Drie zelfdodingen per dag in Vlaanderen

In 2015 overleden in Vlaanderen 1.051 personen door suïcide. Dit komt neer op bijna 3 zelfdodingen per dag. In vergelijking met 2014 overleden in 2015 2 procent minder mensen door zelfdoding. Er waren in 2016 naar schatting 10.360 pogingen tot zelfdoding, wat neerkomt op gemiddeld 28 suïcidepogingen per dag.

Het aantal zelfdodingen bij mannen (23,9 per 100.000) ligt hoger dan bij vrouwen (9,1 per 100.000), en dit in alle leeftijdsgroepen.

Zelfdoding is in Vlaanderen de eerste doodsoorzaak bij mannen tussen 15 en 19 en tussen 25 en 49 jaar. Mannen tussen 35 en 59 jaar zijn de tweede grootste risicogroep wat betreft zelfdodind. Enkel ouder mannen (80+) sterven nog vaker door zelfdoding. 

De vier meest voorkomende risicofactoren bij mannen van middelbare leeftijd zonder gekende middelenafhankelijkheid of geestelijk gezondheidsprobleem zijn: relatieproblemen, strafrechtelijke problemen, werkgerelateerde/financiële problemen en gezondheidsproblemen.

In vergelijking met andere leeftijdsgroepen komt overlijden door suïcide in Vlaaderen het minst voor bij jongeren. Het is echter wel de belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren tussen 15 en 19 jaar.

Suïcidepogingen komen bij jongeren, in vergelijking met andere leeftijdsgroepen, het meest frequent voor. Meisjes ondernemen meer pogingen dan jongens. 

Het Vlaams Gewest bevindt zich in het gezelschap van Europese lidstaten met hogere sterftecijfers en dus boven het EU-gemiddelde. Voor vrouwen bevindt het zich bovenaan (samen met België) na Litouwen en Hongarije. Voor mannen zijn er 12 landen die nog hogere suïcidecijfers hebben.

De Vlaamse (en bij uitbreiding Belgische) cijfers zijn hoog ten opzichte van de Europese landen, en in het bijzonder ten opzichte van Nederland. Het beperkte onderzoek dat in dit verband gebeurde, geeft als verklaringen dat het taboe op het zoeken van psychische hulp in Vlaanderen een stuk groter is dan in Nederland, en dat de geestelijke gezondheidszorg in Nederland toegankelijker is dan in Vlaanderen. Bijkomend bleek ook uit een vergelijkend onderzoek tussen Vlaamse en Nederlandse jongeren dat Vlaamse jongeren minder efficiënt problemen kunnen oplossen dan hun Nederlandse leeftijdsgenoten en minder communiceren over hun problemen met volwassen. Attitudes ten aanzien van het zoeken van psychische hulp, probleemoplossend gedrag en communicatie lijken dus mogelijke verklaringen te zijn voor de hogere cijfers in Vlaanderen, maar verder onderzoek is nodig.

De Zelfmoordlijn 1813 is een anonieme hulplijn voor iedereen die aan zelfdoding denkt, zich zorgen maakt om iemand, of nabestaande is. De noodlijn is bereikbaar via telefoon, chat en e-mail en wordt beantwoord door deskundig opgeleide vrijwilligers. In 2016 werden in totaal 14.559 oproepen naar de Zelfmoordlijn 1813 beantwoord. 

De beantwoorders van de Zelfmoordlijn proberen samen met de oproeper een crisis te overbruggen. De urgentie is vaak hoog: ongeveer vier keer per week wordt een vrijwilliger geconfronteerd met een oproeper die op het punt staat een poging te ondernemen. In ruim 20% van de gesprekken is er sprake van een concreet uitgewerkt plan. Minstens een derde van de oproepers ondernam eerder een suïcidepoging.

Zelfdoding is steeds het gevolg van een complex samenspel aan factoren. De problemen die besproken worden situeren zich op diverse domeinen en verschillen naargelang de leeftijd van de oproeper. De problemen die de oproepers ervaren zijn divers, maar in alle leeftijdsgroepen komen ‘eenzaamheid’ en ‘zich niet begrepen voelen’ naar voor als de meest geregistreerde problemen. Bij 57,8% van de oproepers ouder dan 70 is eenzaamheid zelfs de belangrijkste onderliggende problematiek. Bij jongeren onder de 20 jaar wordt daarnaast vaak pesten en/of mishandeling aangehaald. Bij de jongvolwassenen en volwassenen vult ‘financiële problemen’ het probleem van eenzaamheid aan.

Naast de hoge mate van suïcidaliteit die vaak aanwezig is en de vele problemen die worden aangehaald, worden er ook beschermende factoren benoemd, bijvoorbeeld ‘willen leven’ (47%). Deze getuigen van de ambivalentie die bij de oproepers speelt; enerzijds wil men een einde aan de pijn, anderzijds blijven er zaken die hen doen vasthouden aan het leven.  

De cijfers over suïcide en suïcidepogingen schetsen een beeld van de prevalentie en kenmerken van zelfmoord en zelfmoordpogingen in Vlaanderen. De zelfmoordcijfers worden geregistreerd door het Agentschap Zorg en Gezondheid en zijn afkomstig uit de sterftecertificaten.