Waarom is (bijna) iedereen in de ban van de Rode Duivels?

boeken-interviews De voetbalgekte scoort ongeziene pieken, ook ons land is in feeststemming. Tricolore vlaggen kleuren het straatbeeld, kinderen scanderen de namen van Rode Duivels, oudjes swingen op ‘Dance with the devils’ van DJ Yolotanker en jongeren volgen ‘en masse’ de matchen op een groot scherm.
Zelfs wie amper weet dat een bal rond is, gaat zich dezer dagen plots voor het voetbal interesseren en zich in de discussies mengen. ‘Tous ensemble, tous ensemble’ … en dat in ons Belgenland waar het nationaal gevoel op een gemiddelde dag nauwelijks een suddertemperatuur haalt, laat staan hoog oplaait.

Wat bezielt de Vlamingen, Walen, Brusselaars en de Duitstalige gemeenschap nu plots om zich zo te laten opzwelgen door het wereldkampioenschap voetbal, de belangrijkste bijzaak ter wereld?
En waarom is de symboliek zo uitdrukkelijk en omnipresent: Belgische vlaggen, duivelshoorntjes, allerlei kledingstukken en gadgets in de Belgische driekleur.
Is er een collectief gevoel van patriottisme meegewaaid met de hete lucht die de laatste weken ons land in een warme deken hult? Is het voetbal nu plots de nieuwe opium voor het volk? Of wil iedereen gewoon een graantje meepikken van het ‘winnaarsgevoel’? Want, stel dat de ONZE Belgen erin slagen om wereldkampioen te worden, dan delen alle supporters toch in die overwinningsvreugde.

Wij vroegen aan Professor Dr. Dirk De Wachter (*) om deze gevoelens nader toe te lichten. Om de psyche van de mens rond dit gedragspatroon even voor ons uit te spitten.

Van waar die voetbalgekte? Iedereen is plots in de ban van het voetbal, ook mensen die anders nooit naar het voetbal kijken of de sport volgen. En wat doet dat met een mens?

Het woord gekte wordt in deze context mooi gebruikt. We spreken inderdaad van voetbal’gekte’, maar het gaat hier niet om een pathologie. Integendeel, het gaat om gezond menselijk gedrag.
Want bij een mens kan ‘alleenheid’ op de voorgrond treden maar ook ‘samenhorigheid’ en dat is het waarmee we hier te maken krijgen.

Eigenlijk is het fantastisch om te zien hoe die neigingen tot samenhorigheid in deze context op een theatrale manier vorm krijgen. Ik word er zelf ook blij van wanneer ik zie dat jonge mensen op de Oude Markt in Leuven massaal het voetbal op groot scherm volgen en er een feest van maken. Dat iets belangeloos en onnozels (vergeef mij het woord) mensen samenbrengt als het erop aankomt. Het is een soort van sublimering van een gebeuren dat in se niet belangrijk is. Dat is van alle tijden en het heeft bij momenten iets heel moois, maar in andere omstandigheden kan het ook gevaarlijk zijn. Wanneer het gaat over fundamentalisme bijvoorbeeld, het hardnekkig vastklampen aan een bepaald ideaal, dat is dan de keerzijde van dat gegeven.

Fantastisch ook is de manier waarop het spel gespeeld wordt. De Japanners zijn verslagen door de Belgen maar daarna geven ze elkaar de hand en wisselen ze shirts. Fair play en respect voor elkaar, ook onder de supporters, zo’n gedrag kunnen we alleen maar gunstig bejegenen.

Een ander positief gegeven dat door dit gebeuren naar de oppervlakte borrelt, is de multiculturaliteit. Bij dit samenhorigheidsfenomeen wordt abstractie gemaakt van ras en cultuur. Het is mooi om te zien hoe zo’n multicultureel team als de Rode Duivels een sfeer opwekt waarbij onze problemen rond de multiculturele samenleving ogenschijnlijk tijdelijk verdwijnen. Het is op zijn minst interessant te noemen dat zelfs fanatieke racisten onze anderskleurige helden staan toe te juichen.
Ik ga graag mee in de hoos van dit gebeuren, maar ik weet ook dat ik het moet relativeren want het is oppervlakkig en voorbijgaand. Het zal onze visie op migratie en vluchtelingen, op de problematiek rond mensen met een andere culturele achtergrond helaas niet zo heel erg veranderen. Maar misschien toch wel een beetje, ik wil nu ook niet cynisch worden. Samen met veel andere initiatieven op het gebied van sport en cultuur en zelfs op kleinschalig menselijk vlak zal het de samenleving hopelijk iets meer bijeenbrengen. Het zal geen grote golven veroorzaken, maar ik wil graag geloven dat het kleine verschuivingen zal teweegbrengen in de samenleving en in ons onderbewustzijn. En misschien krijgen we daardoor beetje bij beetje ook meer begrip voor andere culturen.

Waarom is de symboliek zo belangrijk, de Belgische driekleur is alomtegenwoordig in alle mogelijke vormen en toepassingen.

Niet alleen het gevoel van samenhorigheid is van alle tijden, de behoefte aan symboliek en de nood aan rituelen zijn dat evenzeer. Het is eigen aan de menselijke soort en het onderscheidt ons van de dieren. Symbolen, metaforen en rituelen zijn heel belangrijk voor een groep. Ze zijn een reflex om elkaar te herkennen. Nu zijn wij dat niet meer gewoon, want we leven in een seculiere tijd waarbij symbolen van godsdienstige overtuiging en nationalisme op de achtergrond zijn geraakt.
Maar symboliek kan wel degelijk kracht en een betekenis hebben, dat zien we nu met het voetbalgebeuren. De alomtegenwoordigheid van de Belgische vlag is daar een voorbeeld van.

Tegelijkertijd moeten we er ons van bewust zijn dat het gebruik en de beleving van de symboliek rond deze voetbalgekte eveneens heel oppervlakkig en tijdelijk is. Als de Belgen een match verliezen, dan is er de week erna gegarandeerd al geen vlag meer te bespeuren en dan zal alle glorie snel zijn vergeten. Ook als de Rode Duivels uiteindelijk wereldkampioen zouden worden - wat ik uiteraard van harte wens - zal de symboliek geen maanden blijven en zal hij geleidelijk wegebben omdat hij vluchtig is.

Nogmaals, het hele gebeuren en de symboliek die erbij hoort, kan alleen maar worden toegejuicht, het is een plezierig schouwspel.

‘Tous ensemble’: Wat bezielt de Belgen, die erom bekend staan weinig patriottistisch te zijn, om plots massaal een ‘Belgiëgevoel’ te ontwikkelen.

Ook dit Belgiëgevoel mag niet overschat worden, het is eveneens heel voorbijgaand. Het ‘tous ensemble’-gedrag zal dus ook niet echt een impact hebben op het kiesgedrag van de Belg. Stel dat er bij de volgende verkiezingen een strenge ‘Belgicistische’ partij komt, dan zal ze door dit tijdelijk collectief Belgengevoel geen extra stemmen binnenrijven.

België is een heel speciaal land dat nog niet zo heel lang bestaat (sinds 1830) en dat op een rare manier geconstrueerd is: twee totaal verschillende culturen en daarbij en surplus nog een kleine groep Duitstaligen. Het is een surrealistisch gegeven, maar net daardoor ook heel interessant. Eigenlijk is het een voorbeeld voor de wereld hoe die twee landsdelen met een totaal andere taal en cultuur toch in vrede kunnen samenleven.

Het Belgiëgevoel van ‘tous ensemble’ dat rond het voetbalgebeuren is gegroeid, is slechts een oppervlakkig laagje dat aangenaam is om te zien en dat we alleen maar kunnen goedkeuren, maar het nationalistisch gevoel van de Belg zal erdoor niet worden beïnvloed of definitief wijzigen, ook niet als we wereldkampioen worden.

(*)Dirk De Wachter is psychiater en psychotherapeut in het UPC KU Leuven. Hij is expert in systeem- en gezinstherapie en verantwoordelijk voor het dagactiviteitencentrum Sint-Maarten op campus Kortenberg. Aan de KU Leuven is hij verbonden als opleider en supervisor in de gezinstherapie.
Dirk De Wachter is een veelgeprezen auteur. Hij schreef diverse bestsellers, waaronder het maatschappijkritische Borderline Times, Liefde. Een onmogelijk verlangen? en Museum Dirk De Wachter.