Gerelateerde artikels
Verwardheid bij ouderen: wat is delirium of delier?
In dit artikel
Verwardheid bij ouderen: wat is delirium of delier?
dossier
Een delirium of delier wordt vaak gelinkt aan alcoholontwenning, maar heel wat andere oorzaken kunnen aan de basis liggen. Daardoor blijft het vaak onopgemerkt. Vooral in woonzorgcentra en ziekenhuizen komt het regelmatig voor. Hoe herken je het, en wat kun je doen? We vroegen het aan deliriumspecialist Kelly Sabbe, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen.
Lees ook: Welke soorten dementie zijn er?
Wat is delirium (delier)?
© Getty Images
Delirium is een medische diagnose die wordt beschreven in de DSM, het diagnostisch en statistisch handboek voor psychische aandoeningen. Het wordt gekenmerkt door een plotselinge verandering in het bewustzijn en de aandacht, vaak gepaard gaand met desoriëntatie in tijd en ruimte.
Bijzonder kenmerkend voor een delirium is dat het twee uitingen heeft:
- Hyperactief delirium: De persoon is onrustig, opgewonden en hyperalert. Dit type wordt vaak herkend omwille van de opvallende symptomen.
- Hypoactief delirium: De persoon is stil, teruggetrokken en vertoont weinig reactie. Dit type wordt vaker niet opgemerkt omdat de symptomen subtieler zijn.
Daarnaast bestaat er ook een mengvorm, waarbij hyperactieve en hypoactieve symptomen elkaar afwisselen.
Lees ook: Wat zijn de (vroege) symptomen van de ziekte van Parkinson?
Oorzaken en risicofactoren van delirium
Delirium kan door verschillende oorzaken worden uitgelokt. “In woonzorgcentra komt delirium vaak voor, omdat de onderliggende oorzaken er veelvuldig aanwezig zijn. Hoe hoger de leeftijd, hoe groter de kans op een delirium. Veel bewoners hebben chronische ziektes, wat een intrinsieke risicofactor is. Ook acute ziektes en omgevingsfactoren spelen een rol, zoals pijn, een blaasontsteking, uitdroging of veranderingen in medicatie,” zegt Sabbe.
Lees ook: Dementie: tien signalen die kunnen wijzen op alzheimer
Wat zijn de symptomen van delirium?
De symptomen van delirium variëren afhankelijk van het type. Bij hyperactief delirium kunnen symptomen zijn:
- Motorische onrust: De persoon is fysiek onrustig, bijvoorbeeld voortdurend bewegen, wiebelen of niet stil kunnen zitten.
- Hallucinaties: De persoon ziet of hoort dingen die er niet zijn, zoals stemmen of vreemde beelden.
- Desoriëntatie: De persoon raakt in de war over tijd, plaats of personen. Ze weten vaak niet waar ze zijn of welke dag het is.
Bij hypoactief delirium kunnen symptomen zijn:
- Verminderde alertheid: De persoon reageert traag of lijkt in een soort sluimerstand te verkeren.
- Teruggetrokken gedrag: De persoon is ongewoon stil, vermijdt sociale interactie en lijkt zich af te sluiten van de omgeving.
- Apathie: De persoon toont weinig interesse of emotie, zelfs voor zaken die normaal belangrijk zouden zijn.
Andere belangrijke symptomen bij delirium zijn:
- Plotse verandering in de persoonlijkheid (bij dementie gaat dit geleidelijk aan)
- Achterdochtig zijn, denken dat anderen hen schade willen toebrengen
- Gestresseerd en angstig zijn
- Plotse veranderingen in het slaappatroon
- Plotse veranderingen in de eetgewoonten
Een mengvorm kan kenmerken van beide typen vertonen. Het is belangrijk om alert te zijn op deze symptomen, vooral bij ouderen, omdat delirium vaak ten onrechte wordt opgevat als dementie. "Het gevaar bij delirium is dat er vaak niets aan die onderliggende oorzaak wordt gedaan waardoor je een delirium uitlokt, het weer weggaat en daarna terugkomt," waarschuwt Sabbe. "Delirium wordt vaak verward met dementie, maar het is omkeerbaar als je het op tijd herkent."
Lees ook: Wanneer heb je recht op een mantelzorgpremie?
Delirium vs. dementie: wat is het verschil?
Er zijn verschillende manieren waarop delirium zich onderscheidt van dementie. In tegenstelling tot dementie, dat een langzaam en progressief verlies van geheugen en cognitieve functies is, is delirium een plotselinge, tijdelijke verwardheid die meestal maar enkele uren tot dagen duurt. Bij delirium is alleen het kortetermijngeheugen verstoord, terwijl bij dementie zowel het korte- als langetermijngeheugen aangetast wordt.
Een ander belangrijk verschil is dat mensen met delirium vaak een verandering in hun gedrag vertonen, zoals desoriëntatie en hallucinaties, terwijl dit bij dementie minder vaak voorkomt in de vroege stadia. Delirium kan soms een terugkeer naar specifieke momenten uit het verleden veroorzaken, zoals wanneer iemand teruggaat naar herinneringen van een vroeger leven, als gevolg van de verwarring die het veroorzaakt.
Wat te doen bij een delirium?
Als je vermoedt dat iemand een delirium heeft, is het belangrijk om medische hulp in te schakelen. Daarnaast zijn er eenvoudige maatregelen die kunnen helpen:
- Oriëntatie ondersteunen: Zorg dat de persoon een bril en/of hoorapparaat draagt indien nodig, en bied hulpmiddelen zoals een klok of kalender aan.
- Communicatie: Spreek met korte, duidelijke zinnen en blijf rustig.
- Omgeving: Creëer een rustige en veilige omgeving om prikkels te minimaliseren.
- Hydratatie en voeding: Zorg voor voldoende vocht- en voedselinname.
Neem contact op met een arts of bel 112 als de situatie ernstig is. In een woonzorgcentrum is de hulpdiensten bellen enkel nodig als de onderliggende oorzaak, zoals een infectie, daartoe de noodzaak geeft. De arts onderzoekt de oorzaak van het delirium, stelt de juiste behandeling in en volgt de patiënt nauwlettend. De omgeving wordt aangepast om het herstel te ondersteunen. Het is cruciaal om de onderliggende oorzaak van het delirium te identificeren en te behandelen om herhaling te voorkomen. "Heel vaak wordt haloperidol voorgeschreven, terwijl internationale richtlijnen juist aangeven dat dit vermeden moet worden omdat het moeilijk is om het af te bouwen zodra het eenmaal is gestart," benadrukt Sabbe.
Lees ook: Geheugenproblemen: waarom en wat kan je er tegen doen?
Delirium voorkomen: tips en bewustwording
Preventie speelt een sleutelrol in het omgaan met delirium. Eenvoudige maatregelen zoals het verbeteren van hydratatie, het monitoren en aanpassen van medicatie en het waarborgen van een rustige omgeving kunnen al een wereld van verschil maken. Daarnaast is het belangrijk dat zorgverleners en familieleden zich bewust zijn van de symptomen en risicofactoren van delirium, zodat het tijdig wordt herkend en behandeld.
"Er is nood aan een systematische screening en een grotere bewustwording," stelt Sabbe. Door samen te werken en kennis te delen, kunnen we de levenskwaliteit van ouderen verbeteren en onnodig leed voorkomen.
Bronnen:
auteur:
Lotte Poté,
gezondheidsjournalist
