Belgen slikken nog altijd te veel antibiotica

Wereldwijd nam het antibioticagebruik bij mensen met maar liefst 39 procent toe tussen 2000 en 2015. De stijging is vooral explosief in lage- en middeninkomenslanden. Dat blijkt uit een studie in 76 landen, gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). 

Het totale wereldwijde gebruik van antibiotica bij de mens werd geschat op 35 miljard standaarddagdoseringen in 2015, een stijging van 65 procent ten opzichte van 2000, terwijl de consumptie met 39 procent toenam van 11,3 naar 15,7 standaarddagdoseringen per 1000 inwoners per dag. Het gebruik van breedspectrum penicillines, de meest gebruikte antibioticaklasse, is wereldwijd met 36 procent gestegen tussen 2000 en 2015. Het gebruik van nieuwe klassen en reserveantibiotica (de 'laatste reddingsboei') zoals linezolid, carbapenemen en colistine, is in bijna alle landen toegenomen. 

De studie benadrukt de noodzaak van consequent wereldwijd toezicht op antibioticaresistentie en beleidsmaatregelen om onnodig antibioticagebruik in te perken. De snelheid waarmee resistent geworden bacteriën oprukken, is haast niet meer te stoppen. Het verlies van doeltreffende antibiotica wordt grotendeels veroorzaakt door het massale gebruik ervan. 

“We stevenen af op een ramp”, zegt prof. Herman Goossens (UAntwerpen) die meewerkte aan de studie. “En België doet het echt niet goed.” Volgens het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid overlijden jaarlijks 2.500 tot 3.000 mensen door besmetting met antibioticaresistente ziekenhuisbacterieën.

België staat zevende gerangschikt op 76 landen, en staat derde bij de hoge-inkomenslanden, samen met Spanje en Griekenland. België zit aan 35,5 dagelijkse doses per 1.000 inwoners. Nederland aan 11,1.

Dankzij de publiekscampagnes sinds 2000 is de antibioticaconsumptie in ons land tussen 2000 en 2007 gedaald, maar toen hield de daling op, aldus prof. Goossens. “Onze Belgische artsen schrijven dus nog steeds teveel antibiotica voor, en bovendien in hoge dossissen. Deze twee fenomenen verklaren waarom wij aan de ‘top’ in de wereld staan. Campagnes alleen volstaan dus niet.”

Om het antibioticagebruik in België tegen 2020 gevoelig te verlagen, werden voor de periode 2014-2019 volgende drie doelstellingen naar voren geschoven door de Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid (BAPCOC): 

1. terugbrengen van het jaarlijks antibioticagebruik van meer dan 800 voorschriften per 

1.000 patiënten tot 600 voorschriften per 1.000 patiënten in 2020, en 400 voorschriften 

per 1.000 patiënten in 2025; 

2. terugbrengen van het gebruik van chinilonen van 10 procent naar 5 procent tegen 2018; 

3. toename van de verhouding amoxicilline op amoxicilline + clavulaanzuur van 50/50 naar 80/20 tegen 2018. 

Die doelstellingen worden zeker nog niet gehaald, zo blijkt uit een recente studie van de socialistische mutualiteiten: Het aantal voorschriften per 1.000 leden lag op 910 in 2015/16 (en zou volgens onvolledige cijfers in 2016/17 verder dalen naar 860); het gebruik van chinilonen bleef in de periode 2008-2016 stabiel op 11,5% (uitgedrukt in aantal voorschriften) en 8,6% (uitgedrukt in DDD); (3) de verhouding amoxicilline op amoxicilline met clavulaanzuur bedroeg in 2015/16 respectievelijk 52% (uitgedrukt in aantal voorschriften) en 48,5% (uitgedrukt in DDD). 

 Andere vaststellingen uit de studie.

• Meer dan 40 procent van de leden van het ziekenfonds kreeg in het jaar 2015-2016 minstens één voorschrift antibiotica. 

• Op jonge leeftijd is er eerst een piek bij 3-jarigen (de voorgeschreven dosissen op deze leeftijd zijn wel zeer laag), waarna het gebruik vervolgens gevoelig afneemt (tot de leeftijd van 10 jaar) en daarna weer snel stijgt (tot de leeftijd van 18 jaar). Vervolgens neemt het gebruik bij mannelijke adolescenten vrijwel lineair toe met de leeftijd, terwijl het aandeel vrouwen met minstens 1 voorschrift antibiotica tijdens een jaar tot op de leeftijd van 85 jaar rond de 50 procent blijft schommelen. Het gevoelig hoger gebruik van antibiotica bij vrouwen op beroepsactieve leeftijd (18-65 jaar) is opvallend. 

• Bij mensen met verhoogde tegemoetkoming ligt het antibioticagebruik iets hoger dan bij mensen zonder verhoogde tegemoetkoming; bij mensen met het statuut ‘chronische aandoening’ is dit veel hoger. 

• Naar woonplaats van de patiënt springen het hoger gebruik in Wallonië (vooral in de landelijke Ardense gemeenten) en verschillende West-Vlaamse gemeenten in het oog. Anderzijds ligt het gebruik opvallend lager in de dichtbevolkte grootstedelijke gebieden, vooral rond Brussel, Antwerpen en Gent.

• Het grootste deel van alle antibiotica wordt voorgeschreven door huisartsen (23,6 DDD per 1.000 leden per dag), op ruime afstand gevolgd door specialisten (4,9 DDD per 1.000 leden per dag) en tandartsen (1,8 DDD per 1.000 leden per dag). 

• Er is een duidelijk verband tussen de leeftijd van de huisarts en de mate waarin hij/zij 

antibiotica voorschrijft: huisartsen jonger dan 30 jaar schrijven bijvoorbeeld bijna 30 procent minder antibiotica voor dan huisartsen van 60 jaar of ouder. Verder is een vrouwelijke huisarts iets minder geneigd om antibiotica voor te schrijven dan een mannelijke huisarts, en schrijven huisartsen die wonen in Wallonië meer antibiotica voor dan huisartsen die wonen in Vlaanderen of in het Brussels gewest.

• De meeste gebruikers namen antibiotica voor een bronchitis (26%), een urineweginfectie (17%), een wondinfectie (11%) en een longontsteking (10%). Keelpijn, verkoudheid en griep werden slechts door een klein aantal aangeduid als redenen om antibiotica te nemen (respectievelijk 9%, 5% en 2%)

• Er is een duidelijk verband tussen het aantal voorschriften antibiotica en de timing en ernst van de griepepidemie tijdens een bepaald jaar. Zo werd er in 2013 opvallend minder antibiotica voorgeschreven omdat de griepepidemie dat jaar zeer beperkt was. Dit betekent niet noodzakelijk dat veel antibiotica onnodig wordt voorgeschreven (omdat deze niet helpt tegen de griep). Antibiotica is namelijk wel vaak nodig in geval van bijvoorbeeld longinfecties die als complicatie bij griep kunnen optreden. Een betere vaccinatie tegen griep en pneumokokken zou wellicht het antibioticagebruik doen verminderen. 

• Een kwart van de patiënten denkt nog dat antibiotica werken tegen virussen. Eén op de 8 patiënten vraagt zelf antibiotica aan hun arts. Teveel artsen gaan op die vraag in. 

U kunt de volledige studie hier downloaden.