Is vasten gezond?

dossier

Er zijn verschillende redenen waarom mensen tijdelijk of periodiek vasten, bijvoorbeeld om af te vallen, omdat ze denken dat het gezond is of vanwege hun religie. Ze eten en/of drinken dan niet, veel minder of anders. Wat doet dat met ons lichaam?

Lees ook: Is intermittent fasting goed voor je?

In de katholieke kerk was het tot voor enkele decennia de gewoonte om op vrijdag sober te eten (bv. geen vlees) en van Aswoensdag tot Pasen te vasten. Bij de moslims is dat nog altijd het geval tijdens de jaarlijkse ramadan: dan mag er tussen zonsopgang en zonsondergang niets gegeten noch gedronken worden. Tegenwoordig zijn er ook veel mensen die om af te slanken of om gezondheidsredenen geregeld een vastendag inlassen (bv. één of twee dagen per week of per maand, één week bij het begin van de lente, één maand bij het begin van een nieuw jaar...). Enkele dagen vasten kan voor gezonde mensen weinig kwaad, op voorwaarde dat ze voldoende drinken. Maar langer dan één week (volledig) vasten, wordt sterk afgeraden. In het geval van de ramadan, waarbij alleen overdag niet mag gegeten en gedronken worden, maar wel 's ochtends en 's avonds, is het probleem niet zozeer het vasten zelf - al kunnen er wel problemen optreden door gebrek aan vocht tijdens warme dagen of bij zware inspanningen - maar wel wat en hoeveel er 's avonds gegeten wordt: een grote maaltijd is bijvoorbeeld een grotere belasting voor het hart dan drie gewone maaltijden. Bovendien zijn die avondmaaltijden vaak erg vet- en suikerrijk. Nogmaals: dit geldt voor gezonde mensen, niet voor mensen met een chronische aandoening (bv. hartziekten, diabetes...), zwangere vrouwen en kleine kinderen. 

Lees ook: Wat is het beste dieet?

Wat gebeurt er in ons lichaam als we vasten?

© Getty Images

Ons lichaam kan slechts enkele dagen overleven zonder drinken. Het kan langere tijd zonder eten (3). Een persoon van 70 kg kan gedurende een periode van 2 tot 3 maanden overleven op zijn vetweefsel dat gemiddeld 12,7 kg triglyceriden bevat (3,5).Onze hersenen kunnen enkel glucose of ketonen als brandstof gebruiken.De metabole effecten van vasten veranderen naargelang de duur van het vasten. Deze effecten worden gestuurd door een daling van insuline en een stijging van glucagon. Insuline verlaagt de bloedsuikerspiegel. Glucagon verhoogt de bloedsuikerspiegel via stimulering van de glycogenolyse (afbraak van glycogeen tot glucose), de proteolyse (afbraak van eiwit tot aminozuren) en de lypolyse (afbraak van vet naar glycerol en vetzuren).

Tijdens het vasten worden er drie verschillende fasen doorlopen, die telkens op een andere manier in brandstof voorzien.

• FASE 1: 8 tot 24 u vasten (postabsorptiefase)

Fase 1 begint ongeveer 8 uur na de maaltijd. Op dit moment zijn alle macronutriënten opgenomen uit het maagdarmstelsel. Via glycogenolyse wordt de glycogeenvoorraad in de lever en de spieren omgezet in glucose om zo de hersenen te voorzien van de nodige brandstof. De glycogeenvoorraad in ons lichaam volstaat voor ongeveer 12 tot 24 uren.

• FASE 2: 2 tot 10 dagen vasten

Tijdens fase 2, die 2 tot 10 dagen duurt, schakelt ons lichaam over naar aminozuren voor de gluconeogenese of de vorming van glucose. Aminozuren, meestal glutamine en alanine, worden uit spiereiwitten gemobiliseerd. Glutamine kan als energiebron worden gebruikt door de darm en de nieren; alanine wordt in de lever omgezet tot glucose.

• FASE 3: meer dan 10 dagen vasten

Na ongeveer 10 dagen vermindert de afbraak van eiwitten om de spiermassa te sparen en wordt het vetweefsel verder gemobiliseerd. Partiële oxidatie van vrije vetzuren levert ketonen op zoals aceto-acetaat en 3-hydroxybutyraat. Zij kunnen naast glucose als energiebron voor de hersenen en de nieren worden gebruikt. Spieren en andere weefsels verminderen hun gebruik van ketonen als brandstof ten voordele van de hersenen en de nieren en schakelen over naar vrije vetzuren als belangrijkste energiebron.

Lees ook: Helpt het FODMAP-dieet bij prikkelbaredarmsyndroom?

Mogelijke gezondheidsvoordelen van vasten

1. Onderzoek bij dieren en ook bij mensen (al zijn de resultaten daar minder eenduidig) toont aan dat minder calorieën eten (-30 tot 40 % van de normale energie-inname) het risico op courante ouderdomsziekten (zoals dementie) en mogelijk ook kanker doet afnemen, en het aantal gezonde levensjaren verhoogt. 
2. Door periodiek te vasten zou er minder insuline en glucose (suiker) in het bloed zitten, waardoor de gevoeligheid van het lichaam voor insuline verbetert en we minder insuline nodig hebben. Dit zou het risico op overgewicht en diabetes kunnen verminderen.
3. Enkele dagen vasten zou mogelijk kunnen leiden tot een vermindering van triglyceriden en cholesterol in het bloed, en daardoor een gunstig effect hebben op hart- en vaatziekten.
4. Enkele dagen vasten zou er mogelijk kunnen voor zorgen dat nieuwe stamcellen worden geproduceerd, waardoor ons immuunsysteem wordt versterkt. 
   
   

Lees ook: Wanneer heb je overgewicht/obesitas?

Helpt vasten om af te vallen?

Door (tijdelijk) vasten, een sterk caloriebeperkend dieet (waarbij je gedurende een bepaalde periode alleen speciale maaltijdvervangers eet) of door zogenaamde sapkuren (waarbij alleen gedronken wordt) kan je op korte tijd veel kilo’s verliezen. Het blijkt echter vaak heel moeilijk te zijn om het snelle gewichtsverlies na de vastenkuur vast te houden. Meestal komen de verloren kilo’s er snel weer bij, vaak zelfs méér dan voor de vastenkuur. Het gewichtsverlies bij een vastenkuur bestaat bovendien vooral uit water en spierweefsel, het vetweefsel blijft grotendeels intact. Wil je een vastendieet volgen om af te vallen, raadpleeg dan het best vooraf een arts of diëtist. 

Lees ook: Kan je snel (en veilig) 5 kg afvallen?

Helpt vasten om te ontgiften?

Het concept van vasten om te zuiveren of te ontgiften kent een lange geschiedenis en wordt al geruime tijd toegepast binnen de alternatieve geneeskunde. Intussen is het onder een modernere naam “detoxen” ook zeer populair geworden op het internet en in allerhande damesbladen. Volgens detoxaanhangers is het belangrijk om het lichaam te zuiveren van zowel gifstoffen die we zelf aanmaken als van gifstoffen die we opnemen via onze voeding (bv. cafeïne, alcohol) en onze omgeving. Zij zouden een bedreiging vormen voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid. Detoxkuren, meestal in de vorm van sapjes en kruidenthee, beloven het organisme te reinigen, toxines te elimineren, het energiepeil te verhogen en de algemene gezondheid te bevorderen. Hiervoor bestaat momenteel echter weinig wetenschappelijk bewijs. Bovendien is ons lichaam grotendeels zelf in staat om schadelijke stoffen te elimineren via de lever en de nieren. Detoxen met een sapjeskuur gedurende 2 tot 3 dagen veroorzaakt bij gezonde personen doorgaans weinig schade. Langere detoxkuren kunnen wel aanleiding geven tot bepaalde metabole veranderingen in het lichaam en tot de afbraak van spierweefsel. Detoxen is alleszins af te raden bij personen met gezondheidsproblemen, zoals lever- en nierpatiënten, diabeten en hart- en vaatlijders. 

Lees ook: 'Waarom val ik niet af?'

Mogelijke gezondheidsnadelen van vasten

1. Periodiek vasten kan leiden tot bepaalde voedingstekorten, bijvoorbeeld van bepaalde vitamines en mineralen (bv. calcium).
2. Na enkele dagen vasten kunnen allerlei klachten optreden zoals hoofdpijn, maagpijn, constipatie, duizeligheid, misselijkheid, hartkloppingen, moeheid, slaapproblemen, geïrriteerdheid, geheugenstoornissen enzovoorts. Maagklachten kunnen erdoor verergeren en migrainepatiënten lijden vaak in toenemende mate aan hun symptomen.
3. Op langere termijn kunnen eventueel galstenen, hartproblemen (bv. hartritmestoornissen), nierproblemen, bloedarmoede enz. ontstaan.
4. Langer dan enkele dagen (volledig) vasten kan leiden tot een verminderde afweer waardoor men vatbaarder wordt voor infecties.
5. Vasten kan tot een gevaarlijke daling van het bloedsuikergehalte (hypoglykemie) leiden. Dit kan onder meer bij diabetespatiënten tot ernstige complicaties leiden.
6. Vasten gedurende de eerste maanden van de zwangerschap kan een negatief effect hebben op het ongeboren kind, zoals een wat lager geboortegewicht, een hoger risico op een mentale handicap en geringe afname van de leerprestaties.
7. Vasten door mensen die geneesmiddelen moeten nemen kan ertoe leiden dat ze bepaalde medicatiemomenten overslaan of verschuiven. Ook kan het effect van die geneesmiddelen afgezwakt of versterkt worden. Vraag daarom altijd vooraf raad aan je arts als je geneesmiddelen neemt en wilt vasten.
   
   

Lees ook: Wat gebeurt er als je maaltijden overslaat?

Wanneer beter niet vasten?

• Tijdens zwangerschap en borstvoeding
• Kinderen
• Bejaarden
• Mensen met een chronische ziekte (bv. een hart- of vaatziekte, nierziekte, leverziekte, diabetes, enzovoort)
• Mensen met een eetstoornis
  
  

Lees ook: Kan je best voor of tijdens de maaltijd drinken?

Bronnen:
https://www.nice-info.be
http://eoswetenschap.eu
http://www.scientias.nl
http://www.nhs.uk