Interview: Hoe ga je om met een trauma?

boeken-interviews De recente terreuraanslagen houden iedereen in de ban. Veel mensen voelen zich ongerust, of ze hebben echt schrik. Maar wie het van dichtbij meemaakte en het geluk had te overleven, zal getraumatiseerd achterblijven ...
Wat doet een trauma met een persoon, hoe verwerk je het en hoe help je iemand om het te verwerken?

Mijn einde is nabij

Een traumatische gebeurtenis is een onverwachte en zeer intense ervaring die je niet kunt vermijden. Een emotionele ervaring die je overvalt en waarbij je je compleet machteloos voelt. Dat kan een natuurramp, een ongeval, een overval of misbruik zijn. Maar een gebeurtenis waarbij al die negatieve elementen – onverwacht, intens en onvermijdelijk tegelijk – ook nog eens gecombineerd worden met het gevoel dat je gaat sterven, richt nog ergere schade aan. In dat geval spreken we van een echt trauma. Je bent echt getraumatiseerd als je tijdens die gebeurtenis in gedachten afscheid genomen hebt van het leven, als je dacht dat je levenseinde nabij was.

Maar ook als je niet zelf het slachtoffer van een trauma of een traumatische gebeurtenis bent, kan je getraumatiseerd worden. Het volstaat dat je ervan getuige bent – bv. van een moord of van ernstige mishandeling - of erover hoort vertellen!
Om het gemakkelijk te maken, wordt hier verder in de tekst enkel het woord ‘trauma’ gebruikt, maar alle uitleg geldt evenzeer voor een ‘traumatische gebeurtenis’.

Kleine triggers maken het trauma weer levendig

Wanneer je een trauma meemaakt, reageren je hersenen op een ingenieuze manier om ervoor te zorgen dat jij het beangstigend moment overleeft. Omdat een trauma zo intens en verontrustend is, besluiten je hersenen om het niet volledig en waarheidsgetrouw op te slaan, maar om het te fragmenteren. De vreselijke herinnering wordt in allerlei brokjes verdeeld en overal verspreid in de hersenen opgeslagen. Het voordeel daarvan is dat je op het moment zelf de impact van het gebeuren niet ten volle beleeft. Ook achteraf besef je vaak niet de volledige impact van de gebeurtenis en op korte termijn helpt dat om je goed te voelen en verder te gaan.

Het nadeel van deze fragmentatie is dat de ‘schijnbaar onschadelijke stukjes en brokjes herinnering’ - die verspreid zijn in je geheugen - je op lange termijn onverwachts triggeren waardoor je het trauma herbeleeft. Ze zetten de horribele ervaring weer in gang en laten ze afspelen op het scherm van je geheugen. En dan zie je alles opnieuw gebeuren, de hele film of stukken ervan. Die triggers zijn klein en ze lijken onbeduidend – het kan een woord, een geur, een stukje huid zijn ... – en daarom zijn ze ook zo vreselijk onvoorspelbaar.

Een overgave van de geest

In natuurfilms zie je vaak hoe een roofdier op zijn prooi jaagt. Er volgt dan een helse achtervolging en vlak voor het roofdier wil toeslaan, valt zijn prooi al op de grond en vecht ze niet langer voor haar leven. De prooi ‘geeft zich over’ en verweert zich niet langer. Het lijkt wel alsof het leven vertrokken is voor het eigenlijke sterven. Het is de overgave van de geest van de prooi aan die van het roofdier.
Alle prooidieren, inclusief de mens, hebben deze vaardigheid om hun geest uit hun lichaam te laten vertrekken vooraleer het lichaam helemaal overleden is. Het is een gift van de natuur om niet alles meer te moeten meemaken en te moeten voelen.

Mensen met een trauma zijn niet overleden en toch blijft hun geest ergens verloren zweven zonder de weg terug te vinden. Het lijkt alsof ze het contact met de werkelijkheid kwijt zijn omdat ze na de traumatische ervaring voortdurend overal gevaar zien. Ze zijn continu alert en vragen zich onophoudelijk af wanneer ze het gevecht tegen het gevaar (opnieuw) zullen moeten leveren. Deze sluimerende ongerustheid is energie die zich niet heeft kunnen ontladen tijdens of na de gebeurtenis. Ze leidt achteraf vaak tot ‘chronische onrust’ en sterke tot extreme alertheid. Als die klachten langer dan een maand aanhouden, spreken we over een post traumatische stress stoornis, afgekort als PTSS. De symptomen zijn aanhoudende flash backs of herbelevingen, vermijdingsgedrag voor alles wat aan het trauma herinnert, en vergrote alertheid. Vaak gaat PTSS gepaard met een depressie. Herbeleving en vermijdingsgedrag zijn uitingen van je geest die moeite heeft om zich opnieuw te verbinden met het leven en te begrijpen dat het gevaar geweken is. De toegenomen alertheid en de spanningen zijn energierestanten ten gevolge van het trauma die nog niet uit je lichaam geraakt zijn. Weinig mensen weten hoe ze moeten omgaan met trauma’s, hoe ze hun bewustzijn kunnen helpen terugkeren naar de werkelijkheid en hoe ze de geblokkeerde energie kunnen ontladen.

Vaak hebben (getraumatiseerde) mensen te weinig contact met hun lichamelijke en emotionele behoeften. Ze nemen bv. kalmeringsmiddelen om hun alertheid te verminderen, maar daarmee hebben ze het contact tussen hun geest en lichaam niet hersteld. Ze proberen hun angsten te onderdrukken om geen last te zijn voor hun omgeving, maar die angsten blijven latent aanwezig en maken hen toch prikkelbaar en uitgeput. En voor deze poging om ‘zich aan te passen’ betalen ze bovendien een hoge lichamelijke en emotionele prijs! Ze kunnen voor zichzelf de gebeurtenis en alles in de buurt ervan ontkennen, maar door hun vermijdingsgedrag wordt hun leven steeds beperkter tot ze amper nog durven buiten komen. En vaak worden de angsten steeds intenser.
Het is geen toeval dat mensen die contact hebben met hun innerlijke zelf, zoals bijvoorbeeld volkeren die nauw met de natuur samenleven, sneller en diepgaander genezen van trauma’s. De reden hiervoor is dat zij aanvoelen en doen wat hen helpt in plaats van te doen wat ze denken te moeten doen.

Hoe verwerk je een trauma

Trauma’s zijn moeilijk te behandelen. Daarenboven onderschatten mensen vaak de impact van dergelijke gebeurtenissen. Het onvoorspelbare karakter van de triggers gecombineerd met het gebrek aan een behandeling maakt dat veel slachtoffers zich radeloos voelen. Ze voelen zich opnieuw slachtoffer. En toch zijn er een aantal reddingsboeien!

1. Het ordenen van gebeurtenissen
Het rangschikken van de gebeurtenissen die het trauma veroorzaakten, is een eerste manier om het contact met de werkelijkheid te herstellen en niet continu in angst te moeten verder leven. Door de ordening verhuizen de fragmenten (de triggers) van het onbewuste naar het bewuste geheugen. Ze worden als het ware overgeschreven en zorgen ervoor dat je controle krijgt over het verhaal. En dat is uiteindelijk de ultieme wens van elk slachtoffer: opnieuw controle krijgen over zijn emoties en zodoende ook over zijn leven. Dat bereik je niet door je gevoelens te onderdrukken en jezelf niet au sérieux te nemen. Je moet de gebeurtenis actief herbeleven en je verhaal tot een geordend geheel brengen dat je kunt afsluiten. Zo herstel je het contact van je geest met de werkelijkheid en dat doe je deze keer op een gecontroleerde en effectieve manier.

2. Triggers opzoeken
Op de triggers werken, is een tweede manier om bewuster te worden van je trauma en het contact met de realiteit te herstellen. Maak een lijst van je persoonlijke triggers. Wees alert bij situaties waarbij je angst voelt en noteer welke gebeurtenis en welke gedachten je bang maakten. Stel jezelf dan bewust bloot aan deze persoonlijke triggers zodat je er opnieuw aan kunt wennen zonder angstgevoel.

Welke rol speelt je omgeving

Een trauma verwerk je best niet alleen. Het genezen van wonden die geslagen werden door andere mensen of door gebeurtenissen lukt het gemakkelijkst via een sociaal proces. Je naaste omgeving kan veel voor je doen. Ze kunnen je motiveren om je verhaal te brengen. Een luisterend oor betekent enorm veel! Een getraumatiseerd persoon zijn of haar gedachten, gevoelens, bedenkingen en verhaal laten doen, zonder tussenbeide te komen en zonder ‘goede raad’ te geven, kan een wereld van verschil betekenen. Op deze manier kan die persoon alles ordenen en kan het genezingsproces geactiveerd worden. Emotionele wonden kunnen enkel helen als het verhaal en de gevoelens errond worden erkend, en als de getraumatiseerde zijn verhaal mag vertellen telkens als hij daaraan behoefte heeft.

Je entourage kan je ook helpen bij de confrontatie met je angst triggers door bij je te blijven, je kalm te ondersteunen en aan te moedigen om zo je leven opnieuw op te nemen. Met tijd, geduld en heel veel erkenning ...
Kan je omgeving het niet aan, ken je niemand die je zo kalm en geduldig kan bijstaan, of is dat niet voldoende, dan kan je beter een therapeut raadplegen. Die zal je helpen met beide technieken: hij zal je verhaal ondersteunen en je helpen om minder gevoelig te worden voor je triggers.

Hoe lang duurt het ongeveer voor je weer normaal functioneert

Veel getraumatiseerde mensen kunnen vrij snel opnieuw aan de slag. Niet iedereen valt stil. Wanneer je je verhaal meteen kwijt kunt en je werkgever begripvol is, kan je meestal vrij snel (na een paar weken of zelfs al na een paar dagen) je beroepsactiviteiten herstarten.
Maar bij een goede aanpak (waarbij je de confrontatie met de triggers aangaat en waarbij je erover kunt praten of huilen) duurt het toch gemiddeld 3 tot 6 maanden voor een trauma helemaal ‘genezen’ is.

Laat een trauma blijvende sporen na

Psychische wonden zijn zoals lichamelijke wonden. Als een lichaamswonde voldoende bloedt, is ze zuiver en kan het lichaam ze goed genezen. Blijft er vuil achter dan begint de wonde te etteren en heeft het lichaam de grootste moeite om het op te lossen of lukt het helemaal niet. Zo gaat het ook met psychische wonden: laat je de wonde voldoende bloeden door je verhaal vertellen en/of te huilen, dan geraakt al het vuil eruit en kan de wonde genezen. Maar ze zal wel een blijvend litteken laten, wat minder erg is dan een etterende wonde. Gebeurt dat niet dan gaat ook de psychische wonde etteren en een blijvend probleem veroorzaken.

Waarom zijn bepaalde personen traumagevoeliger

Vroegere en niet-verwerkte trauma’s zullen de verwerking van een nieuw trauma belemmeren. Meestal komen oude trauma’s opnieuw mee naar boven en moeten er plots twee gebeurtenissen een plaats te krijgen. Eigenlijk is dat niet zo erg als het lijkt, want het betekent dat je nu de kans krijgt om alles te genezen.

Ook sensitiviteit speelt een rol: hoe sensitiever je bent, hoe gevoeliger je reageert op gebeurtenissen. Trauma’s zullen meer impact hebben bij een persoon die meer openstaat voor prikkels van buitenaf, die door omstandigheden minder sterk is, of bij jonge mensen en kinderen.

Je reactie tijdens de traumatische gebeurtenis speelt eveneens een enorme rol en die heb je niet eens zelf in de hand. Een deel van ons brein, het reptielbrein genoemd, reageert als we in levensgevaar zijn. Dit stuk brein beheert een aantal onbewuste functies zoals onze ademhaling en onze hartslag, maar het bepaalt ook de beslissing of we in een gevaarlijke situatie best vechten (de vijand proberen te overmeesteren), vluchten (de situatie ontlopen) of verstijven (niet uitdagen). Welke strategie het wordt, dat beslist ons reptielbrein onbewust en volledig autonoom. Vaak reageren we niet zoals we verwacht hadden en dat is achteraf moeilijk te verwerken. Zeker als we ‘moeten’ kiezen voor de verstijfstrategie, zal de verwerking van het trauma veel moeilijker zijn omdat onze angst nog bevroren zit in ons lichaam en we ze er achteraf zelf moeten zien uit te krijgen. Mensen die verstijven tijdens een traumatische gebeurtenis hebben dus een grotere kans op emotionele schade.
Voor wie er meer wil over lezen: in het boek ‘GELUK(T), leren omgaan met gevoelens als sleutel tot geluk’ komt de werking van onze hersenen en angst uitgebreid aan bod.