Gerelateerde artikels
Teflon: hoe gevaarlijk zijn pannen met beschadigde anti-aanbaklaag?
In dit artikel
Teflon: hoe gevaarlijk zijn pannen met beschadigde anti-aanbaklaag?
dossier
Teflonpannen met een antiaanbaklaag zijn populair in veel keukens vanwege hun gebruiksgemak en het minimale gebruik van vetstoffen. Maar wat als die laag beschadigd raakt? Kunnen kleine krasjes of schilfers schadelijke stoffen vrijlaten die je gezondheid in gevaar brengen? Dr. Ir. Eric De Maerteleire, auteur van verschillende boeken over gezondheid en voeding, geeft uitleg.
|
© Getty Images De anti-aanbaklaag is eigenlijk een coating op basis van PTFE (polytetrafluorethyleen), beter bekend onder de merknaam Teflon. Dit synthetische polymeer staat bekend om zijn uitstekende isolerende eigenschappen en wordt dankzij zijn unieke fysische en chemische kenmerken op grote schaal gebruikt in diverse industrieën, zoals de textiel-, papier-, chemische- en brandblusindustrie. PTFE wordt verkocht onder verschillende merknamen, waaronder Tefal®, GoreTex® en Zylon®.
Lees ook: PFAS-chemicaliën zorgen ook binnenshuis voor luchtvervuiling |
Is Teflon schadelijk voor onze gezondheid?
Teflon is ongelofelijk inert en stabiel en wordt niet aangetast wanneer het in de maag of de darmen terecht komt. Het polymeer is veel te groot en te sterk verankerd om door het lichaam te worden opgenomen. Wanneer je per toeval een stukje Teflon zou inslikken wordt het na een paar dagen ongeschonden en ongewijzigd via de ontlasting uitgescheiden. Wat dat betreft is Teflon dus compleet onschadelijk. De Teflon die dus door krassen (van de pan) of slijtage per toeval zou worden ingeslikt zorgt voor geen enkel probleem. Maar Teflon kan wél voor problemen zorgen wanneer je het polymeer verwarmt op abnormaal hoge temperaturen want dan gaat de stof ontbinden – men noemt dit pyrolyse - en dan worden zeer gevaarlijke en toxische afbraakproducten gevormd.
Lees ook: Bakken en frituren: hoe vorming van acrylamide verminderen?
Wat zijn de gevaren van oververhitting?
Tot 200°C is er niets aan de hand maar daarna begint een lichte vorm van pyrolyse. Experimenten bij proefdieren tonen aan dat tot een temperatuur van 260°C er geen echt gevaar is voor intoxicatie . Het wordt pas gevaarlijk bij een verhitting boven de 326°C want dan krijg je significante decompositie met de vorming van toxische dampen en nanopartikels tot gevolg . Welke stoffen juist vrijkomen en bij welke temperaturen dit gebeurt, is in de literatuur niet eenduidig maar het zijn allemaal zeer vluchtige fluorverbindingen waaronder extreem toxische producten zoals waterstoffluoride (HF), carbonylfluoride (COF2) en perfluorisobutyleen (PFIB). Dan ontstaat, wat men noemt ‘polymeerdampkoorts’.
Wat zijn de symptomen van polymeerdampkoorts?
Polymeerdampkoorts, in het Engels ‘polymer fume fever’ ook ‘Teflongriep’ genoemd, bestaat uit griepachtige symptomen zoals koude rillingen, koorts, hoofdpijn en algemene pijnen overal in het lichaam. Het begin treedt op 4 à10 uur na de blootstelling, maar in de lichtste gevallen verdwijnen deze symptomen gewoonlijk binnen de 12-48 uur. Een klein aantal casestudy's heeft ook ernstigere bijwerkingen gemeld van blootstelling aan oververhitte Teflon, waaronder longschade . In alle gemelde gevallen werden individuen echter blootgesteld aan dampen van te sterk verhit Teflon kookgerei bij extreme temperaturen van ten minste 390°C en was de blootstelling over een langere periode van ten minste vier uur.
|
Eén van de gevaarlijkste gassen die vrijkomen bij oververhitting is perfluorisobutyleen, een stof die 10 maal giftiger is dan het oorlogsgas fosgeen. Vooral vogels zijn enorm gevoelig aan de gassen die ontstaan bij de ontbinding van PTFE. Hun ademhaling en metabolisme is geoptimaliseerd om zuurstof snel te verwerken – in veel grotere mate dan bij de mens - met als vervelende bijwerking dat ook andere gassen snel worden opgenomen. Denk maar aan het beroemde “kanarievogeltje in de mijn” dat werd ingezet om de zien of zich gevaarlijke gassen, zoals koolmonoxide en andere giftige gassen, in een mijnschacht bevonden. Ter informatie: het idee om kanaries te gebruiken in de mijnbouw wordt toegeschreven aan de Schotse arts John Scott Haldane, de vader van de zuurstoftherapie. Dit gebruik gaat terug tot 1911 en werd pas stopgezet in 1986, toen de kanaries werden vervangen door elektronische gasdetectors.
De blootstelling aan oververhit PTFE-kookgerei was vroeger veel gevaarlijker dan nu. En dat komt omdat vroeger bij de bereiding van Teflon stoffen werden gebruikt zoals perfluoroctaanzuur (PFOA) en perfluoroctaansulfonaat (PFOS). Perfluoroctaanzuur is een stof die niet alleen gebruikt werd in de productie van PTFE maar ook toepassingen had als oppervlakte-actieve stof en werd gebruikt in o.a. de tapijtindustrie en tal van andere zaken. Beide stoffen behoren tot de grote groep van de perfluoralkylverbindingen en daar moet men heel goed mee uitkijken.
Lees ook: Zit er PFAS in bakpapier?
Waarom zijn PFOA en PFOS gevaarlijk?
Perfluoralkylverbindingen, zoals PFOA en PFOS, zijn wijdverspreide chemicaliën die nauwelijks afbreken in het milieu en zich ophopen in levende organismen. Hoewel al in de jaren zeventig zorgen ontstonden over hun toxiciteit, erkende de Amerikaanse EPA pas in 2000 de noodzaak van een verbod om milieu- en gezondheidsrisico’s te beperken. In 2006 werd aanbevolen de PFOA-emissie uiterlijk in 2015 volledig terug te dringen, wat leidde tot een wereldwijd verbod op het gebruik ervan in antiaanbakpannen vanaf 2013. Studies toonden aan dat PFOA kon lekken in voedsel bij herhaaldelijk verhitten en werd gelinkt aan kanker, schildklieraandoeningen, nier- en leverziekten, onvruchtbaarheid en een laag geboortegewicht. Dit is zorgwekkend, aangezien meer dan 98% van de deelnemers aan de Amerikaanse NHANES-studie (1999-2000) PFOA in hun bloed had.
Lees ook: PFOS en PFAS: hoe gevaarlijk zijn die chemische stoffen?
Zijn pannen en potten met anti-aanbaklaag nu nog gevaarlijk?
De afgelopen tien jaar is de veiligheid van kookgerei met antiaanbaklaag herhaaldelijk onderzocht. Tegenwoordig zijn alle PTFE-producten vrij van PFOA. Daarom zijn de gezondheidseffecten van blootstelling aan PFOA niet langer een reden tot bezorgdheid. Op dat vlak mogen we dus gerust zijn.
Wat betreft het ontstaan van polymeerdampkoorts moeten we ons ook niet al te ongerust maken. Temperaturen boven 260°C zijn geen normale baktemperaturen. Tenzij je de pan onbewaakt zonder iets op een hevig vuur zou laten staan gedurende een lange tijd. Vlees wordt meestal gebakken tussen 204 en 232°C en de meeste oliën beginnen te roken voordat een temperatuur van 260°C is bereikt. Dat er dus kwalijke dampen zouden vrij komen uit dit soort pannen is weinig waarschijnlijk en als het al zou gebeuren is dat het gevolg van een slecht en onvoorzichtig gebruik ervan in de keuken.
Lees ook: PFAS: hoe giftig is jouw pan?
Tips om het risico bij het koken te minimaliseren
Als je de basisveiligheidsmaatregelen volgt, is koken met antiaanbakpannen veilig, gezond en gemakkelijk. Hoewel de gezondheidseffecten van oververhitte Teflon ernstig kunnen zijn, helpt het gebruik van gezond verstand bij het koken om blootstelling te voorkomen.
- Verwarm een lege pan niet voor: lege pannen kunnen binnen enkele minuten hoge temperaturen bereiken, waardoor mogelijk polymere dampen vrijkomen. Zorg ervoor dat je wat eten of drinken in potten en pannen klaar hebt staan voordat je het voorverwarmt.
- Vermijd koken op hoog vuur: kook op middelhoog of laag vuur en vermijd roosteren, aangezien deze kooktechniek hogere temperaturen vereist dan aanbevolen voor anti-aanbak kookgerei.
- Ventileer de keuken: zet tijdens het koken uw afzuigventilator aan of open ramen om eventuele dampen te verwijderen.
- Gebruik houten, siliconen of plastic keukengerei: metalen keukengerei kan leiden tot slijtage en krassen op het anti-aanbakoppervlak, waardoor de levensduur van uw kookgerei wordt verkort.
- Handwas: Was potten en pannen voorzichtig met een spons en zeepachtig, warm water. Gebruik geen staalwol of schuursponsjes, omdat deze krassen op het oppervlak kunnen veroorzaken.
- Vervang oud kookgerei: wanneer Teflon-coatings zichtbaar beginnen te verslechteren door overmatige krassen, schilferen, schilferen en afbrokkelen, zijn ze klaar om te worden vervangen.
|
Keramische pannen met anti-aanbaklaagNaast de bekende Teflon-pannen zijn er de laatste jaren ook keramische pannen op de markt te vinden met een antiaanbaklaag. Testaankoop heeft in juni 2013 deze pannen getest. De pannen zijn krasbestendiger, kunnen tegen hogere temperaturen, gaan langer mee en zijn milieuvriendelijker dan een klassieke Teflonpan. Ze zijn niet gezonder dan een Teflonpan maar wel beter voor het milieu. Uit deze test komen een serie pannen tevoorschijn die degelijk zijn en doen wat ze moeten doen: een product klaarmaken zonder het gebruik van vetstof. |
Bronnen:
G J Mack (1961). Toxicity of Decomposition Products of "Teflon", Can Med Assoc J., Oct 21;85(17):955.
Zapp JA, Limperos G, Brinker KC (1955). Toxicity of pyrolysis products of 'Teflon' tetrafluoroethylene resin. Proceedings of the American Industrial Hygiene Association Annual Meeting.
Katherine A Shuster, Kristie L Brock, Robert C Dysko, Victor J DiRita, Ingrid L Bergin (2012). Polytetrafluoroethylene Toxicosis in Recently Hatched Chickens (Gallus domesticus). Comp Med., Feb; 62(1): 49–52
Michael I Greenberg, David Vearrier (2015). Metal fume fever and polymer fume fever. Review. Clin Toxicol (Phila). May;53(4):195-203.
Taro Shimizu, Osamu Hamada, Akinori Sasaki, Mari Ikeda (2012). Polymer fume fever. BMJ Case Rep., bcr2012007790.
Katsuhiro Toyama, Kazuhiro Kimura, Minaho Miyashita, Rika Yanagisawa, Koichiro Nakata (2006). [Case of lung edema occurring as a result of inhalation of fumes from a Teflon-coated flying pan overheated for 4 hours] [Article in Japanese], Case Reports. Nihon Kokyuki Gakkai Zasshi, Oct;44(10):727-31.
N. Caekebeke, G. Antonissen, P. De Backer, S. Croubels (2016). Polytetrafluorethyleen-intoxicatie bij vogels. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 85.
KC Sekhar and SSC Chakra Rao (2014). John Scott Haldane: The father of oxygen therapy. Indian J Anaesth. May-Jun; 58(3): 350–352.
S Negri, L Maestri, G Esabon, M Ferrari, P Zadra, S Ghittori, M Imbriani (2008). [Characteristics, use and toxicity of fluorochemicals: review of the literature] [Article in Italian]. Review. G Ital Med Lav Ergon., Jan-Mar. ;30(1):61-74.
auteur:
Sofie Van Rossom,
gezondheidsjournalist
