Wat is muziektherapie en wie heeft er baat bij?

Het was een Franse geluidstechnicus, Jacques Jost, die voor het eerst opperde om muziek in te zetten als therapie. In 1954 was dat. In de jaren zeventig richtte hij samen met Edith Lecourt, een psychologe en muziektherapeute, het Internationaal Centrum voor Muziektherapie op. In 1974 organiseerden Jacques Jost en Dr. Benezon, psychiater en psychoanalyticus, musicus en componist, samen het eerste wereldcongres over muziektherapie. Sindsdien hebben vele studies de intuïtie van deze pioniers bevestigd. De muziektherapeuten van vandaag hebben doorgaans zowel een opleiding in de gezondheidszorg doorlopen als een muzikale opleiding, maar hun patiënten hoeven geen noot te kunnen lezen om baat te hebben bij muziektherapie.

Muziektherapie is er voor iedereen: kleuters, jonge kinderen, tieners, volwassenen en bejaarden, en sessies kunnen worden aangeboden op individuele, groeps- of gezinsbasis. Er bestaan twee soorten: men spreekt van actieve muziektherapie als muzikale elementen (ritme, klank, timbre, intensiteit) worden gebruikt om de persoon in staat te stellen zich uit te drukken, te communiceren, verbanden te leggen en tegelijkertijd aan de eigen identiteit te werken. Daarbij ga je dus zelf actief muziek maken: schrijven, spelen, zingen, improviseren… Bij receptieve muziektherapie gaan patiënten vooral muziek beluisteren om stil te staan bij welke gevoelens bepaalde muziek bij je oproept om dan van daaruit het behandelingsproces te starten. 

Muziektherapie heeft voornamelijk een pijnstillende en anxiolytische (angst-reducerende) werking. Dat kan verklaard worden door de productie van serotonine, ook wel gekend als het gelukshormoon, en dopamine, een neurotransmitter die de bijnaam plezierhormoon heeft gekregen. In het Universitair Ziekenhuis van Luik werkt muziektherapeut Alain Collinet samen met de afdeling Algologie (pijngeneeskunde). In samenwerking met Prof. Marie-Elisabeth Faymonville, die aan het hoofd staat van het Pijncentrum en betrokken is bij het mobiele palliatieve zorgteam, heeft hij een cd ontwikkeld om het MRI-onderzoek van claustrofobische patiënten te vergemakkelijken.

Verschillende studies hebben ook gewezen op de voordelen van muziektherapie op neonatale afdelingen. Het maakt deel uit van de zogenaamde ontwikkelingsondersteunende zorg, net als huid-op-huid contact. Verschillende studies, waaronder een die in 2012 door de Universiteit van Florida werd gepubliceerd, tonen aan dat het helpt de ademhaling en de hartslag van zuigelingen te reguleren, vooral op het moment dat de verzorging ongemak veroorzaakt. Daarnaast activeert het hun zuigreflex, en dat is van essentieel belang omdat ze zo meer gaan drinken en beter kunnen groeien. Een ander voordeel van muziektherapie is dat het de interactie tussen ouder en kind bevordert. 

De laatste jaren hebben beeldvormingstechnieken voor de hersenen het mogelijk gemaakt de gebieden in de hersenen die door het luisteren naar muziek worden geactiveerd, zichtbaar te maken. En in tegenstelling tot wat onderzoekers lang hebben gedacht, stimuleert muziek niet alleen een specifiek gebied, maar het effect verspreidt zich als het ware over de hersenen. Dat is waarschijnlijk de reden waarom, zelfs in het geval van degeneratieve cognitieve ziekten zoals alzheimer, muziek er nog steeds in slaagt bepaalde delen van het geheugen wakker te schudden. Luisteren naar muziek die herinneringen oproept, geneest de ziekte niet, maar tijdens het liedje lijken de patiënten even terug zichzelf te worden. Het effect stopt zodra het lied eindigt, maar deze paar minuten zijn van onschatbare waarde voor de patiënt en zijn familie.

Voor mensen met een depressie maakt psychotherapie een belangrijk deel uit van de behandeling, en muziektherapie is er een erkende en ontwikkelde tak van. Geluid, lawaai en muziek kunnen helpen om het psychotherapeutische proces te vergemakkelijken, denk maar aan exploratie van het onbewuste, uiting van moeilijk te verwoorden leed, enzovoort. In het kader van de cognitieve gedragstherapie kan, zodra de negatieve automatismen die lijden veroorzaken zijn geïdentificeerd, het luisteren naar muziek een interessant medium zijn om de patiënten te helpen hun perceptie van de dingen te veranderen.