Gerelateerde artikels
Vroege puberteit: waarom krijgen meisjes steeds vroeger hun eerste menstruatie?
In dit artikel
Vroege puberteit: waarom krijgen meisjes steeds vroeger hun eerste menstruatie?
- Gemiddelde leeftijd van de eerste menstruatie in België
- Wat is vervroegde of voortijdige puberteit?
- Waarom worden meisjes steeds vroeger ongesteld?
- Mogelijke oorzaken van vervroegde puberteit
- De impact van een vroege puberteit op de gezondheid
- Wat kun je doen om vroegtijdige puberteit te voorkomen?
- Behandeling voor vroegtijdige puberteit
dossier
Het is een trend die al enkele jaren gaande is: meisjes worden steeds vroeger ongesteld. Bovendien duurt het ook langer voordat hun cyclus regelmatig wordt. Obesitas en hormoonverstoorders kunnen deze veranderingen gedeeltelijk verklaren. Wanneer spreken we van vroegtijdige puberteit? Kan de puberteit worden uitgesteld?
Lees ook: Wat zijn hormoonverstoorders en hoe gevaarlijk zijn ze voor onze gezondheid?
Gemiddelde leeftijd van de eerste menstruatie in België
In België krijgen meisjes gemiddeld hun eerste menstruatie tussen hun 12e en 13e jaar. Deze eerste menstruatie, de menarche, is grotendeels erfelijk bepaald. Moeders en dochters beginnen vaak rond dezelfde leeftijd te menstrueren, en in sommige families start de puberteit eerder of later dan gemiddeld.
De afgelopen decennia is de leeftijd van de menarche wereldwijd gedaald. Sinds de jaren 1970 begint de menstruatie gemiddeld drie maanden eerder per decennium. Hierdoor is de gemiddelde leeftijd van de menarche tussen 1977 en 2013 met ongeveer een jaar afgenomen. Daarnaast duurt het langer voordat meisjes een regelmatige menstruatiecyclus ontwikkelen.
Lees ook: Wachten op de eerste menstruatie
Wat is vervroegde of voortijdige puberteit?
Een verstoorde puberteitsontwikkeling kan zich op drie manieren uiten: een vervroegde, voortijdige of vertraagde puberteit.
In België spreekt men van vroegtijdige puberteit bij meisjes in de volgende gevallen:
- Borstontwikkeling vóór de leeftijd van 8 jaar.
- Menstruatie vóór de leeftijd van 10 jaar.
Wanneer de eerste menstruatie tussen 10 en 11,5 jaar optreedt, spreekt men van een vervroegde puberteit.
Hoewel de gemiddelde leeftijd van de menarche daalt, neemt het aantal meisjes dat extreem vroeg of laat begint te menstrueren toe. Volgens een recente studie (mei 2024) is dit aantal sinds 2005 zelfs verdubbeld.
|
De puberteit begint wanneer de hypothalamus het hormoon GnRH begint af te geven. Dit hormoon stimuleert op zijn beurt de hypofyse, die andere hormonen (LH en FSH) afscheidt die de eierstokken activeren. De eierstokken beginnen dan oestrogeen en progesteron te produceren, die de borstontwikkeling, versnelde groei en uiteindelijk de menstruatie op gang brengen. De menstruatie treedt gemiddeld 2 jaar na het begin van de borstontwikkeling op. |
Waarom worden meisjes steeds vroeger ongesteld?
Het is al langer bekend dat genetica – bepaalde genen remmen de activiteit van de hypothalamus – en etniciteit een bepalende rol spelen in de leeftijd waarop meisjes hun eerste menstruatie krijgen. Maar om de dalende trend van de afgelopen decennia te verklaren, moeten ook andere factoren in overweging worden genomen.
"Als we zoeken naar oorzaken of verklaringen, is er niet één enkele reden. Het gaat om een combinatie van verschillende factoren," legt Lauren Houghton uit, assistent-professor epidemiologie aan Columbia University en auteur van een reactie op het onderzoek.
Lees ook: Genen tonen relatie tussen vroege puberteit en risico op kanker
Mogelijke oorzaken van vervroegde puberteit
Belangrijke factoren die het vroege begin van de menstruatie beïnvloeden zijn:
- Obesitas: Het BMI op jonge leeftijd kan deels verklaren waarom de menstruatie steeds vroeger begint. Lichaamsvet produceert leptine, een hormoon dat een sleutelrol speelt in het starten van de puberteit. Leptine stimuleert de hypothalamus om GnRH (gonadotropin-releasing hormone) aan te maken, wat de puberteit op gang brengt. Daarnaast kunnen hoge insulineniveaus de oestrogeenproductie door de eierstokken bevorderen. Studies tonen aan dat meisjes met obesitas hogere concentraties oestradiol (een vorm van oestrogeen) hebben, wat kan bijdragen aan een vervroegde menarche.
- Psychologische stress en obesitas: Stress en obesitas samen kunnen mogelijk het vroege begin van de menstruatie verklaren. "Wanneer we meer stress ervaren, stijgen de niveaus van de hormonen cortisol en androgeen," legt Lauren Houghton uit. "Vetweefsel zet deze hormonen om in oestrogenen, en oestrogeen geeft het lichaam het signaal om borsten te ontwikkelen en de menstruatie op gang te brengen." Hoge stressniveaus op jonge leeftijd – bijvoorbeeld veroorzaakt door armoede, familieconflicten, echtscheiding of een stressvolle leefomgeving – kunnen dus invloed hebben op de timing van de eerste menstruatie.
- Hormoonverstoorders: Chemische stoffen die het hormonale systeem beïnvloeden, komen veel voor in het milieu en kunnen ook een rol spelen. Bekende hormoonverstoorders zijn ftalaten, bisfenolen, PFAS en andere chemische verbindingen die vaak worden aangetroffen in consumentenproducten. Bisfenol A (BPA) bijvoorbeeld kan zich in het lichaam gedragen als een oestrogeenimitator en zo mogelijk de puberteit vervroegen. Onderzoek suggereert dat blootstelling aan PFAS in de baarmoeder of op jonge leeftijd invloed kan hebben op de ontwikkeling, waaronder het tijdstip van de puberteit.
- Luchtvervuiling: Ook luchtvervuiling lijkt een impact te hebben. Een studie toonde aan dat meisjes die tijdens de zwangerschap en kindertijd aan hogere niveaus van luchtvervuiling werden blootgesteld, eerder begonnen te menstrueren.
Lees ook: Bloedverlies tijdens menstruatie: wat is 'normaal'?
De impact van een vroege puberteit op de gezondheid
Recent Vlaams onderzoek heeft aangetoond dat een vroege menarche niet alleen gepaard gaat met meer menstruatiepijn, maar ook met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen op lange termijn.
Een vroegtijdige menarche wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op:
- Hart- en vaatziekten
- Obesitas
- Miskramen en vroegtijdig overlijden
- Bepaalde vormen van kanker (waaronder eierstok-, baarmoeder- en borstkanker)
"Als iemand vóór haar 12e voor het eerst menstrueert, stijgt het risico op borstkanker met 20%," legt professor Lauren Houghton uit.
Opvallend is dat het risico op endometriose juist groter is bij meisjes die later beginnen te menstrueren.
Meisjes doen er bovendien steeds langer over om een regelmatige cyclus te ontwikkelen. Een onregelmatige menstruatie wordt gelinkt aan verschillende gezondheidsproblemen, waaronder het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS).
Naast de fysieke gevolgen kan een vroege menarche ook emotioneel zwaar zijn. Voor een jong meisje kan het confronterend en verwarrend zijn om plots te menstrueren, vooral als haar vriendinnen nog niet ongesteld zijn of als ze niet goed voorbereid is op deze verandering.
Lees ook: Endometriose: 'Menstruatiepijn bij jonge meisjes is niet normaal.'
Wat kun je doen om vroegtijdige puberteit te voorkomen?
Volgens onderzoekers kunnen bepaalde risicofactoren voor een vroege puberteit en menstruatie worden verminderd door een gezonde levensstijl te bevorderen en overgewicht te voorkomen. Zorg ervoor dat je kinderen:
- Gezond eten: Een voeding rijk aan fruit, groenten en volkorenproducten, en het beperken van bewerkte voedingsmiddelen.
- Regelmatig bewegen: Zorg voor voldoende lichaamsbeweging om een gezonde groei en ontwikkeling te ondersteunen.
- Voldoende slaap krijgen: Studies tonen aan dat te laat naar bed gaan en te weinig slaap een vroegere puberteit kunnen bevorderen.
- Blootstelling aan hormoonverstorende stoffen beperken: Probeer de blootstelling aan stoffen zoals ftalaten en bisfenol A te vermijden.
Daarnaast is het belangrijk om vroeg met je dochter te praten over de veranderingen die de puberteit met zich meebrengt. Dit helpt haar om deze fase rustig en zelfverzekerd te doorlopen.
Als je merkt dat je dochter voor haar 8e jaar borstjes ontwikkelt, is het verstandig om een arts te raadplegen.
Lees ook: Hoe kan je je (ongeboren) baby en kinderen beschermen tegen hormoonverstoorders?
Behandeling voor vroegtijdige puberteit
Vroegtijdige puberteit kan worden vertraagd of zelfs gestopt met behandeling. Dit gebeurt door het toedienen van synthetisch GnRH via een intramusculaire injectie, meestal elke 3 tot 6 maanden. Deze behandeling kan de borstontwikkeling stoppen, vertragen of zelfs omkeren, en de menstruatie uitstellen. Bij kinderen jonger dan 8 jaar kan het ook positief invloed hebben op de groei en de uiteindelijke lengte in volwassenheid.
In zeldzame gevallen kan een medische aandoening, zoals een afwijking aan de bijnieren of voortplantingsorganen, de aanwezigheid van een cyste of tumor, of een schildklierprobleem, de oorzaak zijn van vroegtijdige puberteit. In dergelijke gevallen zal de arts een behandeling aanbevelen die specifiek gericht is op de onderliggende aandoening.
Lees ook: Wat is het beste menstruatie ondergoed en hoe gebruik je het?
Bronnen:
https://www.npr.org
https://www.scientificamerican.com
https://www.healthline.com
https://hsph.harvard.edu
https://www.louvainmedical.be
https://www.news-medical.net
auteur:
Olivia Regout,
gezondheidsjournalist
