Zwangerschap en verslaving

dossier Alle producten die leiden tot verslaving vallen onder de noemer 'drugs'. Het is bewezen dat druggebruik in al zijn vormen gestadig toeneemt bij zwangeren. Preventie is hier dan ook de boodschap.
Het profiel van de zwangere gebruikster : meestal zijn het vrouwen tussen 14 en 44 jaar, ongeveer in 6O% van de gevallen gaat het om eerstbarenden, vaak gaat het om een ongeplande zwangerschap (5O%) en in 45% van de gevallen gaat het om gecombineerd gebruik.

Lees ook: Welke soorten drugs zijn er en wat is het effect?

Effecten van druggebruik in de zwangerschap

De mogelijke complicaties die gedurende de zwangerschap kunnen optreden zijn vanzelfsprekend recht evenredig met de aard en hoeveelheid van gebruik. Combinatie van verschillende middelen zal leiden tot complexe effecten welke zowel medische als verloskundige implicaties kunnen hebben. Verslavingsproblematiek in combinatie met laag socio-economische status geven de complicaties veelal nog een extra dimensie.
De mogelijke complicaties tijdens de zwangerschap worden wel los gezien van de neveneffecten van het gebruik.
Mogelijke zwangerschapscomplicaties kunnen zijn : HIV en AIDS, anemie, hepatitis, flebitis, infectieuse toestanden gaande van gelocaliseerde infecties o.a. pneumonie tot zelfs veralgemeende sepsis, chlamydia, herpes, hypertensie.
Als verloskundige complicaties zijn o.a. abortus, mors in utero, groeiachterstand, prematuriteit, placentaloslating en amnionitis beschreven.

Gevolgen voor de foetus en de pasgeborene

Vooraleer algemeen het neonataal abstinentiesyndroom te bespreken, worden de mogelijke effecten van verschillende genotsmiddelen, geneesmiddelen, drugs toegelicht.

Alcohol : alcohol is wereldwijd gezien waarschijnlijk de meest getolereerde 'sociale drug'. Dit genotsmiddel ontstaat door natuurlijke gisting van suikers in vb.druiven en gerst.
Bij alcoholgebruik is het alcoholgehalte in het foetaal bloed even hoog als in het moederlijk bloed. Overmatig alcoholgebruik kan aanleiding geven tot miskraam en groeiachterstand.
Sinds 1968 is een causaal verband aangetoond tussen foetale anomaliën en chronisch alcoholmisbruik door de zwangere. Het zogenaamde '“foetaal alcohol syndroom (FAS) omvat o.m. afwijkingen van het centrale zenuwstelsel (mentale retardatie, hypotonie, hyperkinesie),groeiachterstand en fenotypische afwijkingen van het aangezicht (hypoplasie van de onderkaak kleine ogen, lage neusrug) Het syndroom uit zich voornamelijk wanneer het misbruik zich situeert in het eerste zwangerschapstrimester. FAS kan optreden als de zwangere meer dan 6 alcoholische dranken per dag gebruikt.

Lees ook: Test jezelf: Wat weet je over alcohol?

• Nicotine : de nicotine in tabak is ook een genotsmiddel of 'sociale drug'. Roken in de zwangerschap is zeer schadelijk voor de foetus; ook passief roken heeft bewezen negatieve effecten.
Roken gedurende de zwangerschap is geassocieerd met nefaste gevolgen voor de foetus en de pasgeborene. Vrouwen die roken hebben veel meer kans op een spontaan miskraam en bevallen doorgaans van een baby met laag geboortegewicht (gemiddeld 200 gr lager en vaak onder de 2500 gr). Nicotine veroorzaakt immers vasoconstrictie van de uteriene vaten wat resulteert in een verminderde utero-placentaire flow met minder voedings- en zuurstoftoevoer naar de foetus. Dit zuurstoftransport wordt ook minder effectief met hypoxie (verminderde zuurstofspanning) tot gevolg en dit leidt aldus tot groeiachterstand, prematuriteit, dysmaturiteit. Placenta-infarcten kunnen leiden tot placenta-loslating, eventueel mors in utero.
Naast de echte nicotinedependente effecten dient ook vermeld dat de foetus lijdt onder het meestal slechte voedingspatroon van de moeder : rokende moeders eten algemeen minder en minder gezond. Het is ook een vaststaand feit dat hoe lager de socio-economische status,hoe hoger het rookcijfer zodat de effecten voor de foetus meestal een combinatie zullen zijn van enerzijds de nicotine en anderzijds de ongezonde levenswijze van de zwangere.
Kinderen van rokende moeders zijn doorgaans zeer onrustige baby's, zogenaamde huilbaby's. Die kinderen hebben ook meer kans op wiegendood.

Lees ook: Test jezelf: Rookverslaving

Lees ook: Zwangerschap en roken

• Cafeïne : cafeïne is een alkaloïde stof, afkomstig van de theestruik of de bonen van de koffie. Ook in cacao en in cola zit cafeïne. Cafeïne heeft een stimulerende invloed op de hersenen,waardoor vermoeidheid en hongergevoelens afnemen. Cafeïne heeft bij overmatig gebruik een grote invloed op het ademhalingsstelsel. De gevolgen van overmatig gebruik uiten zich in de neonatale periode. De toevoer van cafeïne wordt bij de geboorte immers plots afgebroken met onvoldoende stimulatie van het ademhalingsstelsel van de baby tot gevolg. Dit kan op zijn beurt leiden tot apnoe wat de kans op wiegendood sterk verhoogt.

• Cocaïne : evenals nicotine veroorzaakt cocaïne vasoconstrictie (samentrekking van de bloedvaten) met hypoxie (zuurstoftekort) bij de foetus als gevolg.
Dit alles leidt onvermijdelijk tot groeiachterstand, pre- en dysmaturiteit. Cocaïne kan tevens aanleiding geven tot hersenbloedingen, nier-en hartafwijkingen, afwijkingen ter hoogte van de schedel (vb. microcephalie), afwijkingen aan de ledematen, miskraam, placentaloslating, mors in utero. De pasgeboren zal rusteloos zijn, heeft heel weinig slaapbehoefte, is hyperreactief. Er kunnen in bepaalde gevallen ook convulsies (stuipen) optreden. De kans op wiegendood is ook hier beduidend hoger.

• Cannabis : er zijn geen aanwijzingen dat marihuana of hasjiesjgebruik schadelijk is.

• Heroïne en methadon : heroïne is een semi-synthetisch opiaat wat gemakkelijk door het lichaam wordt opgenomen en vlot de placenta- en hersenbarrière passeert. Het is sterk verslavend.
Methadon is een synthetisch preparaat dat bijna dezelfde werking heeft. Heroïne- of methadongebruik vormt een bedreiging voor het kind.
De foetus raakt hoe dan ook verslaafd, zodat bij het stoppen van het druggebruik reeds intra-uterien abstinentieverschijnselen kunnen optreden met sterke motorische onrust. Stoppen van gebruik in de zwangerschap of overschakelen van heroïne op methadon kan leiden tot morst in utero (doodgeboorte).Teratogene effecten zijn niet bekend.
Na de geboorte ontstaan binnen de 24 u abstinentieverschijnselen zoals vb tremor (hevig beven), hypertonie (overdreven spierspanning), hyperreflexie, hoog krijsend huilen, apnoe (ademhalingsstilstanden), hypoglycemie (te weinig suiker in het bloed), diarree en gewichtsverlies. Soms treden convulsies (stuipen) op. Bij methadongebruik is de latente periode groter gezien de langere halfwaardetijd van het product.

• Amfetaminen : lokken gelijkaardige effecten uit op de foetus als cocaïne. Een toxisch effect is niet beschreven.

• XTC :globaal komen bij 16% van de pasgeborenen congenitale afwijkingen voor. Bij zuiver XTCgebruik zijn in ongeveer 4% musculoskeletale letsels aanwezig o.a. clinodactylie (afwijking van vingers) en klompvoetjes.
Gecombineerd gebruik kan leiden tot hartafwijkingen (2,5-4%) met meestal ASD of VSD, pylorusstenose (maagafwijking), hydronefrose (nieraandoening), groeiachterstand, ambigue genitalia, hydrocefalie.

Lees ook: Cannabis remt groei baby

Lees ook: Cannabis

Lees ook: Welke soorten drugs zijn er en wat is het effect?

Het neonataal abstinentiesyndroom (NAS)

Het NAS wordt algemeen gekenmerkt door volgende mogelijke symptomen:
• tremor (beven)
• motorische onrust
• gestoord slaappatroon
• verhoogde spiertonus
• verhoogde motorische onrust
• braken
• regurgitatie (terugvloei van voeding)
• diarree
• tachypnoe (snelle ademhaling)
• krabeffecten
• transpireren
• niezen, verstopte neus

Het soort drugs en de dosis bepalen vanzelfsprekend de ernst van het syndroom. Het tijdstip van optreden varieert eveneens, afhankelijk van het soort drug en is vb. bij methadonverslaving later .
Het NAS komt voor na overmatig gebruik van o.a. alcohol, amfetaminen, morfine, methadon, cocaïne, sedativa, hypnotica, anxiolytica.

Het stellen van de diagnose is niet altijd eenvoudig. Bij gekend gebruik zal dit nogal snel duidelijk zijn. Een goede opvang en observatie van de neonaat en snelle interventies zullen de behandeling van abstinentieverschijnselen dan ook bespoedigen.
Wanneer men zich baseert op een vermoeden van misbruik kan urine-, bloed- of vruchtwateronderzoek bijdragen tot het stellen van een diagnose.
Bij volledige onwetendheid kan de diagnose enkel gesteld worden op grond van het klinisch beeld van de pasgeborene met inbegrip van differentiaal diagnose met o.a. metabole aandoeningen (vb. hypoglycemie, hypocalciemie), aandoeningen van het centrale zenuwstelsel (vb. hersenbloeding)

Opvang en behandeling van de pasgeborene met NAS

De behandeling wordt volledig afgestemd op de graad van verschijnselen. In de eerste plaats wordt gezorgd voor opvang, observatie en verzorging van de pasgeborene in een afzonderlijke, rustige omgeving.
Medicamenteuse therapie is voor de baby als een vervangmiddel voor drugs en zal zonodig gegeven worden in afbouwende dosissen tot de baby volledig afgekickt is. Wat betreft de voeding zijn de meningen controversieel. Bepaalde auteurs menen dat BV moet kunnen om de moeder-kindbinding te stimuleren. Het gebruik van cocaïne, stimulerende middelen en opiaten is echter ten zeerste onverenigbaar met het geven van BV. Hoe dan ook, het is een gegeven dat de moeder-kindbinding dient gestimuleerd te worden. Het besef dat de vrouw nu moeder is met een waaier aan verantwoordelijkheden ten opzichte van haar baby is misschien de aanzet tot genezing en de oplossing van heel wat problemen. De realiteit leert ons echter dat het jammer genoeg meestal niet zo is.

Lees ook: Aanbevelingen over voedingen voor zuigelingen van 0 tot 12 maand