Worden westerse mannen onvruchtbaar?

Het aantal spermacellen in het zaad van westerse mannen loopt al tientallen terug terug en is in vergelijking met veertig jaar geleden meer dan gehalveerd. Dat blijkt uit een uitgebreide studie uit onder andere Israël, Spanje, Brazilië, Denemarken en de Verenigde Staten. Het onderzoek verscheen in het vakblad Human Reproduction Update. 

Bij deze studie werden 185 onderzoeken over de spermaconcentratie en het totale aantal zaadcellen (de spermaconcentratie vermenigvuldigd met het volume van het ejaculaat) bij mannen met en zonder vruchtbaarheidsproblemen geanalyseerd. Daarbij werd rekening gehouden met beïnvloedende factoren, zoals leeftijd, tijdsinterval tussen laatste ejaculatie en spermacollectie, aantal onderzochte spermastalen per man en de gebruikte methodes om de zaadcellen in het sperma te tellen. 

• Tussen 1973 en 2011 daalde de spermaconcentratie, dat is het aantal zaadcellen per milliliter vocht, bij westerse mannen met gemiddeld 0,75 procent per jaar. Over de totale periode daalde de gemiddelde spermaconcentratie met 28,5 procent (van gemiddeld 92,8 miljoen/ml naar 66,4 miljoen/ml). 

• Het totaal aantal spermacellen (waarbij ook het volume vocht in aanmerking wordt genomen) daalde eveneens met gemiddeld 0,75 procent en over de volledige periode met 28,5 procent (van 296 miljoen naar 2012 miljoen).

• Bij westerse mannen waarvan niet bekend was of ze al dan niet vruchtbaar waren, daalde de spermaconcentratie met gemiddeld 1,4 procent per jaar, en met 52,4 procent over de totale periode (van 99 miljoen/ml naar 47 miljoen/ml). Het totaal aantal spermacellen daalde met gemiddeld 1,6 procent per jaar of met 59,3 procent over de hele periode (van 337,5 naar 137,5 miljoen).

• Bij vruchtbare westerse mannen daalde spermaconcentratie met gemiddeld 0,8 procent (van 84 naar 62 miljoen) maar er was geen daling van het totaal aantal spermacellen.

• Bij mannen in Zuid-Amerika, Azië en Afrika werd nauwelijks een achteruitgang vastgesteld, maar hierover beschikte men over veel minder onderzoeksgegevens. 

Deze gegevens zijn niet nieuw. In het verleden zijn meerdere onderzoeken verschenen met vergelijkbare resultaten, die vaak afkomstig waren van dezelfde onderzoeksgroep in Denemarken, en die in de wetenschappelijke wereld op heel wat skepsis werden onthaald. 

Ook bij dit onderzoek kunnen heel wat vragen gesteld worden. Zo zijn de besluiten gebaseerd op kwalitatief sterk verschillende (Engelstalige) studies waarbij vaak slechts één spermastaal werd bekeken, en waarbij gegevens van verschillende mannen werden vergeleken, waaronder mannen die hun vruchtbaarheid laten testen. Daardoor zouden de cijfers overmatig veel gegevens van mannen met vruchtbaarheidsproblemen kunnen bevatten. Bovendien werd enkel gekeken naar de kwantiteit van de zaadcellen en niet naar de kwaliteit. Mannelijke onvruchtbaarheid heeft niet alleen met het aantal zaadcellen te maken, maar ook met hun kwaliteit (vorm, beweeglijkheid, enz.). 

Zelfs indien de gegevens van dit onderzoek zouden kloppen, dan nog is het zeer voorbarig om te spreken van een afname van de vruchtbaarheid. 

Gemiddeld kan worden gesteld dat de vruchtbaarheid van de man iets lijkt af te nemen vanaf ongeveer 40 miljoen zaadcellen per milliliter. Bij 20 miljoen per milliliter zou de kans op zwangerschap per maand met 50 procent zijn afgenomen. Als de concentratie zaadcellen verder afneemt, neemt vanzelfsprekend ook de kans af om op natuurlijke wijze een kind te verwekken. 

Ook met de cijfers uit deze studie van gemiddeld 66 miljoen zaadcellen per milliliter vocht zit de westelijke man nog altijd flink boven die 'drempel' van 40 miljoen. 

Bovendien is de spermaconcentratie slechts een van de vele factoren die de kans op zwangerschap beïnvloeden. Een veel belangrijker factor is bijvoorbeeld de leeftijd van de vrouw.  

Een lager aantal spermacellen wordt in deze (en andere studies) ook gekoppeld aan andere gezondheidsproblemen bij mannen. Zo zou het een hoger risico op bepaalde ziekten (zoals misvormingen van de teelballen, teelbalkanker, puberteitsproblemen enzovoort) en vroegtijdige dood kunnen geven. 

De onderzoekers spreken zich niet uit over de oorzaken van de verminderde spermaconcentraties. Maar ze verwijzen wel naar andere studies waarin mogelijke verklaringen worden gegeven. Zoals hormonale verstoring door blootstelling aan chemische stoffen of een rokende moeder tijdens cruciale periodes in de foetale ontwikkeling, leefstijlfactoren, pesticiden enzovoort.