Zwangerschap en borstvoeding: moet u extra vitamine D slikken?

De Hoge Gezondheidsraad, het hoogste adviesorgaan van de federale regering op het vlak van de volksgezondheid, raadt alle zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven aan om dagelijks een supplement met 20 microgram (of 800 IE, Internationale Eenheden) vitamine D te nemen. Voor niet zwangere vrouwen raadt de Hoge Gezondheidsraad een dagelijks supplement van 10 microgram (µg) aan. 

Ook de Nederlandse Gezondheidsraad raadt voor alle zwangeren een supplement van 10 microgram per dag aan, al zegt de Raad dat zwangere vrouwen op zich geen verhoogde behoefte aan vitamine D hebben. Tijdens de borstvoeding raadt de Nederlandse Gezondheidsraad geen supplement aan. 

Volgens de Hoge Gezondheidsraad hebben veel zwangere vrouwen een tekort aan vitamine D. Bij zwangeren van niet-westerse afkomst zou tot driekwart een vitamine D-tekort hebben. Bij westerse vrouwen zou tot 10 procent een vitamine D-tekort hebben. Als een zwangere vrouw te weinig vitamine D heeft, krijgt ook haar baby al in de baarmoeder te weinig vitamine D.

Dat tekort is geen gevolg van de zwangerschap zelf maar wel van onvoldoende vitamine D-voorziening voor de zwangerschap. 

• Te weinig opname van vitamine D via de voeding. Ongeveer 10 à 20 procent van de dagelijkse vitamine D-behoefte wordt gedekt door de voeding (o.m. vette vis, vlees, eieren, melkproducten, met vitamine D verrijkte margarines en sojaproducten, paddenstoelen...). 

• Te weinig blootstelling aan zonlicht, doordat u te weinig buiten komt, sterke zonnebrandcrèmes gebruikt of gesluierd bent. Mensen met een lichte huidskleur hebben in de periode van maart- november, wanneer de zon op z’n hoogst staat (tussen 11 en 15 uur), voldoende aan een kwartier tot een half uur per dag in de zon zijn, met minimaal hun gezicht en handen ontbloot. Mensen met een donkere huidskleur moeten voor een voldoende vitamine D aanmaak langer in de zon zijn: minstens een half uur tot een uur midden op de dag.

• Obesitas (BMI boven 30 kg/m2), waardoor vitamine D in vetweefsel wordt opgeslagen en minder effectief is.

Vitamine D is nodig om calcium uit de voeding in het lichaam op te nemen. Het is onder meer belangrijk voor de groei en het behoud van stevige botten en tanden. Daarnaast speelt vitamine D een rol bij een goede werking van de spieren en het immuunsysteem. 

Een (ernstig) vitamine D-tekort tijdens de zwangerschap kan negatieve gevolgen hebben voor zowel moeder als kind, die misschien kunnen voorkomen worden door het nemen van vitamine D-supplementen.

• spierzwakte, spierpijn of pijnlijke botten;

• vermoeidheid;

• verhoogde kans op infecties;

• verhoogde kans op botontkalking;

• mogelijk een verhoogde kans op vroeggeboorte (voor 37 weken);

• mogelijk een verhoogde kans op zwangerschapshypertensie en zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie). 

• een laag geboortegewicht (<2.500 gram);

• slecht drinken, slapte en futloosheid;

• groeivertraging; 

• spierzwakte;

• verminderde botdichtheid en zelfs rachitis;

• afwijkende aanleg van het tandglazuur;

• verhoogd risico op infecties;

• verhoogde kans op astma;

• licht verhoogde kans op epileptische aanvallen; 

• mogelijk verstoorde ontwikkeling van de hersenen met een verhoogde kans op autisme.

Over de aanbeveling dat àlle zwangere vrouwen een vitamine D- supplementen zouden moeten nemen, ongeacht de vitamine D-status, bestaat evenwel heel wat discussie. Zo verschenen recent een aantal overzichtsartikelen waaruit blijkt dat er momenteel te weinig bewijzen zijn dat vitamine D-suppletie voor alle vrouwen tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode nodig of nuttig is (Cochrane Library 2016, BMJ 2017, British Medical Bulletin 2018). 

Om die reden is het volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) momenteel niet mogelijk om een aanbeveling te doen over de systematische vitamine D-suppletie tijdens de zwangerschap. Ook het Committee on Obstetric Practice van het American College of Obstreticians and Gynaecologists besloot in een recent advies (2017) dat veralgemeende vitamine D-suppletie tijdens de zwangerschap niet kan aanbevolen worden. 

Ook in ons land raadt het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg vitamine D-supplementen voor alle zwangere vrouwen af bij gebrek aan voldoende bewijzen. Op de website 'Gezond zwanger worden' van de Vlaamse Gemeenschap is te lezen dat er weinig bewijzen zijn voor het nut van extra vitamine D bij vrouwen met een laag risico op een vitamine D-tekort. In de 'Richtlijn Zwangerschapsbegeleiding' raadt de huisartsenvereniging Domus Medica alleen aan om vitamine D-toediening bij zwangere vrouwen uit de risicogroepen te overwegen.

In de Richtlijn 'Zwangerschap en kraamperiode' van het Nederlands Huisartsengenootschap wordt het gebruik van extra vitamine D niet aanbevolen, tenzij daarvoor ook buiten de zwangerschap een indicatie is. Ook de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) raadt extra vitamine D niet aan, tenzij bij vrouwen met een verhoogd risico op een vitamine D-tekort. 

1. Bespreek met uw huisarts of gynaecoloog of een vitamine D supplement voor u zinvol is tijdens uw zwangerschap of als u borstvoeding geeft. Het is momenteel onduidelijk of een supplement van vitamine D nuttig of nodig is voor alle zwangere vrouwen. Extra vitamine D tijdens de zwangerschap verbetert de vitamine D-status van de moeder. Dit heeft mogelijk een aantal voordelen voor moeder en kind, maar daarover bestaat geen wetenschappelijke consensus. Er zijn anderzijds geen nadelen aan verbonden, voor moeder noch kind. Een vitamin D-supplement in combnatie met calcium kan daarentegen wel ongewenste nevenwerkingen hebben (o.m. een verhoogde kans op een vroeggeboorte). 

2. Een vitamine D supplement (20 microgram per dag) is wél aangewezen voor vrouwen die tot een risicogroep voor een vitamine D tekort behoren. Het best is om daarmee al te beginnen voor de zwangerschap, omdat de aanleg van bot bij het kind al in het eerste trimester van de zwangerschap begint, al vindt de mineralisatie van het bot pas in de laatste 6 weken plaats. 

Het gaat onder meer om volgende risicogroepen:

• Vrouwen met een vitamine D-arm dieet, zoals vrouwen die geen vlees, eieren, vis (bijvoorbeeld veganisten) of vitamine D-verrijkte melk, margarine of ontbijtgranen eten;

• Vrouwen met een donkere huidskleur; 

• Vrouwen met weinig blootstelling aan zonlicht (minder dan 30 minuten per dag), bijvoorbeeld vrouwen die voornamelijk binnen leven, die buitenshuis gesluierd zijn of die altijd een zonnecrème met hoge beschermingsfactor gebruiken; 

• Vrouwen met een preconceptioneel BMI boven de 30 kg/m2 

3. Bij een vermoeden van een (ernstig) vitamine D-tekort, is het zinvol dat de huisarts of gynaecoloog een vitamine D-bepaling (25OHD-analyse) doet. Dit wordt volledig terugbetaald door het ziekenfonds. Bij een ernstig vitamine D-tekort kan het nodig zijn dat u tijdelijk een hoge dosis vitamine D moet nemen (hoger dan 20 microgram per dag). 

4. Het geven van borstvoeding is waarschijnlijk geen reden om een extra vitamine D-supplement te gebruiken. Borstvoeding bevat namelijk zeer weinig vitamine D, waardoor de behoefte bij vrouwen die borstvoeding geven nauwelijks verhoogd is. Baby's die borstvoeding krijgen moeten hoe dan ook een vitamine D-supplement krijgen (dagelijks 10 microgram, premature baby's krijgen tijdens de eerste maanden dagelijks 20-25 microgram). 

5. Indien u een vitamine D-supplement neemt, kies dan een supplement met vitamine D3 (calcifediol of of colecalciferol), bijvoorbeeld D-cure onder de vorm van druppels. De hoeveelheid microgram (µg of mcg) staat op het etiket. 

6. Vitamine D-supplementen tot maximaal 2.000 IE (= 50 microgram) per dag worden als veilig beschouwd tijdens de zwangerschap. Het wordt ten stelligste afgeraden om meer dan 4000 IE (= 100 microgram) per dag te nemen.