• de persoon wil een uitlaatklep vinden voor zijn gedachten en gevoelens die hij/zij niet meer voor zichzelf kan houden.

Verbale boodschappen
Directe signalen
• "Ik maak er een einde aan"
• "Jullie zullen me nog missen"
• "Ik zal jullie laten voelen wat het betekent als ik er niet meer ben"
• "Ik wou dat ik dood was"
• "Sterven is gemakkelijker"
• "Hoe kan je best zelfmoord plegen?"

Indirecte signalen (boodschappen die wijzen op een negatieve kijk op zichzelf, de omgeving en de toekomst)
• "Ik kan niet meer"
• "Ik zie het niet meer zitten"
• "Ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden"
• "Niemand kan mij helpen"
• "Ik ben voor niets goed"
• "Ik ben een hopeloos geval"
• "Die (overledene) is beter af"

Gedragsmatige signalen of non-verbale signalen

Naast verbale signalen zijn er ook gedragsmatige signalen die we vaak, weliswaar minder makkelijk en minder éénduidig, kunnen opmerken.
• sociale isolatie: zich terugtrekken van beste vrienden, thuis,...
• verwaarlozen van vroegere geliefde activiteiten, hobby's opgeven
• verwaarlozen van het uiterlijk
• depressieve, sombere stemming en alle andere aan depressie gelinkte symptomen
• plotse woede-uitbarstingen, agressieve buien, huilbuien zonder directe aanleiding
• verward of onlogisch praten
• recente verhoging van alcohol- en/of middelengebruik
• het stellen van risicovol gedrag, 'kicken'
• weggeven van persoonlijke spullen, opmaken van testament
• een schriftelijke aankondiging doen van suïcidaal gedrag in een brief, opstel, gedicht
• bezig zijn met de dood en met zelfmoord in spel of tekeningen, opzoeken van literatuur of internetsites rond deze onderwerpen
• afscheidsbrieven schrijven, een testament maken, voorbereidingen treffen voor de eigen begrafenis
• er blijk van geven suïcidegedachten te hebben
• een suïcideplan uitwerken, middelen verzamelen
• suïcidepoging(en) ondernemen

Bij jongeren kunnen signalen zich ook afspelen op school
• verslechtering van prestaties
• vaker afwezig zijn, spijbelen, weglopen
• slechte concentratie, slecht huiswerk, zitten slapen of suffen
• agressiever en vervelender gedrag tegenover medeleerlingen

Al deze signalen kunnen een alarmbel doen gaan bij de hulpverlener. Belangrijk is op de signalen te reageren en mogelijk aanwezige suïcidaliteit bespreekbaar te stellen. Rechtstreeks vragen naar mogelijke zelfmoordgedachten en -plannen is noodzakelijk. Soms vreest de hulpverlener 'slapende honden wakker te maken'. Men vermijdt soms zelf te beginnen spreken over zelfmoord vanuit de vrees het aan te praten. Dit is een misvatting. Een suïcidaal persoon voelt veelal opluchting wanneer de andere ernaar vraagt. Door er rechtstreeks naar te vragen, toont men dat men zelfmoord geen taboe vindt en dat erover praten mag.

Als men zich gaat focussen op deze signalen, zal men vroeg of laat bij elke medemens één van al deze opmerken. Men moet echter niet overbezorgd worden. Het zien van een signaal hoeft niet noodzakelijk op het ergste te wijzen. Er is wel reden tot ongerustheid als er meer signalen tegelijkertijd optreden en als ze blijven duren. Het belangrijkste is om bij ongerustheid je bezorgdheid te gaan toetsen in een gesprek.

Het alert zijn voor signalen betekent niet dat suïcide te voorspellen is. Suïcide is aangeleerd gedrag, m.a.w.: men moet geleerd hebben dat suïcidaal gedrag gekozen kan worden om daarmee ondraaglijke problemen 'op te lossen'.
Men leert dit doordat men suïcidaal gedrag van familieleden of kennissen meemaakt en/of daarover hoort vertellen. Daarnaast leert men dit ook door informatie uit kranten of boeken, van televisieprogramma's,... We kunnen veronderstellen dat de media invloed uitoefent op het gedrag van mensen; ze zijn niet de oorzaak van suïcidaal gedrag, maar kunnen wel de drempel ertoe verlagen.

Leren gebeurt ook 'actief' door te experimenteren. Vandaar dat suïcidepogingen zeker niet onderschat mogen worden als signaal: ze zijn het meest duidelijke signaal. In veel gevallen 'moet' iemand a.h.w. een poging doen om gehoor te vinden. Dat effectieve communicatie hierdoor mogelijk wordt, is een pluspunt. Een zelfmoorpoging mag dus zeker niet geminimaliseerd worden: door het te doen, behoort het tot het gedragsrepertorium van een persoon en is de drempel om het (opnieuw) te doen, verlaagd.

De meerderheid van suïcidale personen geeft dan wel signalen, maar deze worden niet altijd opgevangen, zeker niet door de directe omgeving. Voor nabestaanden is het belangrijk te weten dat ze niet gefaald hebben, omdat ze eventuele signalen niet opgemerkt zouden hebben. Suïcidale personen geven juist minder (duidelijke) signalen aan naasten, om hen te sparen. Bovendien zit je als naastbestaande mee in een situatie en kan je er moeilijk objectief naar kijken. Achteraf is het trouwens altijd makkelijker om te zeggen: "Dat was een signaal", dan op het moment zelf. 

Meer info:

Lees ook: Risicofactoren zelfdoding