Wel of geen fietshelm?

nieuws De Nederlandse Fietsersbond kant zich tegen het dragen van een fietshelm en zeker tegen de verplichting om een fietshelm te dragen. Volgens de Fietsersbond biedt een fietshelm een schijnveiligheid en wordt de onveiligheid zelfs vergroot als fietsers verplicht worden een helm te dragen. Een helm dragen leidt tot meer risico voor fietsers op een ongeval. Daarbovenop biedt een helm onvoldoende bescherming bij een ongeval met gemotoriseerde voertuigen. Het zou bovendien de motivatie afremmen om te gaan fietsen.
De Stichting Consument en Veiligheid is het echter helemaal niet eens met de Fietsersbond. Volgens die Stichting, die zopas een nieuw rapport heeft uitgebracht over het stijgend aantal hoofdletsels bij fietsende kinderen, is een fietshelm zeker voor kinderen onder de tien jaar wél aan te raden. Juist in die leeftijdscategorie gebeuren de meeste eenzijdige ongevallen, ongeveer 80 procent. Volgens de Stichting beschermt een fietshelm uw kind tegen ernstig letsel door een valpartij. Laat kinderen (in elk geval tot een jaar of 6) daarom een helm dragen - vooral tijdens het leren fietsen.
Ook het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV) is verbaasd over de conclusie van de Nederlandse Fietsersbond. Ook zij zien een verplichting niet zitten, maar raden iedereen toch aan om een goede helm te dragen.

We vergelijken de argumenten van de Fietsersbond, met die van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV)

1. Veiligheid

Fietsersbond
• De fietshelm is ontworpen voor klappen tot 20 km/h en helpt dus voornamelijk bij eenzijdige ongevallen. De meeste fietsers die zoiets overkomt hebben weinig letsel omdat hun snelheid laag is. Anders dan vaak gesuggereerd, is het meeste hoofdletsel licht van aard: de overgrote meerderheid van ongevallen met hoofdletsel betreft schrammen, open wonden en kneuzingen. Zwaar hersenletsel komt voor in 1% van alle gevallen met hoofdletsel.
• Uit onderzoek blijkt dat ernstig hoofdletsel vooral voorkomt bij slachtoffers die door een auto aangereden zijn en bij racefietsers en mountainbikers. Daar helpt een helm niet.
• Studies tonen geen daling van het risico op hoofdletsel door het gebruik van de fietshelm. Kijken we naar letsel aan alle lichaamsdelen, dan zien we dat helmgebruik zelfs leidt tot een stijging.

• Anders dan vaak gesuggereerd, vormen (jonge) kinderen niet de grootste groep slachtoffers. Uit de statistieken blijkt dat de grote bulk slachtoffers aan fietsers met hoofdletsel valt in de leeftijdsgroep 13 – 27 jaar. Zij zijn vooral het slachtoffer van aanrijdingen met gemotoriseerd verkeer.

• Bijna alle fietsers hebben hun fietshelm onjuist op hun hoofd, waardoor de werkzaamheid decimeert.

• In landen waar fietshelmen verplicht zijn, daalt het risico op hoofdletsel niet, het fietsgebruik wel.

SWOV
Jaarlijks worden ongeveer 67.000 slachtoffers van een fietsongeval behandeld op een spoedeisende-hulpafdeling, worden er 8.000 fietsers opgenomen in een ziekenhuis, en overlijden er 190 mensen als gevolg van een fietsongeval. Van de in het ziekenhuis opgenomen fietsers met ernstig letsel wordt bij een derde (32%) hoofd- of hersenletsel geconstateerd.
• Van de fietsers die na een ongeval met gemotoriseerd verkeer met ernstig letsel in een ziekenhuis worden opgenomen, heeft bijna de helft (47%) hoofd-/hersenletsel als diagnose. Na ongevallen zonder gemotoriseerd verkeer is dit bij iets minder dan een derde (29%) van de fietsers het geval.

• Hoofd-/hersenletsel komt naar verhouding het vaakst voor bij kinderen en jongeren. Van de jongere ernstig gewonde fietsers (0-17 jaar) heeft meer dan 60% hoofd-/hersenletsel na een botsing met een motorvoertuig (tegenover 47% gemiddeld). Als gevolg van ongevallen zonder motorvoertuigen is dat bij deze leeftijdsgroepen tussen 33 en 56% (tegenover 29% gemiddeld).

• Ongeveer driekwart van alle hoofd-/hersenletsel bij fietsers is het gevolg van een ongeval zonder gemotoriseerd verkeer; bij jonge kinderen (0-5 jaar) is zelfs negen op de tien hoofd-/hersenletsels het gevolg van een fietsongeval zonder botsing met een motorvoertuig. Veelal zijn dit enkelvoudige ongevallen, dat wil zeggen ongevallen zonder tegenpartij of botsingen met een obstakel.

• Wat het risico op hoofd-/hersenletsel zonder botsing met een motorvoertuig betreft, is het risico met name hoog voor kinderen van 0-5 jaar en 6-11 jaar; bij 65-plussers stijgt dit risico snel naarmate de leeftijd verder toeneemt. Dit laatste zien we ook bij het risico op hoofd-/hersenletsel na een botsing met een motorvoertuig; kinderen van 0-5 jaar hebben binnen deze categorie echter geen verhoogd risico.

• Fietshelmen reduceren de kans op een hoofdletsel met zo'n 42% en op hersenletsel met 53%. De kans op een gezichtsletsel vermindert met 17%. De kans op een nekletsel neemt met 32% toe door het dragen van een fietshelm. Over alle letsels samen, inclusief nekletsel, is er 15% reductie van kans op letsel.

2. Schijnveiligheid

Fietsersbond:
• Fietsers met een helm op zijn vaker betrokken bij ongevallen dan fietsers zonder helm op. De verklaring hiervoor is dat zowel de fietser als de andere weggebruikers hun gedrag veranderen. Het promoten van de fietshelm leidt dus tot meer risico voor fietsers om in het ziekenhuis te komen.

• Fietshelmen helpen niet bij de meest gevaarlijke ongevallen: botsingen met gemotoriseerd verkeer. Als kinderen, ouders en het snelverkeer die illusie krijgen, leidt dat tot risicovol gedrag en dus tot meer gevaar.

SWOV
Sommige studies geven aan dat fietsers met een helm mogelijk zelf meer risico's nemen of met meer risico benaderd worden door automobilisten. Aan de andere kant zijn er ook enkele studies die aangeven dat jonge helmdragende fietsers geen extra risico’s nemen.

3. Daling fietsgebruik

Fietsersbond:
• De aversie tegen het dragen van een fietshelm is onder gewone fietsers groot. 60% zegt bij een verplichting minder te gaan fietsen.
• Onderzoeken in landen waar een helmplicht is ingevoerd laten een forse afname (20 tot 50%) van het fietsgebruik zien. Bij iedere 5% stijging van het fietshelmaandeel, houdt 4% van de kinderen op met fietsen.
• Meer fietsers in het straatbeeld leidt tot meer veiligheid voor de individuele fietser. Dit algemene ervaringsfeit staat bekend als ‘Veiligheid in Volume’. Omgekeerd toegepast betekent dit dat minder fietsers op straat meer risico voor die fietsers betekent. Een daling van het aantal fietsers met één derde, zoals in Australië, leidt tot meer dan een kwart hoger risico voor de overgebleven fietsers.

SWOV:
Er zijn weinig goed opgezette studies die dit kunnen bevestigen of ontkrachten. Tellingen in Australië laten zien dat het fietsgebruik na de invoering van de helmplicht duidelijk was afgenomen. Dat gold vooral voor kinderen en jongeren. Aan de andere werd in de Canadese provincie Ontario geen effect op het fietsgebruik van kinderen van 5 tot 14 jaar als gevolg van een helmverplichting.
Het is lastig deze uitkomsten te generaliseren naar de Nederlandse situatie. Het is namelijk niet uit te sluiten dat het effect van helmplicht op het gebruik mede afhangt van het soort fietsgebruik van een land. In een land met een sterk utilitaire fietstraditie zoals Nederland zou het effect van een helmplicht op het fietsgebruik anders kunnen zijn dan in een land waar de fiets voornamelijk voor recreatieve doeleinden wordt gebruikt. Dit is niet onderzocht.

4. Gezondheidswinst

Fietsersbond:
De gemiddelde gezondheidswinst door dagelijks fietsgebruik is veel hoger dan het verlies aan gezondheid door ongevallen. Omdat een helmplicht of het promoten van fietshelmen tot minder fietsgebruik leidt, is het effect hiervan op de volksgezondheid negatief: uiteindelijk zal de fietshelm een paar hersenen redden, maar veel harten vernietigen.

5. Gevaarlijk imago fiets

Fietsersbond:
Promotie van de fietshelm of een helmplicht zal gepaard gaan met een appèl op het gevaar van fietsen. Dat is zeer ongewenst in een land waar de fiets voor 12 miljoen mensen een heel gewoon, makkelijk, plezierig, veilig en gezond dagelijks vervoermiddel is. Terwijl fietsen een veilige vorm van vervoer is. Het risico op een letselongeval tijdens een fietsrit blijkt gemiddeld niet hoger te zijn dan wanneer deze rit met de auto gedaan zou zijn. Fietsers blijken naar verhouding ook niet meer hoofdletsel te hebben dan bijvoorbeeld voetgangers of automobilisten. Andere activiteiten, zoals werk, sport en dingen in en om het huis, leiden tot aanzienlijk meer letselslachtoffers dan fietsen.
Zeker voor mensen die niet met de fiets zijn opgegroeid, en die we graag op de fiets hebben, zal het een afschrikkende werking hebben.

SWOV
De fietshelm voorkomt geen ongevallen, maar beoogt de ernst van het letsel te beperken nadat een ongeval heeft plaatsgevonden. Men kan oordelen dat het belangrijker is om te voorkomen dat er een ongeval gebeurt en de helm daarmee overbodig te maken.
We moeten ons echter wel realiseren dat vooral fiets-fietsongevallen en enkelvoudige fietsongevallen lastig te voorkomen zijn, omdat enerzijds infrastructurele invloedsfactoren niet altijd aanwijsbaar zijn en anderzijds de gedragsfactor moeilijk te beïnvloeden kan zijn. Driekwart van het hoofd- en hersenletsel – en zelfs 90% bij fietsers van 0-5 jaar – is het gevolg van ongevallen waarbij geen motorvoertuig betrokken is. Dat zijn vooral deze enkelvoudige ongevallen en fiets-fietsongevallen. Het voorkómen van deze ongevallen is lastig, en al helemaal voor de jongste fietsers (0-5 jaar), die door hun gebrek aan motorische fietsbeheersing altijd wel eens vallen, en vaak ook op stoepen en speelplaatsen.
Al met al komt de SWOV tot de conclusie dat een fietshelm een effectief hulpmiddel is om je als fietser te beschermen tegen het oplopen van hoofd- en hersenletsel bij een valpartij met de fiets.

Meer info
www.fietsersbond.nl
SWOV-Factsheet Fietshelmen 2001 - www.swov.nl
Stichting Consument & Veiligheid ‘De fietshelm bij kinderen en jongeren', 2009