Een geneesmiddel nemen bij kinderwens, zwangerschap of borstvoeding: waarop moet u letten?

Het Federaal geneesmiddelenagentschap FAGG lanceert een nieuwe sensibiliseringscampagne om vrouwen te begeleiden en te informeren over het correct gebruik van geneesmiddelen en de risico’s die hieraan kunnen verbonden zijn voor en tijdens de zwangerschap en tijdens de borstvoedingsperiode.

Bekijk hier de campagnevideo: 

Sommige geneesmiddelen kunnen gevaarlijk zijn voor uw ongeboren kind of uw kind dat borstvoeding krijgt. Veel geneesmiddelen, zowel op medisch voorschrift als deze die vrij worden verkocht zoals bijvoorbeeld pijnstillers, zelfs geneesmiddelen voor uitwendig gebruik (crème, gel, enz.) en geneesmiddelen op basis van planten, houden risico’s in.

Indien het gebruik van een geneesmiddel tot een aangeboren afwijking leidt, dan wordt gesproken van een teratogene stof. Een stof kan teratogeen zijn door directe wer¬king op het embryo en/of de foetus of door een effect op de fysiologische en biochemi¬sche processen van de moeder. 

Een andere term die veel wordt gebruikt, is embryo- of foetotoxische stof. Hiermee worden stoffen bedoeld die een giftiog effect hebben op de bevruchting en/of de embryofoetale ontwikkeling, inclusief aangeboren afwijkingen. 

Geneesmiddelen kunnen verschillende nadelige gevolgen hebben. 

• Negatieve zwangerschapsuitkomsten, zoals een laag geboortegewicht of een vroeggeboorte.

• Nadelige farmacologische effecten zoals onthoudingsverschijnselen, groeivertraging of beïnvloeding van het foetaal hartritme.

• Structurele aangeboren afwijkingen: het ontbreken of een verkeerde aanleg van een orgaan bedoeld, zoals spina bifida. 

• Functionele aangeboren afwijkingen: als er een probleem is met hoe een deel van het lichaam werkt. Een verstandelijke han¬dicap is hiervan een voorbeeld.

In het algemeen wordt ervan uitgegaan dat slechts een klein deel van de aangeboren afwijkingen direct wordt veroorzaakt door geneesmiddelen. Er wordt verondersteld dat de oorzaak van aangeboren afwijkingen meestal een combinatie is van een geneesmiddel en andere factoren, zoals genetische factoren en de aandoening van de moeder.

Het feit dat sommige geneesmiddelen gevaarlijk kunnen zijn, betekent helemaal niet dat u geen geneesmiddelen mag nemen tijdens zwangerschap of borstvoeding. Sommige geneesmiddelen zijn niet schadelijk en worden zelfs aangeraden tijdens de zwangerschap, zoals bijvoorbeeld foliumzuur, de vaccins tegen griep en kinkhoest (pertussis), paracetamol als u koorts hebt of antibiotica bij een urineweginfectie. 

Andere geneesmiddelen kunnen wel in mindere of meerdere mate schadelijk zijn. Maar ze kunnen nodig zijn, ook tijdens zwangerschap of borstvoeding, en zullen dus soms wel voorgeschreven worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor geneesmiddelen die u moet nemen bij sommige aandoeningen zoals hoge bloeddruk, diabetes, de ziekte van Crohn, reuma, COPD, astma, epilepsie, een depressie... Als een chronische ziekte tijdens de zwangerschap niet goed onder controle is, kan dat effect hebben op de gezondheid van het kindje. Wat het beste is, varieert per persoon en mogelijk zelfs per zwangerschap.

Geneesmiddelengebruik bij kinderwens en tijdens de zwangerschap dient altijd zorgvuldig afgewogen te worden. Is behandeling met dit geneesmiddel op dit moment noodzakelijk? Kan met de behandeling gewacht worden tot na het eerste trimester of tot na de zwangerschap? Zijn er alternatieven? Ook moet gekeken worden of (het niet behandelen van) de aandoening nadelig kan zijn voor de zwangerschap en het kind.

Indien het voorschrijven van geneesmiddelen noodzakelijk is, dan:

•   moet de patiënte goede informatie krijgen over de mogelijke risico’s die het geneesmiddel met zich meebrengt;

•   gaat de voorkeur uit naar een geneesmiddel waarmee ruime ervaring is opge¬daan en waarvoor tot nu toe geen aanwijzingen zijn voor een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen;

•   moet langdurig gebruik, gebruik van relatief hoge doses en gecombineerd gebruik indien mogelijk vermeden worden. 

Ook tijdens de borstvoeding is een goede afweging van belang. Als een moeder tijdens de borstvoedingsperiode een geneesmiddel gebruikt, is het mogelijk dat de zuigeling via de moedermelk aan dit geneesmiddel wordt blootgesteld. Sommige geneesmiddelen kunnen de melkproductie ook onderdrukken of net stimuleren, of hebben een effect op de samenstelling van de moedermelk.

• Sommige geneesmiddelen mogen niet worden genomen, maar veel andere middelen vormen wel een veilige combinatie omdat ze (vrijwel) niet in de melk terechtkomen. Uw arts zal wanneer nodig uw behandeling aanpassen met een geneesmiddel dat geen nadelige effecten op uw baby of uw melkproductie heeft.

• Ook het tijdstip waarop u een medicijn inneemt kan van invloed zijn: een medicijn dat snel na inname wordt afgebroken, kunt u het beste innemen na de laatste borstvoeding. Het is dan al grotendeels verdwenen bij de volgende voeding. 

•   Als het geneesmiddel slechts eenmaal of kortdurend gebruikt hoeft te wor¬den, kan geadviseerd worden om de borstvoeding tijdelijk te onderbreken. De melk wordt dus tijdelijk afgekolfd en weggegooid. De zuigeling krijgt in die tijd flesvoeding of moedermelk die voor aanvang van het genees¬middelgebruik is afgekolfd.

• Als het geneesmiddel niet valt te combineren met borstvoeding en het middel niet vervangen kan worden door een veilig alternatief, dient de borstvoeding aangepast of gestaakt te worden.

• Vermijd alle niet noodzakelijke medicatie, inclusief kruidenpreparaten, vitamines in hoge dosering en supplementen. De eerste weken van uw zwangerschap, als u nog niet weet dat u zwanger bent, is uw baby het meest kwetsbaar. Van zodra u een zwangerschapswens hebt, gebruikt u geneesmiddelen het best zo weinig mogelijk. 

• Indien u in die eerste weken van de zwangerschap toch een geneesmiddel hebt genomen terwijl u niet wist dat u zwanger was, hoeft u niet te panikeren. Bespreek dit met uw arts.

• Neem tijdens zwangerschap en borstvoeding nooit op eigen houtje een geneesmiddel, maar vraag altijd vooraf raad aan uw arts of apotheker. Dat geldt ook voor kruidenmiddelen en voedingssupplementen. 

• Indien u langdurig medicatie moet innemen omwille van een ziekte en u wilt zwanger worden, bespreek dit dan vooraf met uw arts. Overstappen op een ander geneesmiddel of afbouwen alvorens zwanger te worden, is soms wenselijk. Dat geldt bijvoorbeeld voor sommige anti-epileptica, sommige bloeddrukverlagende middelen, sommige cholesterolverlagende middelen, cumarines (anti-bloedstollingsmiddelen), enzovoort. De overschakeling kan enige tijd vergen. 

• Ook indien uw partner (langdurig) medicatie gebruikt en jullie een zwangerschapswens hebben, bespreekt u dit het best eerst met uw arts.  

• Stop nooit met een behandeling voor of tijdens de zwangerschap zonder advies van uw arts. 

• Contacteer uw arts wanneer u tijdens zwangerschap of borstvoeding een geneesmiddel moet nemen en er bijwerkingen optreden of wanneer u zich zorgen maakt.

Op de website cybele.be kunt u voor elk geneesmiddel nagaan of het al dan niet veilig is tijdens zwangerschap of borstvoeding. Er zijn lijsten per actief bestanddeel, per geneesmiddelenklasse van kruidenmiddelen. Bovendien vindt u hier ook een lijst van veilige geneesmiddelen die vrij te koop zijn in de apotheek, van veilige geneesmiddelen op voorschrift en van geneesmiddelen voor de reisapotheek tijdens zwangerschap.