Hoe wordt endometriose behandeld?

dossier

Steeds meer ziekenhuizen beschikken over een multidisciplinair behandelteam voor endometriose, zegt onze expert Paula Kragten, founding editor van online magazine Period! en auteur van het boek Mooi Rood is Niet Lelijk. “Dat is goed nieuws. De diagnose endometriose wordt te vaak pas na jaren gesteld. Een integrale behandeling, waarbij niet alleen de bekende pijnklachten, maar ook vruchtbaarheidsproblemen, schade aan andere organen en eventuele psychologische klachten worden aangepakt, is dan extra belangrijk.” 

Lees ook: Endometriose: 'Menstruatiepijn bij jonge meisjes is niet normaal.'

Wanneer is een behandeling nodig?

Of en hoe endometriose moet worden behandeld, is afhankelijk van de aard en de ernst van de klachten, de leeftijd en de eventuele kinderwens.

• Lichte vormen van endometriose die niet gepaard gaan met (pijn)klachten, hoeven meestal niet behandeld te worden.
• Ernstigere of uitgebreidere vormen van endometriose, zeker wanneer die gepaard gaan met hevige pijnklachten en/of een verminderde vruchtbaarheid, moeten uiteraard wel worden aangepakt.

Lees ook: Wat zijn de symptomen van endometriose?

Welke behandeling tegen endometriose?

Lees ook: Zwanger worden met endometriose

1. Medicijnen

Pijnstillers

De pijnklachten bij endometriose (buikpijn, rugpijn, pijn bij het vrijen) worden vaak pijnstillers uit de groep van niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID’s) ingezet, zoals diclofenac, ibuprofen of naproxen. Ze worden alleen ingenomen op dagen met veel buikpijn. Het is belangrijk zo snel mogelijk met het innemen te beginnen, mogelijk daags voor het begin van de menstruatie en zeker zodra de pijn opkomt: de pijnmedicatie werkt minder goed als de pijn al in volle hevigheid aanwezig is. Je moet ze op geregelde tijdstippen innemen zolang de pijn duurt.

Hormonale behandeling

Een behandeling met hormonen heeft als doel de oestrogeenproductie te onderdrukken en op die manier de menstruaties te onderbreken. Hierdoor verminderen de klachten en kunnen soms ook lichte endometrioseplekjes verdwijnen, maar de ziekte zelf verdwijnt niet. Als de behandeling stopgezet wordt, keren de klachten terug. Behandeling met hormonen heeft geen positief effect op de verminderde vruchtbaarheid. Integendeel zelf: de behandeling werkt als anticonceptie en voorkomt zwangerschap of zwangerschap wordt afgeraden vanwege het risico op bijwerkingen.

Orale anticonceptiva (de pil)

Bij lichte vormen van endometriose kan de arts de anticonceptiepil voorschrijven en/of adviseren om deze pil continu te nemen, zonder stopweek dus. Hierdoor groeit het baarmoederslijmvlies niet aan en blijven ook de endometrioseplekjes buiten de baarmoeder rustig.

Bijwerkingen die bij pilgebruik kunnen optreden zijn hoofdpijn, gespannen borsten, vocht vasthouden en stemmingsproblemen. Soms kan tussentijds bloedverlies ontstaan. In overleg met de behandelend arts is het bij sommige soorten mogelijk om tijdelijk twee pillen per dag te nemen. Mocht dat niet helpen of kunnen, dan kun je een pilpauze van een week inlassen, de onttrekkingsbloeding laten komen en daarna opnieuw beginnen met het continu slikken. Op die wijze kan het aantal bloedingen tot enkele keren per jaar worden teruggebracht.

Twee- of driefasepillen zijn niet geschikt voor het achter elkaar doorgebruiken. Voor pilgebruik zonder stopweek moet de pil elke dag dezelfde hoeveelheid hormonen bevatten.

De anticonceptiepil is niet voor iedere vrouw geschikt. Bij hoge bloeddruk wordt de anticonceptiepil soms ontraden. Ook roken is een risicofactor bij orale anticonceptiva. 

Progesteronpreparaten 

Progestagenen zijn kunstmatige hormonen die een vergelijkbare  werking hebben als het vrouwelijke hormoon progesteron. Het dagelijks slikken van progestageentabletten (zoals Orgametril, Provera, Primolut, Duphaston) of een keer in de drie maanden een injectie met dit hormoon (de prikpil) zorgt ervoor dat er geen eisprong optreedt. Daardoor worden de opbouw en afstoting van het baarmoederslijmvlies (de menstruatie) en ook de groei van endometriosehaarden tegengegaan.  

De belangrijkste bijwerkingen van progesteronpreparaten zijn: vochtretentie, gewichtstoename, hoofdpijn, misselijkheid, libidostoornissen, prikkelbaarheid en onregelmatig bloedverlies. Soms treedt tussentijds bloedverlies op. Het lichaam heeft tijd nodig om progestagenen af te breken. Na het stoppen met de prikpil kan het een jaar of langer duren voordat je weer vruchtbaar bent. 

Hormoonspiraal

Het hormoonspiraaltje wordt in de baarmoederholte geplaatst en geeft daar een progesteronachtig hormoon af. Hierdoor komt het baarmoederslijmvlies in een ‘rusttoestand' waardoor het endometriose kan onderdrukken. Bij langer gebruik zorgt het spiraaltje bovendien voor lichtere menstruatiebloedingen of soms zelfs helemaal geen bloedverlies meer.

De hormoonspiraal is een vorm van anticonceptie. Het voordeel van het spiraaltje tegenover de anticonceptiepil, is dat het hormoon progesteron vooral lokaal (in de baarmoederholte en in de vrije buikholte) werkt en nauwelijks in de bloedbaan komt.  

De kans op bijwerkingen (acne, hoofdpijn, duizeligheid en gespannen borsten) is daardoor ietsje minder. Wel kun je de eerste drie tot vier maanden last hebben van onregelmatig bloedverlies, maar daarna is dit minder en soms zelfs afwezig. De spiraal werkt in principe vijf jaar. Niet alle endometriosepatiënten hebben echter baat bij een hormoonspiraal. Verbeteren de klachten na vier tot vijf maanden niet, dan kan de spiraal weer worden verwijderd. 

GnRH-agonisten

GnRH-agonisten of LH-RH-agonisten bootsen de situatie na de menopauze na. Ze kunnen worden toegediend als injectie, als neusspray of in de vorm van een klein staafje onder de buikhuid. Omdat in de postmenopauze fors minder vrouwelijke geslachtshormonen worden aangemaakt, wordt er geen baarmoederslijmvlies meer opgebouwd en afgestoten. De menstruaties blijven uit en endometrioseplekjes verschrompelen.

GnRH-agonisten of LH-RH-agonisten mogen in principe niet langer dan een half jaar worden gebruikt, omdat ze botontkalking kunnen veroorzaken. Duurt de behandeling langer dan een half jaar, dan wordt vaak add-back therapie voorgeschreven om de botontkalking tegen te gaan. 

Andere mogelijke bijwerkingen zijn overgangsklachten, zoals opvliegers en een droge vagina. Deze bijwerkingen verdwijnen wanneer de behandeling wordt stopgezet. 

Lees ook: Trombose en de anticonceptiepil

2. Operatie

Het doel van een chirurgische behandeling is de radicale verwijdering van al het zieke (door endometriose aangetaste) weefsels. Hierdoor verdwijnen de klachten definitief, al kunnen deze na verloop van tijd terugkomen wanneer niet alle ziek weefsel werd verwijderd of nieuwe endometriosehaarden ontstaan. 

Een chirurgische behandeling is, anders dan behandeling met medicijnen, de enige manier waarmee een verminderde vruchtbaarheid door endometriose kan worden hersteld. 

Chirurgische behandeling van endometriose vergt de nodige ervaring om zeker te zijn dat alle ziek weefsel effectief verwijderd wordt en om schade aan omliggende weefsels en organen te voorkomen. 

Je laat je dan ook het best opereren in een ziekenhuis dat over de nodige ervaring beschikt met specialisten in gynaecologische of endometriumchirurgie, waar veel dergelijke operaties gebeuren en waar bij voorkeur ook meerdere disciplines samenwerken (gynaecologen, endoscopisch getrainde chirurgen voor gynaecologische, darm- en urinewegproblemen).

Omdat herval nooit is uitgesloten, wordt meestal aangeraden om na de ingreep een bijkomende hormonale behandeling te volgen of om zwanger te worden. Een zwangerschap brengt immers een periode van negen maanden zonder maandstonden met zich mee, wat endometriose kan onderdrukken.

Laparoscopie (kijkoperatie)

Omdat laparoscopie onontbeerlijk is voor de diagnosestelling van endometriose, zal er bij kleinere endometrioseletsels vaak al op dat ogenblik chirurgisch worden ingegrepen. Zijn de letsels klein en verspreid over het kleine bekken, dan kan men deze eventueel met een speciaal laserapparaat vernietigen. Bij uitgebreidere vormen van endometriose is behandeling via laparoscopie meestal onvoldoende, vooral als er ernstige verklevingen zijn. 

Een laparoscopie is een relatief veilige en eenvoudige ingreep waarvoor alleen een kleine incisie in de buurt van de navel nodig is. Sommige vrouwen zijn in staat om na drie tot vijf dagen weer te werken, maar het duurt gewoonlijk minstens vijf tot zeven dagen voordat je weer helemaal op de been bent.

Laparotomie (openbuikoperatie)

Een laparotomie is een operatie die via een snede in de buikwand plaatsvindt. Meestal wordt daarbij een `bikinisnee' aangebracht: een horizontale snede ter hoogte van de bovengrens van het schaamhaar. Tijdens de operatie probeert de gynaecoloog de endometrioseplekken, eventuele cysten en eventuele verklevingen zoveel mogelijk te verwijderen. Indien nodig kan ook schade aan organen (bijvoorbeeld de darmen, eierstokken) zoveel mogelijk worden hersteld. Soms moet een deel van de eierstok waarin zich een of meerdere endometriosecysten (chocoladecysten) bevinden, of de hele eierstok worden verwijderd (ovariëctomie) 

Een laparotomie vergt een langere ziekenhuisopname dan een laparoscopie. Voor een laparotomie verblijf je meestal vijf tot zeven dagen in het ziekenhuis en de herstelperiode is ongeveer drie tot zes weken.

Hysterectomie

Bij een hysterectomie verwijdert de arts de baarmoeder met daarbij zo veel mogelijk endometriosehaarden en verklevingen. Indien nodig verwijdert de arts ook één of beide eierstokken en eileiders. Het verwijderen van beide eierstokken/eileiders gebeurt alleen nog als er echt geen andere oplossing is. Het nadeel daarvan is namelijk dat je hierdoor voortijdig in de postmenopauze komt. Typische overgangsklachten als opvliegers, nachtzweten en een droge vagina komen na zo'n operatie dan ook vaak voor. Een vroegtijdige menopauze verhoogt ook het risico op bijvoorbeeld botontkalking (osteoporose) en hart- en vaatziekten.

Een hysterectomie is een rigoureuze ingreep. Hoewel de chirurgische technieken de afgelopen jaren aanzienlijk zijn verbeterd wordt hier alleen nog toe besloten als er echt geen andere behandelopties meer zijn. 

Lees ook: Klachten van de menopauze: 'Niet enkel opvliegers en gewichtstoename'